É coñecida por ser o lugar no que se celebraron na antigüidade os primeiros Xogos Olímpicos, cunha importancia comparable ós Xogos Píticos que se celebraban en Delfos. Ambos se celebraban cada olimpíada (catro anos). Os primeiros dos que se ten constancia celebráronse en 776 a.C. Ó final do século IV, o emperador Teodosio I aboliunos.

Olimpia tamén foi famosa por ser un centro relixioso, e pola súa xigantesca estatua de ouro e marfil de Zeus feita por Fidias, (tallada trala vitoria sobre os persas na Segunda Guerra Médica) que era unha das Sete marabillas do Mundo. Preto do templo, escavacións arqueolóxicas atoparon o taller de Fidias, con numerosas ferramentas do escultor.

Adoitabase pensar que o sitio fora ocupado desde o ano 1500 a.C., cun culto relixioso de Zeus desenvolto en torno ao 1.000 a.C. Pode que no canto diso só houbese un santuario dos séculos IX ou VIII a.C., aínda que a cuestión permanece en debate.[1] Outros consideran que os restos de alimentos e ofrendas queimadas que datan do século X a.C. evidencian unha longa historia de actividade relixiosa no lugar. Ningún edificio sobreviviu deste primeiro período de uso.[2]

 

Ruínas do Templo de Hera

Os primeiros Xogos Olímpicos, cunha importancia comparable ós Xogos Píticos que se celebraban en Delfos organizáronse no sitio polas autoridades de Elis no século VIII a.C., a tradición data os primeiros xogos no 776 a.C. Os principais cambios fixéronse no sitio ao redor do ano 700 a.C., incluíndo a nivelación de terras e cavando novos pozos. O poder de Elis diminuíu e o santuario caeu nas mans dos pisanos no 676 a.C. Os pisanos organizaron os xogos ata finais do século VII a.C.[2]

A primeira evidencia de actividade de construción no sitio data de aproximadamente do 600 a.C. Neste momento, os Skiloudianos, aliados dos Pisanos, construíron o Templo de Hera. Os Tesouros de Olimpia e o Pelopion construíronse durante o século VI a.C. As estruturas seculares e as pistas atléticas tamén construíronse durante este período, incluíndo o Bouleuterion. O primeiro estadio construíuse ao redor do 560 a.C., consistía nunha sinxela pista. O estadio remodelouse ao redor do 500 a.C. con lados inclinados para os espectadores e desprazouse lixeiramente cara ao leste. Ao longo do século VI a.C. engadíronse unha serie de deportes ao festival olímpico. No 580 a.C., Elis, en alianza con Esparta, ocupou Pisa e recuperou o control do santuario.[2]

 

Tetradracma de prata de Olimpia, 360 a.C. Anverso: Cabeza de Zeus con coroa de loureiro. Reverso: Cabeza da ninfa Olimpia cun diadema. ΟΛΥΜΠΙΑ á dereita.

O período clásico da Antiga Grecia, entre os séculos V e IV a.C., foi a época de ouro do sitio en Olimpia. Construíuse unha gran variedade de edificios e estruturas relixiosas e civís.[3]

O Templo de Zeus, construíuse a mediados do século V a.C. O seu tamaño, escala e ornamentación foi superior a calquera cousa previamente construída no sitio. Tamén foron construídas outras instalacións deportivas, incluíndo o estadio e o hipódromo (para carreiras de carros). O Prytaneion construíuse no lado noroeste do sitio no 470 a.C.[3] Ademais, construíronse os Baños gregos a mediados do século V a.C.

No período clásico tardío, engadíronse novas estruturas ao sitio. O Metroon construíuse preto do Tesouro c. 400 a.C. A construción do Echo Stoa, ao redor do 350 a.C., separou o santuario da zona dos xogos e do estadio. O Stoa sur construíuse no extremo sur do santuario aproximadamente ao mesmo tempo.

Os abundantes tesouros acumulados no templo levaron a que fora saqueado polos arcadios. Desde 342 a.C., foi protectorado de Alexandre o Grande, que usou Olimpia para anunciar o seu Rescripto sobre os Desterrados do ano 324 a.C.

 

Ruínas do Philippeion

 

Palestra de Olimpia

 

Estadio de Olimpia.

A finais do século IV a.C. construíuse o Philippeion. Ao redor do 300 a.C. o edificio máis grande do sitio, o Leonidaion, construíuse para albergar visitantes importantes. Debido á crecente importancia dos xogos, construíronse novos edificios atléticos incluíndo a Palaestra (século III a.C), o Gimnasio (século II a.C) e as casas de baño (c.300 a.C.). Finalmente, no ano 200 a. C., levantouse unha arquería abovedada que unía a entrada do estadio ao santuario.[4]

Durante a dominación romana, os xogos abríronse a todos os cidadáns do Imperio Romano. Desenvolveuse un programa de novos edificios e extensas reparacións, incluído o Templo de Zeus. Olimpia enriqueceuse, especialmente o perímetro sagrado, o Altis, onde Nerón mandou construír un pazo. Os novos baños substituíron aos baños gregos máis antigos no 100 d.C. Trala morte de Adriano a cidade comezou a entrar en decadencia, aínda que no 150 d.C, construíuse o Nympheum (ou Exedra) e un acueduto no ano 160 d.C.[5]

No século III o sitio sufriu un gran dano causado por unha serie de terremotos. As tribos invasoras no 267 d.C. conduciron á fortificación do sitio con material roubado dos seus monumentos. A pesar da destrución, as olimpíadas continuaron realizandose no lugar ata a última Olimpíada no 393 d.C., despois de que o emperador cristián Teodosio I as prohibise. O templo de Zeus foi aparentemente destruído ao redor do 426 d.C., durante a persecución dos pagáns a finais do Imperio Romano, logo dun edito de Teodosio II que impuxo a prohibición de festas pagás. O taller de Fidias converteuse nunha Basílica e o sitio estaba habitado por unha comunidade cristiá.[5] As probas arqueolóxicas suxiren que aínda se celebraban en segredo eventos olímpicos a pequena escala (posiblemente en aparencia cristiá) ata a Peste de Xustiniano e dous terremotos o devastaron a mediados do século VI. As repetidas inundacións provocadas polo Alfeo aseguraron que o asentamento finalmente abandonárase por completo a comezos do século VII.

Ao longo do tempo o lugar quedou enterrado baixo depósitos aluviais, de ata 8 metros de profundidade, durante longo tempo pensouse que era o resultado das inundacións do río. No entanto, a investigación moderna está en contra dunha hipótese, baseándose na presenza de cunchas de moluscos, gasterópodos e foraminíferos, crese que o sitio foi enterrado polas augas oceánicas como resultado de repetidos tsunamis.[6]

O sitio exacto foi redescuberto en 1766 polo anticuario inglés Richard Chandler.[7][8] A primeira escavación do santuario en Olimpia non se levou a cabo ata 1829, polos franceses da " Expedition Scientifique de Moree".

 

Baños de Kronios ou baños norte

Desde a década de 1870, a escavación e conservación da Antiga Olimpia foi responsabilidade do Instituto Arqueolóxico Alemán en Atenas. A primeira gran escavación de Olimpia comezou en 1875, financiada polo goberno alemán despois da negociación de acceso exclusivo por parte de Ernst Curtius. Outros arqueólogos responsables da escavación foron Gustav Hirschfeld, George Treu, Adolf Furtwängler (que traballou xunto con arquitectos), A. Boetticher, Wilhelm Dörpfeld, e Richard Borrmann. Eles escavaron a parte central do santuario, incluíndo o Templo de Zeus, o Templo de Hera, Metroon, Bouleuterion, Philipeion, Echo Stoa, os Tesouros e a Palestra. Importantes achados inclúen as esculturas do Templo de Zeus, Nike de Paeonius, Hermes de Praxíteles e moitos bronces. En total rexistráronse 14.000 obxectos. Os achados foron exhibidos nun museo no sitio.[9]

A escavación foi continuada de forma máis limitada por Dörpfeld entre 1908 e 1929, pero comezou unha nova escavación sistemática en 1936 con motivo dos Xogos Olímpicos de verán de 1936 en Berlín baixo a dirección de Emil Kunze e Hans Schleif. O seu foco de escavación estaba na zona ao sur do estadio, a Stoa sur, o complexo de baños e o gimnasio.[9]

Entre 1952 e 1966, Kunze e Schleil continuaron a escavación unidos ao arquitecto Alfred Mallwitz. Eles escavaron o taller de Fidias, o Leonidaion e o muro norte do estadio. Tamén escavaron a sección sueste do santuario e en aproximadamente 140 pozos de cascallos atopáronse moitos obxectos de bronce e cerámica xunto con azulexos de terracota.[9]

Mallwitz encargouse das escavacións entre 1972 e 1984 que revelaron importantes probas de datación para o estadio, as sepulturas e o lugar do Prytaneion. Desde 1984 ata 1996, Helmut Kyrieleis fíxose cargo do sitio e a atención centrouse na historia anterior do santuario coa escavación do Prytaneion e o Pelopion.[9]

A chama olímpica dos actuais Xogos Olímpicos acéndese no estadio desta cidade mediante o reflexo da luz solar nun espello parabólico, tralo que se transporta nun facho ó lugar que acolle os xogos (normalmente dando un grande rodeo pasando polas principais cidades de todo o mundo).

Nos Xogos Olímpicos de 2004, celebrados en Atenas, as probas de lanzamento de peso celebráronse no estadio de Olimpia.[10]