Προκολομβιανή Παταγονία (10000 π.Χ. - 1520 μ.Χ.)  Η Σπηλιά των Χεριών (Cueva de las Manos) στη Σάντα Κρους της Αργεντινής

Η πρώτη ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή χρονολογείται αρκετές χιλιάδες χρόνια πριν, καθώς πρώιμα αρχαιολογικά ευρήματα έχουν εκτιμηθεί ότι προέρχονται από ακόμα το διάστημα 13000 ως 10000 έτη π.Χ.. Ευρήματα δραστηριότητας έχουν βρεθεί στο Μόντε Βέρδε στη Χιλιανή επαρχία Γιανκίουε, χρονολογημένα το 12500 π.Χ.[1]. Οι παγετώνες της περιόδου εκείνης όμως δεν ευνοούσαν τη συστηματική εγκατάσταση των ανθρώπων.

Η περιοχή φαίνεται να είναι κατοικημένη συνεχώς από το 10000 π.Χ. με εναλλασσόμενους πολιτισμούς και μεταναστευτικά ρεύματα, για τους οποίους δεν υπάρχουν λεπτομερή στοιχεία. Υπάρχουν αρκετοί χώροι ερευνητικών εκσκαφών, κυρίως σπήλαια, όπως η «Σπηλιά του Μυλόδοντα» (Cueva del Milodon)[2] στον κόλπο της Ούλτιμα Εσπεράνσα στη νότια χιλιανή Παταγονία, καθώς και η τοποθεσία Τρες Αρόγιος στη Γη του Πυρός[1]. Αντίστοιχα, η «Σπηλιά των Χεριών» (Cueva de las Manos) στη Σάντα Κρους της Αργεντινής είναι ένα σπήλαιο στη βάση ενός βράχου με τοιχογραφίες εκατοντάδων χεριών, οι οποίες χρονολογούνται από το 8000 π.Χ.[1]

Γενικά, η θήρα του γουανάκο αποτελούσα την κυριότερη διατροφική δραστηριότητα, όπως αποδεικνύεται από ευρήματα. Δεν είναι σαφές όμως, αν η αρχαία πανίδα της περιοχής, που περιλάμβανε άλογα και βραδύποδες, εξαφανίστηκε πριν την άφιξη των ανθρώπων. Επίσης, δεν έχει γίνει γνωστό αν τα κατοικίδια σκυλιά χρησιμοποιούνταν στο κυνήγι, καθώς βασικά εργαλεία για τη θήρα του γουανάκο φαίνονται να είναι τα μπόλας, ένα είδος λάσσου με ελεύθερες απολήξεις, στο άκρο καθεμιάς από τις οποίες τοποθετείται ένα βαρίδι[1]. Επίσης, υπάρχουν ενδείξεις αλιείας στην περιοχή Γιάμανα, νότια του καναλιού Μπιγκλ στη Γη του Πυρός.

Οι αυτόχθονες κάτοικοι της περιοχής ήταν κύρια ινδιάνοι Τεουέλτσες, η κοινωνία των οποίων αποδεκατίστηκε γρήγορα μετά την πρώτη επαφή με τους Ευρωπαίους. Οι φυλές των Τεουέλτσες περιλάμβαναν τους Γκουνουνακένα στον βορρά, τους Μετσαρνουεκένκ στη νότια κεντρική Παταγονία και τους Αονικένκ στον απώτερο νότο, βόρεια από τα στενά του Μαγγελάνου. Στη Γη του Πυρός υπήρχαν οι φυλές Σελκνάμ ή Όνα και Χάους ή Μανεκένκ, στο βόρειο και νοτιοανατολικό τμήμα αντίστοιχα, ενώ στο αρχιπέλαγος νότια της Γης του Πυρός κατοικούσαν οι φυλές Γιάμανα και Καγουέσκαρ. Όλες αυτές οι ομάδες, που ήρθαν σε επαφή με τους πρώτους εξερευνητές, είχαν διαφορετικούς τρόπους διαβίωσης, πολιτισμό και γλώσσα. Γύρω στο 1000 π.Χ. οι γεωργικές φυλές των ινδιάνων Μαπούτσε διέσχισαν τις δυτικές Άνδεις και εξαπλώθηκαν στις ανατολικές πεδιάδες και στον νότο. Σταδιακά κυριάρχησαν στις άλλες φυλές της περιοχής, και σήμερα αποτελούν τον κύριο αυτόχθονα πληθυσμό[1].

Πρώιμη εξερεύνηση και ισπανική κατάκτηση (1520-1584)

Η περιοχή της Παταγονίας γίνεται γνωστή για πρώτη φορά στην Ευρώπη το 1520 από την αποστολή του Φερδινάνδου Μαγγελάνου, ο οποίος αναφέρει τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά των ακτών της, όπως, μεταξύ άλλων, τον κόλπο Σαν Ματίας και το Ακρωτήριο των 11.000 Παρθένων (σήμερα γνωστό ως Ακρωτήριο των Παρθένων - Cape Virgenes). Είναι όμως πιθανό οι ακτές να είχαν προσεγγιστεί και από προγενέστερους εξερευνητές, όπως ο Αμέρικο Βεσπούτσι, ο οποίος, σύμφωνα με το ημερολόγιό του ταξίδεψε στα αντίστοιχα γεωγραφικά πλάτη, αλλά η αποτυχία του να καταγράψει με ακρίβεια την περιοχή αμφισβητεί την αξιοπιστία του.

Ο πρώτος Ευρωπαίος που θεωρείται ότι διέσχισε τις πεδιάδες της Παταγονίας ήταν ο Ροδρίγο ντε Ίσλα, κατά την αποστολή που του ανέθεσε ο Σιμόν ντε Αλκασάμπα Σοτομαγιόρ το 1535. Η ανταρσία των μελών της ομάδας του, τον ανάγκασε να σταματήσει πριν τις Άνδεις και τη δίοδο στη Χιλή. Ο Πέδρο ντε Μεντόσα, εθνική φυσιογνωμία της Αργεντινής, ίδρυσε το Μπουένος Άιρες, αλλά δεν συνέχισε την εξερεύνηση στο νότο. Ο Αλόνσο ντε Καμάργο (1539), ο Χουάν Λαδριγιέρος (1557) και ο Ουρτάδο ντε Μεντόσα (1558) συνέβαλαν στην ανακάλυψη των δυτικών ακτών, ενώ το ταξίδι του Σερ Φράνσις Ντρέικ το 1577 κατά μήκος της ανατολικής ακτής της Παταγονίας και ο περίπλους προς τη Χιλή και το Περού χαρακτηρίζεται σημαντικό ορόσημο στην εξερεύνηση της περιοχής. Η γεωγραφική όμως καταγραφή της Παταγονίας οφείλεται στις διεξοδικές αποστολές του Πέδρο Σαρμιέντο ντε Γκαμπόα στη νοτιοδυτική χώρα το διάστημα 1579-1580. Οι οικισμοί που ίδρυσε στο Νόμπρε ντε Ντιός και στο Σαν Φελίπε εγκαταλείφθηκαν στη συνέχεια από την Ισπανική κυβέρνηση, με αποτέλεσμα ο Τόμας Κάβεντις να ονομάσει τον τελευταίο οικισμό «Λιμάνι της Πείνας», όταν τον επισκέφτηκε το 1587 και τον βρήκε σχεδόν ερημωμένο. Η περιοχή γύρω από το Πουέρτο Ντεσεάδο που εξερευνήθηκε από τον Τζον Ντέιβις περίπου την ίδια περίοδο, δωρήθηκε από τον Τζον Ναρμπορόου στο βασιλιά της Αγγλίας Κάρολο τον Β΄ το 1669.

Επιστημονική εξερεύνηση (1764-1842)

Το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα η Ευρωπαϊκή παρουσία στην Παταγονία εδραιώθηκε με τα ταξίδια του Τζον Μπάιρον (1764-1765), του Σάμιουελ Γουάλις (1766) και του Λουίς Αντουάν ντε Μπουζανβίλ (1766). Ο Τόμας Φάλκνερ δημοσίευσε το «Περιγραφή της Παταγονίας» το 1774, ενώ ο Φρανσίσκο Βιέδμα ίδρυσε το Ελ Κάρμεν και ο Αντόνιο Βιέδμα εξερεύνησε το εσωτερικό προς τις Άνδεις (1782). Τέλος, το 1782 επίσης ο Μπασίλιο Βιγιαρίνο διέσχισε τον ποταμό Ρίο Νέγρο.

Δύο υδρογραφικές εξερευνητικές αποστολές των ακτών ήταν ιδιαίτερης σημασίας: η πρώτη αποστολή (1826–1830) με αρχηγό τον Φίλιπ Πάρκερ Κινγκ και τα βρετανικά πλοία Αντβέντσουρ και Μπιγκλ, και η δεύτερη το 1832–1836 με το Μπιγκλ και αρχηγό τον Ρόμπερτ Φιτζρόι. Η τελευταία είναι γνωστή για τη συμμετοχή του Κάρολου Δαρβίνου στο πλήρωμα, ο οποίος μελέτησε διεξοδικά τις παταγονικές ακτές και την ενδοχώρα, πλέοντας επίσης τους ποταμούς Ρίο Νέγρο και Σάντα Κρους.

Επέκταση της Χιλής και της Αργεντινής στην Παταγονία (1843-1902)  Η ίδρυση του Φουέρτε Μπούλνες το 1843 ήταν καθοριστική για την επέκταση της Χιλής στην Παταγονία Ο Φρανσίσκο Μορένο, επίμονος Αργεντίνος εξερευνητής της Παταγονίας, με τις αποστολές του καθόρισε τα σύνορα της χώρας του με τη Χιλή. Το 1903 ίδρυσε το πρώτο εθνικό πάρκο της Αργεντινής, Ναουέλ Ουαπί

Ο Χιλιανός πρόεδρος Μανουέλ Μπούλνες, μετά από τις οδηγίες του Μπερνάρδο Ο' Χίγκινς, υποστήριξε μία αποστολή στα Στενά του Μαγγελάνου και ίδρυσε το Φουέρτε Μπούλνες το 1843. Πέντε χρόνια αργότερα, η χιλιανή κυβέρνηση μετέφερε τον οικισμό στη σημερινή θέση του Πούντα Αρένας, τοποθεσία που αποτελεί και τον παλαιότερο μόνιμο οικισμό στη νότια Παταγονία. Η ίδρυση του Πούντα Αρένας ήταν αποφασιστική για την παγίωση των διεκδικήσεων της Χιλής στα Στενά του Μαγγελάνου.

Στα μέσα του 19ου αιώνα, τα νεοϊδρυθέντα κράτη της Αργεντινής και της Χιλής εισήλθαν σε μία επιθετική φάση επέκτασης προς το νότο, συγκρουόμενα με τους αυτόχθονες πληθυσμούς. Το 1860, ο Γάλλος τυχοδιώκτης Ορελί Αντουάν ντε Τουνέν αυτοανακηρύχθηκε βασιλιάς του Βασιλείου της Αραουκανίας και της Παταγονίας των Μαπούτσε. Ο πλοίαρχος Τζορτζ Μάστερς περιπλανήθηκε το 1869 με ομάδες ιθαγενών ινδιάνων σε όλη την περιοχή από τα Στενά μέχρι το Μανσανέρος βορειοδυτικά, καταγράφοντας και συλλέγοντας στοιχεία για τους αυτόχθονες πληθυσμούς και τον τρόπο ζωής τους. Τη δεκαετία του 1870, ξεκίνησε η κατάκτηση της ερήμου, μία αμφιλεγόμενη επέκταση της Αργεντινής κυβέρνησης, με διοικητή τον στρατηγό Χούλιο Αρχεντίνο Ρόκα και στόχο την εξολόθρευση των ινδιάνων του νότου. Η επιτυχία της επεκτατικής εκστρατείας ήταν ολική μέχρι το 1885.

Εκείνη την περίοδο, ο Ρουμάνος τυχοδιώκτης Τζούλιους Πόπερ έφτασε στη νότια Παταγονία σε αναζήτηση χρυσού, βρίσκοντας τελικά κοιτάσματα στη Γη του Πυρός, ξεκινώντας ένα ρεύμα μεταναστών προς εκεί. Αντίστοιχα, Ευρωπαίοι ιεραπόστολοι και μετανάστες κατέφτασαν τον 19ο και 20ό αιώνα, με κυριότερους τους Ουαλούς στην κοιλάδα Τσουμπούτ. Στις αρχές του 20ού αιώνα, τα σύνορα μεταξύ Αργεντινής και Χιλής στην Παταγονία καθορίστηκαν με την παρέμβαση του Βρετανικού Στέμματος. Από τότε έχουν επέλθει πολλές μετατροπές, ενώ ακόμα υπάρχει μία ζώνη μήκους 50 χλμ στον παγετώνα της νότιας Παταγονίας, όπου τα σύνορα δεν είναι καθορισμένα. Μέχρι το 1902, το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής κατοικούταν από Χιλιανούς που ασχολούνταν με την κτηνοτροφία. Με τον καθορισμό των συνόρων, πολλοί απελάθηκαν από την πλευρά της Αργεντινής και ίδρυσαν την Μπαλμασέδα στην τώρα χιλιανή περιφέρεια του Αϊσέν[3][4].