Starożytność

W starożytności zamieszkiwana przez Celtoiberów. Teren osadnictwa Greków i Fenicjan. Na wybrzeżu powstały liczne faktorie do handlu rudą żelaza z głębi Półwyspu Iberyjskiego (Emporion).

Od końca III wieku p.n.e., w składzie rzymskiej prowincji Hispania Tarraconensis, której centrum administracyjne znajdowało się w Tarraco (obecnie katalońska Tarragona). Największe centrum produkcji garum, ważny region rolniczy.

W V wieku opanowana przez Wizygotów, którzy jednak dość szybko się zasymilowali i stopili kulturowo z miejscową ludnością.

Średniowiecze i unia z Aragonią

W VIII wieku całość ziem Katalonii opanowali Arabowie, zostali jednak częściowo wyparci przez Karola Młota po bitwie pod Poitiers w 732 r. Około roku 800 powstała niezależna marchia ze stolicą w Barcelonie, której zadaniem była walka z Maurami.

W początkach X wieku Katalonia uniezależniła się od monarchii frankońskich, choć nadal z państwami południowej Francji utrzymywała ścisłe kontakty. Ślady tych kontaktów (zwłaszcza z Burgundią) widoczne są do dzisiaj w języku katalońskim.

W 1137 r. zawarta została unia personalna ze wzrastającą w siłę Aragonią. Dało to początek złotemu wiekowi obu krajów, których władcy przez pewien czas dominowali w zachodnim basenie Morza Śródziemnego. Pod władzą królestwa znalazły się Baleary, Sycylia i południowe Włochy.

Unia z Kastylią i podział Katalonii

Unia personalna powstała po małżeństwie Izabeli I Katolickiej z Ferdynandem II Katolickim połączyła Aragonię z Kastylią. Wzrost znaczenia Kastylii po odkryciu Nowego Świata spowodował spadek znaczenia Katalonii. Ukierunkowanie gospodarki Hiszpanii na handel z koloniami spowodowało dalszy upadek Barcelony jako portu, gdyż handlował on przede wszystkim z krajami basenu Morza Śródziemnego.

22 maja 1640 r. wybuchło w Barcelonie powstanie przeciwko królowi Filipowi IV Habsburgowi (tzw. Wojna żeńców), którego uczestnicy proklamowali republikę miejską. Powstanie zostało jednak ostatecznie krwawo stłumione w 1652 r. Nadana wcześniej Katalonii autonomia prawna (tzw. fueros, kat. furs – prawa lokalne) zaczęła być coraz bardziej ograniczana przez kolejnych monarchów. W tym czasie pretensje do Katalonii wysunęła Francja. Tzw. wojna trzydziestoletnia zakończyła się zwycięstwem Francji i podziałem Katalonii między Francję a Hiszpanię na mocy pokoju pirenejskiego w 1659 r. W ten sposób powstała Katalonia Północna. Ze względu na opór Katalończyków, faktycznie podział został zakończony dopiero w 1720 r. Od tego czasu przebieg granicy francusko-hiszpańskiej w Katalonii pozostaje niezmieniony.

W 1705 r., podczas wojny o sukcesję hiszpańską w Katalonii wybuchło kolejne antyhiszpańskie powstanie, jednak po pokoju utrechckim Katalonia została opuszczona przez sprzymierzeńców. Powstanie krwawo stłumiono, a 11 września 1714 r. padła Barcelona. W ten sposób całe Królestwo Aragonii zostało ostatecznie podporządkowane Hiszpanii.

Katalonia w składzie centralistycznej Hiszpanii

W 1716 r. Filip V Burbon wydał ostatni, trzeci z dekretów składających się na tzw. Nueva Planta – nowy ustrój Hiszpanii. Zgodnie z zasadami centralizmu i unitaryzmu, na których był on oparty, w Katalonii – podobnie jak w innych krajach Korony Aragońskiej – zlikwidowano prawa lokalne (fueros) i wprowadzono prawo kastylijskie, a kataloński usunięto z urzędów. Zlikwidowano samorząd (Generalitat), w tym Kortezy Katalońskie i Radę Stu, a wprowadzono w to miejsce zarząd wojskowy.

Konflikt katalońsko-hiszpański przeniósł się na płaszczyznę społeczną i kulturową. W latach pięćdziesiątych król Karol III Burbon zabronił używania języka katalońskiego w urzędach i pismach oficjalnych, a w 1768 r. – w szkołach wszystkich szczebli. Analogiczne prawo obowiązywało we francuskiej części Katalonii od 7 listopada 1700 r.

W latach 1800–1814, podczas wojny hiszpańsko-francuskiej, Katalonia była okupowana przez wojska napoleońskie. W roku 1833 dokonano sztucznego podziału Katalonii na prowincje, który miał usprawnić administrację krajem, jednak nie brał pod uwagę historycznych związków regionalnych. Od Katalonii został wówczas odłączony tzw. Pas Zachodni.

To jest artykuł z cyklu
Katalonia Język: Podstawowe informacje Gramatyka Ortografia i fonologia Institut d’Estudis Catalans Acadèmia Valenciana de la Llengua Historia: historia Katalonii · Hrabiowie Barcelony Królestwo Aragonii · Pokój pirenejski Konstytucje katalońskie Nueva Planta Geografia: Kraje katalońskie Katalonia · Predomini Linguistic Catala · Baleary Roussillon · La Franja Andora · Alghero · El Carche Portal Katalonia

Na skutek pomyślnej koniunktury, w XIX wieku Katalonia stała się jednym z pionierów industrializacji w Europie. Od lat 60. rozwijały się zwłaszcza przemysł włókienniczy i stoczniowy, budowano linie kolejowe.

Autonomia w ramach republiki

Od końca XIX wieku, wraz z katalońskim odrodzeniem narodowym, zaczęły narastać tendencje autonomistyczne. W 1914 r. cztery okręgi (deputacje) katalońskie (Barcelona, Tarragona, Girona i Lleida) utworzyły związek, tzw. Mancomunitat de Catalunya. Jakkolwiek jego kompetencje nie wykraczały poza kompetencje okręgów, utworzenie Mancomunitat miało duże znaczenie symboliczne. Przywrócono wówczas Kortezy Katalońskie, które składały się z katalońskich deputowanych do Kortezów Generalnych Hiszpanii. Ustanowiono rząd (Consell), na którego czele stał prezydent – początkowo Enric Prat de la Riba, a następnie Josep Puig i Cadafalch.

Rząd lokalny przywrócił użycie katalońskiego. Pod auspicjami Mancomunitat przeprowadzono reformę ortografii katalońskiej. Zapoczątkowano również szereg inwestycji infrastrukturalnych, między innymi rozpoczęto telefonizację kraju i budowę barcelońskiej kolei miejskiej, która częściowo przebiegała pod ziemią. Mancomunitat upadła w roku 1925, zlikwidowana podczas dyktatury Primo de Rivery.

Po upadku dyktatury w 1930 r., Hiszpanie zgodzili się przyznać Katalonii autonomię w ramach republiki. 14 kwietnia 1931 r., zanim powstała II republika hiszpańska, przywódca zwycięskiej lewicy Francesc Macià proklamował powstanie Republiki Katalońskiej, która miała połączyć się z resztą Hiszpanii na zasadzie konfederacji. Ostatecznie 17 kwietnia zawarty został kompromis, na mocy którego Katalonia stała się autonomiczną częścią Hiszpanii pod nazwą Generalitat de Catalunya. Macià został jej pierwszym prezydentem. Ustrój autonomii regulował Statut Katalonii (Estatut de Catalunya), tzw. Statut z Nurii (Estatut de Núria – od miejscowości, w której przygotowywano jego projekt). Pierwszy jego projekt, który zyskał poparcie 99% głosujących w referendum przy frekwencji 75%, został odrzucony przez Kortezy Generalne Hiszpanii. Jego druga wersja została zatwierdzona 9 września 1932 r.

6 października 1934 r. ówczesny prezydent Generalitat Lluís Companys proklamował po raz kolejny powstanie Republiki Katalońskiej jako państwa. W wyniku natychmiastowej reakcji rządu hiszpańskiego doprowadziło to do czasowego uwięzienia rządu Companysa oraz częściowego zawieszenia Statutu.

Wojna domowa i dyktatura Franco

W 1936 r. wybuchła w Hiszpanii wojna domowa, w której rząd Katalonii opowiedział się po stronie Republiki. Katalonia udzieliła schronienia rządowi republikańskiemu, który od 1937 r. urzędował w Barcelonie. W 1938 r. frankiści wkroczyli na terytorium Katalonii, zdobywając Lleidę. Przez długi czas walki toczyły się nad rzeką Ebro, którą ostatecznie frankiści przekroczyli i w końcu roku przeszli do natarcia na Barcelonę, którą zdobyli 26 stycznia 1939 r.

Rząd kataloński udał się na wygnanie do Francji. Wielu działaczy katalońskich wyemigrowało do Francji lub Ameryki Łacińskiej – głównie do Meksyku. Po zajęciu Francji przez Niemcy w 1940 r. premier Lluís Companys został aresztowany przez Gestapo i wydany Hiszpanii, gdzie został skazany na śmierć i stracony w twierdzy Montjuïc w Barcelonie.

Jeszcze przed ostatecznym zwycięstwem wojsk frankistowskich, 5 kwietnia 1938 r., gen. Francisco Franco wydał dekret znoszący autonomię Katalonii. Z czasem zabroniono publicznego używania języka katalońskiego i symboli narodowych. Demonstracje Katalończyków w obronie praw kulturalnych i politycznych były rozpędzane z użyciem policji i wojska.

Współczesna autonomia

Po śmierci gen. Franco (1975) i przyjęciu nowej konstytucji Hiszpanii (1978), Katalonia odzyskała autonomię kulturalną i polityczną. Od tej pory, obok Kraju Basków posiada najszerszą autonomię ze wszystkich wspólnot autonomicznych. Powrócono do nazwy Generalitat de Catalunya na określenie systemu władz autonomicznych.

Separatyści katalońscy mimo autonomii wciąż dążyli jednak do uzyskania samodzielności w ramach Unii Europejskiej.

W październiku 2015 przy rekordowej 77% frekwencji wybory do autonomicznego parlamentu Katalonii wygrały stronnictwa separatystyczne (koalicja „Junts per Si” (Razem dla tak) niemal 40% głosów i 62 mandaty na 135 miejsc, ultralewicowa partia CUP kolejnych 10 mandatów), po czym parlament ten w listopadzie 2015 uchwalił deklarację niepodległości, w myśl której parlament w Barcelonie uznano za „jedyny nośnik suwerenności narodowej” oraz zapowiedziano w ciągu 1,5 roku „demokratyczne, systematyczne i pokojowe odłączanie się od państwa hiszpańskiego”, czyli proklamowanie republiki. Wypowiedziane zostało zarazem posłuszeństwo „wszelkim instytucjom państwa hiszpańskiego”, w tym trybunałowi konstytucyjnemu. Spowodowało to reakcję rządu w Madrycie, który w październiku 2017 r. zastosował art. 155 hiszpańskiej konstytucji, znosząc autonomię Katalonii.