Alkmaar ( uitspraak (info / uitleg)) is een gemeente in de Nederlandse provincie Noord-Holland. De gemeente telt 111.878 inwoners en heeft een totale oppervlakte van 117,35 km², waarvan 110,46 km² land en 6,89 km² water (31 januari 2023, bron: CBS).

De gemeente bestond tot eind 2014 uit de stad Alkmaar, (sinds oktober 1972) Oudorp en een deel van Koedijk. Sinds 2015 omvat de gemeente Alkmaar ook het grondgebied van de voormalige gemeenten Schermer en Graft-De Rijp. Sinds de fusie is de gemeente Alkmaar een fractie kleiner dan het aangrenzende Bergen, waarvan het gemeentehuis in de gemeente Alkmaar ligt. Zowel voor als na de fusie is Alkmaar de vijfde gemeente van Noord-Holland naar inwonertal, na Amsterdam, Haarlem, Zaanstad en Haarlemmermeer.

De gemeente ligt deels in Kennemerland en deels in West-Friesland. De stadskern van Alkmaar zelf ligt in Kennemerland, Alkmaar-Noord valt grotendeels onder West-Friesland. Het verstedelijkte gebied om Alkmaar neemt in de regio een belangrijke plaats in. Het vormt het centrum van het stedelijk gebied Alkmaar, met circa 300.000 inwoners. Met de omliggende gemeenten Bergen, Castricum, Dijk en Waard, Heiloo en Uitgeest wordt samengewerkt als Regio Alkmaar. De intentie was dat Heerhugowaard, Alkmaar en Langedijk het middelpunt zouden vormen onder de naam HAL-stad, en dat omringende gemeentes op verscheidene manieren zouden meewerken onder de naam BUCH-gemeentes (Bergen, Uitgeest, Castricum en Heiloo). De HAL-stad wordt nu 'Streekstad' genoemd.