Antik Çağ

Suriye, yaklaşık MÖ 10.000 yılından bu yana, tarım ve hayvancılığın ilk kez görülmeye başladığı Neolitik kültürün (Çanak Çömlek Öncesi Neolitik A olarak bilinir) merkezlerinden biriydi. Neolitik dönem (PPNB), Mureybet kültürünün dikdörtgen evleri ile temsil edilmektedir. Çanak çömlek öncesi Neolitik dönemde insanlar taş, alçı ve yanmış kireçten (Vaisselle blanche) yapılmış kaplar kullandılar. Anadolu'dan gelen obsidyen aletlerin keşfi erken ticaretin kanıtıdır. Hamoukar ve Emar antik kentleri geç Neolitik ve Tunç Çağı'nda önemli bir rol oynadı. Arkeologlar Suriye'deki uygarlığın dünyanın en eski uygarlıklarından biri olduğunu, belki de sadece Mezopotamya'dakinden önce geldiğini gösterdi.

Bölgede kayıtlara geçen en eski yerli uygarlık, Suriye'nin kuzeyinde, bugünkü İdlib yakınlarındaki Ebla Krallığı'dır.[1] Ebla'nın MÖ 3500 civarında kurulduğu[2][3][4][5][6] ve Mezopotamya devletleri Sümer, Asur ve Akad'ın yanı sıra kuzeybatıda, Anadolu'daki Hurriler ve Hattiler ile ticaret yaparak servetini kademeli olarak artırdığı anlaşılmaktadır.[7] Kazılar sırasında bulunan Firavun hediyeleri Ebla'nın Mısır'la temasını doğrulamaktadır.

Suriye'den gelen en eski yazılı metinlerden biri, Ebla Veziri İbrium ile Abarsal adlı belirsiz bir krallık arasında MÖ 2300'lerde yapılan bir ticaret anlaşmasıdır.[8][9] Akademisyenler Ebla dilinin Akadcadan sonra bilinen en eski yazılı Sami dillerinden biri olduğuna inanmaktadırlar. Ebla dilinin son sınıflandırmaları, bu dilin Akadca ile yakından ilişkili bir Doğu Sami dili olduğunu gösterdi.[10]

Ebla, Mari ile yapılan uzun bir savaşla zayıfladı ve Akadlı Sargon ve torunu Naram-Sin'in fetihlerinin MÖ 23. yüzyılın ilk yarısında Suriye üzerindeki Eblan egemenliğine son vermesinin ardından tüm Suriye Mezopotamya Akad İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi.[11][12]

MÖ 21. yüzyıla gelindiğinde, Hurriler Suriye'nin kuzey doğu bölgelerine yerleşirken, bölgenin geri kalanı Amorilerin hâkimiyetindeydi. Suriye, Asur-Babilli komşuları tarafından Amurruların (Amoriler) Ülkesi olarak adlandırıldı. Amorilerin Kuzeybatı Sami dili, Kenan dilleri arasında en erken kanıtlanan dildir. Mari bu dönemde yeniden ortaya çıkmış ve Babilli Hammurabi tarafından fethedilene kadar yeniden refaha kavuştu. Ugarit de bu dönemde, MÖ 1800 civarında, modern Lazkiye yakınlarında ortaya çıktı. Ugaritçe, Kenan dilleriyle gevşek bir şekilde ilişkili bir Sami diliydi ve dünyanın bilinen en eski alfabesi olarak kabul edilen Ugarit alfabesine sahipti.[13] Ugarit Krallığı, MÖ 12. yüzyılda yağmacı Hint-Avrupalı Deniz Halkları tarafından yıkılıncaya kadar ayakta kaldı ve Geç Bronz Çağı Çöküşü olarak bilinen dönemde benzer krallıklar ve devletler Deniz Halkları tarafından aynı yıkıma uğradı.

Yamhad (modern Halep) iki yüzyıl boyunca Kuzey Suriye'ye hakim oldu,[14] ancak Doğu Suriye MÖ 19. ve 18. yüzyıllarda I. Şamşi-Ahad'ın Amori Hanedanı tarafından yönetilen Eski Asur İmparatorluğu ve Amoriler tarafından kurulan Babil İmparatorluğu tarafından işgal edildi. Yamhad, Mari tabletlerinde yakın doğunun en güçlü devleti ve Babilli Hammurabi'den daha fazla tebaaya sahip olarak tanımlandı.[14] Yamhad otoritesini Aççana,[15] Katna,[16] Hurri devletleri ve Fırat Vadisi üzerinde Babil sınırlarına kadar dayattı.[17] Yamhad'ın ordusu Elam (modern İran) sınırındaki Der'e kadar sefere çıktı.[18] Yamhad, Ebla ile birlikte MÖ 1600 dolaylarında Anadolu'dan gelen Hint-Avrupalı Hititler tarafından fethedildi ve yok edildi.[19]

Bu zamandan itibaren Suriye, Hitit İmparatorluğu, Mitanni İmparatorluğu, Mısır İmparatorluğu, Orta Asur İmparatorluğu ve daha az derecede Babil olmak üzere çeşitli yabancı imparatorlukların savaş alanı haline geldi. Mısırlılar başlangıçta güneyin büyük bölümünü, Hititler ve Mitanniler ise kuzeyin büyük bölümünü işgal ettiler. Ancak Asurlular sonunda üstünlüğü ele geçirerek Mitanni İmparatorluğu'nu yıktılar ve daha önce Hitit ve Babil'in elinde bulunan geniş toprakları ilhak ettiler.

 

MÖ 14. yüzyıl civarında, doğuda Babil ile başarısız bir çatışmaya giren yarı göçebe Sutealılar ve daha önceki Amorilerin yerini alan Batı Sami dilinde konuşan Aramiler gibi çeşitli Sami halklar bölgede ortaya çıktılar. Onlar da Asurular ve Hititler tarafından yüzyıllar boyunca boyunduruk altında tutulmuşlardı. Mısırlılar Batı Suriye'nin kontrolü için Hititlerle savaştı; bu savaş MÖ 1274'te Kadeş Muharebesi ile doruk noktasına ulaştı.[22][23] Batı, MÖ 1200'lerde yıkılana kadar Hitit İmparatorluğu'nun bir parçası olarak kalırken,[24] Doğu Suriye büyük ölçüde, MÖ 1114-1076 yılları arasında I. Tiglat-Pileser döneminde batının büyük bölümünü de ilhak eden Orta Asur İmparatorluğu'nun bir parçası oldu.[25]

MÖ 11. yüzyılın sonlarında Hititlerin yıkılması ve Asur'un gerilemesiyle birlikte Arami kabileleri iç bölgelerin çoğunda kontrolü ele geçirerek Bit Bahiani, Aram-Şam, Hama, Aram-Rehob, Aram-Naharaim ve Luhuti gibi devletler kurdular. Bu noktadan sonra bölge Aramea ya da Aram olarak anılmaya başlandı. Sami Aramiler ile Hint-Avrupa kökenli Hititlerin kalıntıları arasında da bir sentez yaşandı ve Kuzeyorta Aram (Suriye) ve Güneyorta Anadolu (modern Türkiye) merkezli, Palistin, Karkamış ve Sam'al gibi bir dizi Geç Hitit devleti kuruldu.

Fenikeliler olarak bilinen Kenanlı bir grup MÖ 13. yüzyıldan itibaren Suriye kıyılarına (ve ayrıca Lübnan ve kuzey Filistin'e) hakim oldular ve Amrit, Simyra, Arvad, Paltos, Ramitha ve Şuksi gibi şehir devletleri kurdular. Bu kıyı bölgelerinden, Malta, Sicilya, İber Yarımadası (modern İspanya ve Portekiz) ve Kuzey Afrika kıyılarında koloniler kurmak ve en önemlisi, MÖ 9. yüzyılda büyük bir şehir devleti olan Kartaca'yı (modern Tunus'ta) kurmak da dahil olmak üzere, etkilerini Akdeniz'e yaydılar ve çok daha sonra Roma İmparatorluğu'na rakip olan büyük bir imparatorluğun merkezi haline geldiler.

Suriye ve Yakın Doğu'nun batı yarısı daha sonra büyük Yeni Asur İmparatorluğu'nun (MÖ 911 - MÖ 605) eline geçti. Asurlular, İmparatorluk Aramicesini imparatorluklarının ortak dili olarak tanıttılar. Bu dil, MS 7. ve 8. yüzyıllardaki Arap İslam fethine kadar Suriye'de ve tüm Yakın Doğu'da baskın olarak kalacak ve Hristiyanlığın yayılması için bir araç olacaktı. Asurlular, Suriye ve Lübnan'daki kolonilerine Eber-Nari adını verdiler. Asur egemenliği, Asurluların bir dizi acımasız iç savaşta kendilerini büyük ölçüde zayıflatmalarının ardından Medler, Babilliler, Keldaniler, Persler, İskitler ve Kimmerlerin saldırılarıyla sona erdi. Asur'un düşüşü sırasında İskitler Suriye'nin büyük bir bölümünü yakıp yıktı ve yağmaladılar. Asur ordusunun son direnişi MÖ 605 yılında kuzey Suriye'deki Karkamış'ta oldu.

Asur İmparatorluğu'nu Yeni Babil İmparatorluğu (MÖ 605 - MÖ 539) izledi. Bu dönemde Suriye, Babil ile bir başka eski Asur kolonisi olan Mısır arasında bir savaş alanı haline geldi. Babilliler, Asurlu akrabaları gibi, Mısır'a karşı zafer kazandılar.

Klasik Antik Çağ

Günümüz Suriye'sini oluşturan topraklar Yeni Babil İmparatorluğu'nun bir parçasıydı ve MÖ 539 yılında Ahameniş İmparatorluğu tarafından ilhak edildi. Büyük Kiros liderliğindeki Ahameniş Persleri, İmparatorluk Aramicesini imparatorluklarının diplomatik dillerinden biri olarak (MÖ 539 - MÖ 330) ve Aram/Suriye'nin yeni satraplığı Eber-Nari'nin Süryanice adını korudular.

Suriye daha sonra Büyük İskender tarafından yönetilen Yunan Makedon İmparatorluğu tarafından MÖ 330 civarında fethedildi ve sonuç olarak Yunan Seleukos İmparatorluğu'nun (MÖ 323 - MÖ 64) Koele-Suriye eyaleti oldu, Seleukos kralları kendilerini 'Suriye Kralı' olarak adlandırdılar ve Antakya şehri 240 yılından itibaren başkent oldu.

Böylece bölgeye "Suriye" adını verenler Yunanlar oldu. Aslen Mezopotamya'nın (Irak) kuzeyindeki "Asur" kelimesinin Hint-Avrupa dilindeki bozulmuş hali olan bu terimi Yunanlar sadece Asur'un kendisini değil, aynı zamanda yüzyıllar boyunca Asur egemenliği altında kalmış olan batıdaki toprakları tanımlamak için de kullandılar.[26] Böylece Greko-Romen dünyasında hem Suriye'deki Aramiler hem de doğudaki Mezopotamya'daki (günümüz Irak'ı) Asurlular, kendi başlarına farklı halklar olmalarına rağmen "Suriyeliler" ya da "Süryaniler" olarak anıldılar ki bu karışıklık modern dünyada da devam edecekti. Nihayetinde güney Seleukos Suriyesi'nin bazı kısımları Helenistik İmparatorluk'un yavaş yavaş dağılmasıyla birlikte Yahudiye Haşmonayimleri tarafından ele geçirildi.

Suriye, Suriye halkı tarafından Seleukoslar ve Romalılardan kurtarıcı olarak karşılanan Ermeni kralı Büyük Tigran'ın fetihleriyle MÖ 83'ten itibaren kısa bir süre Ermeni kontrolü altına girdi. Ancak Roma İmparatorluğu'nun generallerinden Büyük Pompeius Suriye'ye giderek başkent Antakya'yı ele geçirdi ve MÖ 64 yılında Suriye'yi bir Roma eyaleti haline getirerek bölgede yirmi yıl süren Ermeni kontrolüne son verdi. Roma yönetimi altında zenginleşen Suriye, İpek Yolu üzerinde stratejik bir konuma sahip olduğundan büyük bir zenginlik ve önem kazandı, bu da onu rakip Romalılar ve Farslar için bir savaş alanı haline getirdi.

Palmira, 2. yüzyılda Suriye'nin kuzeyinde Aramice konuşan zengin ve bazen de güçlü bir krallık olarak ortaya çıktı. Palmira, şehri Roma imparatorluğunun en zenginlerinden biri haline getiren bir ticaret ağı kurdu. Nihayetinde, MS 3. yüzyılın sonlarında Palmira Kralı Odaenathus Sasani İmparatoru I. Şapur'u yenerek Roma'nın doğusunun tamamını kontrol ederken, halefi ve dul eşi Zenobia, MS 273'te Roma kontrolü altına girmeden önce kısa bir süre Mısır, Suriye, Filistin, Anadolu'nun büyük bir kısmı, Yehuda ve Lübnan'ı fetheden Palmira İmparatorluğu'nu kurdu.

Kuzey Mezopotamya Asur krallığı Adiabene, Roma tarafından fethedilmeden önce MS 10 ile MS 117 yılları arasında Kuzeydoğu Suriye bölgelerini kontrol etti.[27]

Aramice dili, Antik Britanya'daki Hadrian Duvarı'na kadar çok uzaklarda,[28] Arbeia Kalesi'nde bir Palmira göçmeni tarafından yazılmış bir yazıtla bulundu.[29]

Suriye'nin kontrolü, Roma İmparatorluğu'nun ikiye bölünmesiyle birlikte Romalılardan Bizanslılara geçti.[7]

Bizans İmparatorluğu'nun en parlak döneminde Suriye'nin büyük ölçüde Aramice konuşan nüfusu muhtemelen 19. yüzyıla kadar bir daha aşılamadı. MS 7. yüzyıldaki Arap İslam Fethi'nden önce nüfusun büyük bir kısmı Arami'ydi, ancak Suriye aynı zamanda Yunan ve Roma yönetici sınıflarına da ev sahipliği yapıyordu, Süryaniler hâlâ kuzey doğuda, Fenikeliler kıyılarda yaşıyordu ve Yahudi ve Ermeni toplulukları da büyük şehirlerde mevcuttu, Nabatiler ve Lahmiler ve Gassaniler gibi İslam öncesi Araplar Güney Suriye çöllerinde yaşıyorlardı. Süryani Hristiyanlığı ana din olarak benimsenmişti, ancak diğerleri hala Yahudilik, Mitraizm, Maniheizm, Greko-Romen dini, Kenan dini ve Mezopotamya dinini takip ediyorlardı. Suriye'nin büyük ve müreffeh nüfusu, özellikle MS 2. ve 3. yüzyıllarda Suriye'yi Roma ve Bizans eyaletlerinin en önemlilerinden biri haline getirdi.[30]

Suriyeliler Severan Hanedanı döneminde önemli ölçüde güç sahibi oldular. Ailenin reisi ve İmparator Septimius Severus'un eşi olarak Roma imparatoriçesi, ailesi tanrı El-Gabal'ın rahipliği üzerinde kalıtsal haklara sahip olan Emesa (günümüzde Humus) şehrinden bir Suriyeli olan Julia Domna'ydı. Kendisi gibi Suriyeli Arap olan büyük yeğenleri de Roma imparatoru olacaktı; bunlardan ilki Elagabalus, ikincisi ise kuzeni Alexander Severus'tu. Suriyeli olan bir başka Roma imparatoru da Roma Arabistanı'nda doğan Arap Philip'ti (Marcus Julius Philippus). 244'ten 249'a kadar imparatorluk yaptı ve Üçüncü Yüzyıl Krizi sırasında kısa bir süre hüküm sürdü.[30] Hükümdarlığı sırasında memleketi Philippopolis'e (günümüzde Şahba) odaklandı ve şehri geliştirmek için çoğu ölümünden sonra durdurulan birçok inşaat projesi başlattı.

Suriye, Hristiyanlık tarihinde önemli bir yere sahiptir; Havari Pavlus olarak bilinen Tarsuslu Saulus, Şam Yolu'nda din değiştirmiş ve misyonerlik seyahatlerinin çoğunu gerçekleştirdiği antik Suriye'deki Antakya'da Hristiyan Kilisesi'nin önemli bir figürü olarak ortaya çıkmıştır.

Orta Çağ

Muhammed'in Suriye halkı ve kabileleriyle ilk etkileşimi, Temmuz 626'da Dumet-ül Cendel'in İstilası sırasında oldu[31] ve takipçilerine Duma'yı istila etmelerini emretti, çünkü Muhammed oradaki bazı kabilelerin kervan soygununa karıştığı ve Medine'ye saldırmaya hazırlandığı istihbaratını aldı.[32]

William Montgomery Watt, birincil kaynaklarda çok az yer almasına rağmen bunun Muhammed'in o dönemde düzenlediği en önemli sefer olduğunu iddia etmektedir. Dumet-ül Cendel, Medine'ye 800 kilometre uzaklıktaydı ve Watt, Suriye ile iletişiminin ve Medine'ye ikmalinin kesintiye uğraması olasılığı dışında Muhammed için acil bir tehdit olmadığını söylemektedir. Watt, "Muhammed'in ölümünden sonra meydana gelen genişlemenin bir kısmını zaten öngördüğünü varsaymak caziptir" der ve birliklerinin hızlı yürüyüşünün "bunu duyan herkesi etkilemiş" olması gerektiğini söyler.[33]

William Muir de bu seferin, Muhammed'in 1000 adamıyla birlikte Suriye sınırlarına ulaşması, uzak kabilelerin artık Muhammed'in adını öğrenmesi ve Muhammed'in siyasi ufkunun genişlemesi açısından önemli olduğuna inanmaktadır.[31]

MS 640 yılına gelindiğinde Suriye, Halid bin Velid liderliğindeki Arap Raşidin ordusu tarafından fethedildi. Yedinci yüzyılın ortalarında, o zamanlar imparatorluğun hükümdarı olan Emevi Hanedanı, İmparatorluk'un başkentini Şam'a taşıdı. Daha sonraki Emevi yönetimi sırasında ülkenin gücü azaldı; bunun başlıca nedeni totaliterlik, yolsuzluk ve bunun sonucunda meydana gelen devrimlerdi. Emevi Hanedanı daha sonra 750 yılında imparatorluğun başkentini Bağdat'a taşıyan Abbasi Hanedanı tarafından devrildi.

Emevi yönetimi altında resmileşen Arapça,[34] Bizans dönemindeki Yunanca ve Aramice'nin yerini alarak baskın dil haline geldi. 887 yılında Mısır kökenli Tolunoğulları Suriye'yi Abbasilerden aldı ve daha sonra yerlerini önce Mısır kökenli İhşidiler ve daha sonra da Seyfü'd Devle tarafından kurulan Halep kökenli Hamdaniler aldı.[35]

Suriye'nin bazı bölümleri, Haçlı Seferleri sırasında MS 1098 ve 1189 yılları arasında Fransız, İngiliz, İtalyan ve Alman derebeyleri tarafından ele geçirildi ve aralarında Suriye'deki başlıca Antakya Prensliği'nin de bulunduğu Haçlı devletleri olarak biliniyordu. Kıyıdaki dağlık bölge, Haçlı Devletleri ile aralıklı olarak çatışmalar ve ateşkesler yaşayan ve Haşhaşiler olarak adlandırılan Nizari İsmailileri tarafından da kısmen işgal edildi. Tarihin ilerleyen dönemlerinde "Nizariler yenilenen Frank düşmanlıklarıyla karşılaştıklarında, Eyyubilerden zamanında yardım aldılar."[36]

Bir yüzyıl süren Selçuklu egemenliğinden sonra Suriye, Mısır'daki Eyyubi Hanedanı'nın kurucusu Kürt Selahaddin tarafından büyük ölçüde fethedildi (1175-1185). Halep Ocak 1260'ta, Şam ise Mart ayında Hülagu'nun Moğollarının eline geçti, ancak Hülagu bir veraset anlaşmazlığıyla uğraşmak üzere Çin'e dönmek için saldırısını durdurmak zorunda kaldı.

Birkaç ay sonra Memlükler Mısır'dan bir orduyla geldi ve Celile'deki Ayn Calut Muharebesi'nde Moğolları yendi. Memlük lideri Baybars, Şam'ı vilayet başkenti yaptı. O öldüğünde, iktidar Kalavun tarafından ele geçirildi. Bu arada Sungur el-Eşkar adında bir emir kendini Şam'ın hükümdarı ilan etmeye çalışmış, ancak 21 Haziran 1280'de Kalavun tarafından yenilgiye uğratılmış ve Kuzey Suriye'ye kaçmıştır. Moğol bir kadınla evlenmiş olan el-Eşkar, Moğollardan yardım istedi. İlhanlı Moğolları Ekim 1280'de Halep'i aldılar, ancak Kalavun el-Eşkar'ı kendisine katılmaya ikna etti ve 29 Ekim 1281'de Memlükler tarafından kazanılan İkinci Humus Muharebesi'nde Moğollara karşı savaştılar.[37]

1400 yılında Müslüman Türk-Moğol fatihi Timurlenk, Halep'i yağmalayarak Suriye'yi istila etti[38] ve Memlük ordusunu yendikten sonra Şam'ı ele geçirdi. Semerkant'a sürülen zanaatkârlar dışında kent sakinleri katledildi.[39] Timur ayrıca Arami ve Süryani Hristiyan nüfusa yönelik özel katliamlar gerçekleştirerek sayılarını büyük ölçüde azalttı.[40] 15. yüzyılın sonunda, Avrupa'dan Uzak Doğu'ya giden bir deniz yolunun keşfedilmesi, Suriye üzerinden geçen bir kara ticaret yoluna olan ihtiyacı sona erdirdi.

Osmanlı Suriyesi

1516 yılında Osmanlı İmparatorluğu, Mısır Memlük Sultanlığı'nı istila ederek Suriye'yi fethetti ve İmparatorluk'a dahil etti. Osmanlı sistemi Suriyeliler için külfetli değildi çünkü Türkler Kur'an'ın dili olarak Arapçaya saygı duyuyor ve inancın savunuculuğunu kabul ediyorlardı. Şam, Mekke'nin başlıca antreposu haline getirildi ve bu nedenle, Mekke'ye hacca giden sayısız hacı adayının yararlı sonuçları sayesinde Müslümanlar için kutsal bir nitelik kazandı.[41]

Osmanlı yönetimi barış içinde bir arada yaşamayı sağlayan bir sistem izlemiştir. Her etnik-dinsel azınlık - Arap Şii Müslüman, Arap Sünni Müslüman, Arami-Süryani Ortodoks, Rum Ortodoks, Maruni Hristiyanlar, Süryani Hristiyanlar, Ermeniler, Kürtler ve Yahudiler - bir millet oluşturuyordu.[42] Her cemaatin dini lideri tüm kişisel statü yasalarını yönetiyor ve bazı sivil işlevleri de yerine getiriyordu.[41] 1831'de Mısırlı İbrahim Paşa İmparatorluk'a olan sadakatinden vazgeçerek Osmanlı Suriyesi'ni istila etti ve Şam'ı ele geçirdi. Kısa süreli yönetimi sırasında bölgenin demografik ve sosyal yapısını değiştirmeye çalıştı: Güney Suriye ovalarını doldurmak için binlerce Mısırlı köylüyü getirdi, Yafa'yı yeniden inşa etti ve burayı bölgesel bir başkente dönüştürmeyi amaçlayan deneyimli Mısırlı askerlerle doldurdu, köylü ve Dürzi isyanlarını bastırdı ve sadık olmayan aşiret üyelerini sürgün etti. Ancak 1840 yılına gelindiğinde bölgeyi Osmanlılara geri teslim etmek zorunda kaldı.

1864'ten itibaren Osmanlı Suriyesi'nde Tanzimat reformları uygulanarak Halep, Deyr-i Zor, Beyrut ve Şam vilayetleri oluşturuldu; Cebel-i Lübnan Sancağı kuruldu ve kısa bir süre sonra Kudüs Sancağı'na ayrı bir statü verildi.

Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğu, Almanya ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun yanında savaşa girdi. Nihayetinde yenilgiye uğradı ve tüm Yakın Doğu'nun kontrolünü Britanya İmparatorluğu ve Fransa İmparatorluğu'na kaptırdı Çatışma sırasında, Osmanlılar ve müttefikleri tarafından yerli Hristiyan halklara karşı Ermeni Kırımı ve Süryani Kırımı uygulandı; Osmanlı Suriyesi'ndeki Deyrizor bu ölüm yürüyüşlerinin son noktasıydı.[43] Birinci Dünya Savaşı'nın ortasında, iki İtilaf Devleti diplomatı (Fransız François Georges-Picot ve İngiliz Mark Sykes), 1916 tarihli Sykes-Picot Anlaşması'nda Osmanlı İmparatorluğu'nun savaş sonrası kendi nüfuz bölgelerine bölünmesi konusunda gizlice anlaştı. Başlangıçta iki bölge, Ürdün'den İran'a kadar neredeyse düz bir çizgi halinde uzanan bir sınırla ayrılmıştı. Ancak savaşın bitiminden hemen önce Musul bölgesinde petrol bulunması, 1918'de Fransa ile bu bölgenin Irak'a dönüşecek olan İngiliz nüfuz bölgesine bırakılması için bir kez daha müzakere edilmesine yol açtı. Ara vilayet Deyrizor'un kaderi belirsiz kaldı; Arap milliyetçileri tarafından işgal edilmesi Suriye'ye bağlanmasıyla sonuçlandı. Bu sınır, Suriye 1920'de Milletler Cemiyeti mandası olduğunda uluslararası alanda tanındı ve bugüne kadar değişmedi.[44]

Fransız Mandası

1920'de Haşimi ailesinden I. Faysal yönetiminde kısa ömürlü bağımsız bir Suriye Krallığı kuruldu. Ancak Faysal'ın Suriye üzerindeki hakimiyeti sadece birkaç ay sonra, Meyselun Muharebesi'nin ardından sona erdi. San Remo Konferansı'nda Milletler Cemiyetinin Suriye'nin bir Fransız mandası altına alınmasını önermesinin ardından Fransız birlikleri aynı yıl Suriye'yi işgal etti. Sekreteri de Caix'e göre General Gouraud'nun önünde iki seçenek vardı: "Ya var olmayan bir Suriye ulusu inşa etmek... onu hala bölen uçurumları yumuşatmak" ya da "bu bölünmelerin verdiği hakemliğimizi gerektiren tüm olguları geliştirmek ve sürdürmek". De Caix "sadece ikinci seçeneğin beni ilgilendirdiğini söylemeliyim" diye ekledi. Gouraud'nun yaptığı da buydu.[45][46]

1925 yılında Sultan el-Atraş, Dürzi Dağı'nda patlak veren ve tüm Suriye ile Lübnan'ın bazı bölgelerine yayılan bir isyana önderlik etti. El-Atraş, Fransızlara karşı 21 Temmuz 1925'teki El-Kufr Muharebesi, 2-3 Ağustos 1925'teki El-Mezra Muharebesi ve Salkhad, El-Musayfire ve Süveyda muharebeleri başta olmak üzere birçok muharebe kazandı. Fransa, Fas ve Senegal'den binlerce asker göndererek birçok şehrin Fransızlar tarafından geri alınmasını sağladı, ancak direniş 1927 baharına kadar sürdü. Fransızlar Sultan el-Atraş'ı idama mahkum etti, ancak isyancılarla birlikte Trans Ürdün'e kaçtı ve sonunda affedildi. Suriye-Fransa Antlaşması'nın imzalanmasının ardından 1937'de Suriye'ye döndü.

Suriye ve Fransa Eylül 1936'da bir bağımsızlık antlaşması müzakere etti ve Haşim el-Etasi, modern Suriye Cumhuriyeti'nin ilk cisimleşmesi altında seçilen ilk devlet başkanı oldu. Ancak Fransız Yasama Meclisi antlaşmayı onaylamayı reddettiği için antlaşma hiçbir zaman yürürlüğe girmedi. İkinci Dünya Savaşı sırasında 1940 yılında Fransa'nın düşmesiyle birlikte Suriye, İngilizler ve Özgür Fransa Temmuz 1941'de Suriye-Lübnan Savaşı'nda ülkeyi işgal edene kadar Vichy Fransası'nın kontrolü altına girdi. Suriyeli milliyetçilerin ve İngilizlerin devam eden baskısı, Fransızları Nisan 1946'da birliklerini tahliye etmeye zorladı ve ülkeyi manda sırasında kurulan cumhuriyetçi bir hükûmetin eline bıraktı.[47]

Bağımsız Suriye Cumhuriyeti

Bağımsızlıktan 1960'ların sonuna kadar Suriye siyasetine çalkantılar hakim oldu. Mayıs 1948'de Suriye kuvvetleri diğer Arap devletleriyle birlikte Filistin'i istila etti ve Yahudi yerleşimlerine saldırdı.[48] Devlet Başkanı Şükri el-Kuvvetli cephedeki birliklerine "Siyonistleri yok etmeleri" talimatını verdi.[49][50] İstilanın amacı İsrail Devleti'nin kurulmasını engellemekti.[51] Bu amaçla Suriye hükûmeti, silahlı kuvvetlerini ve askeri istihbarat yeteneklerini geliştirmek için aralarında Schutzstaffel'in eski üyelerinin de bulunduğu eski Nazileri aktif bir şekilde işe alma sürecine girdi.[52] Bu savaştaki yenilgi, Mart 1949'da Albay Hüsnü Zaim tarafından gerçekleştirilen ve İkinci Dünya Savaşı'nın başlangıcından bu yana Arap dünyasındaki ilk askeri darbe olarak tanımlanan Suriye Darbesini tetikleyen faktörlerden biriydi.[51] Bunu kısa süre sonra Albay Sami el-Hinnavi'nin bir başka darbesi izledi ve kendisi de aynı yıl içinde Albay Edib Çiçekli tarafından görevden alındı.[51]

Çiçekli sonunda çok partililiği tamamen ortadan kaldırdı, ancak kendisi de 1954 Darbesi'yle devrildi ve parlamenter sistem yeniden kuruldu.[51] Ancak bu zamana kadar güç giderek artan bir şekilde ordu ve güvenlik kurumlarında yoğunlaşmıştı.[51] Parlamenter kurumların zayıflığı ve ekonominin kötü yönetimi huzursuzluğa ve Nasırcılık ve diğer ideolojilerin yükselişine yol açtı. Toplumun hoşnutsuz unsurlarını temsil eden çeşitli Arap milliyetçisi, Suriye milliyetçisi ve sosyalist hareketler için verimli bir zemin vardı. Bunların arasında radikal reform talep eden dini azınlıklar da vardı.[51]

Kasım 1956'da, Süveyş Krizi'nin doğrudan bir sonucu olarak Suriye, Sovyetler Birliği ile bir anlaşma imzaladı.[53] Bu anlaşma, askeri teçhizat karşılığında hükûmet içinde komünist etkiye bir dayanak sağladı.[51] Bunun üzerine Türkiye, Suriye'nin askeri teknolojisindeki bu güç artışından endişe duymaya başladı, zira Suriye'nin İskenderun'u geri alma girişiminde bulunması mümkün görünüyordu. Sadece Birleşmiş Milletlerdeki hararetli tartışmalar savaş tehdidini azalttı.[54]

1 Şubat 1958'de Suriye Devlet Başkanı Şükri el-Kuvvetli ve Mısır lideri Nasır, Mısır ve Suriye'nin birleşerek Birleşik Arap Cumhuriyeti'ni kurduklarını açıkladılar ve Suriye'deki tüm siyasi partiler ve komünistler açık faaliyetlerini durdurdular.[47] Bu arada, partinin zayıf konumu ve birliğin giderek kırılganlaşmasından endişe duyan bir grup Suriyeli Baasçı subay gizli bir Askeri Komite kurmaya karar verdi; ilk üyeleri Yarbay Muhammed Ümran, Binbaşı Salah Cedid ve Yüzbaşı Hafız Esad'dı. Suriye, bir darbenin ardından 28 Eylül 1961'de Mısır ile olan birlikten ayrıldı.

Baasçı Suriye

1961'deki darbenin ardından gelen istikrarsızlık 8 Mart 1963'teki Baas Darbesi'yle doruğa ulaştı. İktidar, Mişel Eflak ve Selahaddin el-Bitar liderliğindeki Arap Sosyalist Baas Partisi üyeleri tarafından ele geçirildi. Yeni Suriye kabinesi Baas üyelerinin hakimiyetindeydi.[47][51]

23 Şubat 1966'da Askeri Komite parti içi bir darbe gerçekleştirerek Başkan Emin el-Hafız'ı hapse attı ve 1 Mart'ta bölgeselci, sivil bir Baas hükûmeti atadı.[51] Nureddin el-Etasi resmi devlet başkanı olmasına rağmen, Salah Cedid 1966'dan Kasım 1970'te o sırada savunma bakanı olan Hafız Esad tarafından görevden alınana kadar Suriye'nin etkin yöneticisi oldu.[55][56] Darbe, orijinal pan-Arap Baas Partisi içinde bir bölünmeye yol açtı: Irak liderliğinde bir Baas hareketi (1968'den 2003'e kadar Irak'ı yönetti) ve Suriye liderliğinde bir Baas hareketi kuruldu.

1967'nin ilk yarısında Suriye ve İsrail arasında düşük yoğunluklu bir savaş durumu vardı. İsrail'in Askerden Arındırılmış Bölge'de toprak işlemesi konusundaki anlaşmazlık, İsrail ve Suriye arasında 7 Nisan'da savaş öncesi hava çatışmalarına yol açtı.[57] Mısır ve İsrail arasında Altı Gün Savaşı patlak verdiğinde Suriye de savaşa katıldı ve İsrail'e saldırdı. Savaşın son günlerinde İsrail dikkatini Suriye'ye çevirdi ve 48 saatten kısa bir süre içinde Golan Tepeleri'nin üçte ikisini ele geçirdi.[58] Bu yenilgi, Cedid ve Esad arasında bundan sonra atılacak adımlar konusunda bir bölünmeye neden oldu.[59]

Parti aygıtını kontrol eden Cedid ile orduyu kontrol eden Esad arasında anlaşmazlık ortaya çıktı. Ürdün'le yaşanan "Kara Eylül" çatışmaları sırasında FKÖ'ye yardım için gönderilen Suriye güçlerinin 1970'te geri çekilmesi bu anlaşmazlığı yansıtıyordu.[60] İktidar mücadelesi, Hafız Esad'ın hükûmetin güçlü adamı olmasını sağlayan kansız bir askeri darbe olan Kasım 1970 Suriye Düzeltici Devrimi ile doruğa ulaştı.[56]

6 Ekim 1973'te Suriye ve Mısır, İsrail'e karşı Yom Kippur Savaşı'nı başlattı. İsrail Savunma Kuvvetleri, Suriye'nin ilk kazanımlarını tersine çevirdi ve Suriye topraklarının derinliklerine doğru ilerledi.[61]

1970'lerin sonunda Müslüman Kardeşler'in başlattığı İslamcı ayaklanma hükûmeti hedef aldı. İslamcılar sivillere ve görevde olmayan askeri personele saldırıyor, güvenlik güçleri de misilleme saldırılarında sivilleri öldürüyordu. Ayaklanma 1982 Hama Katliamı'nda doruk noktasına ulaşmış, yaklaşık 10.000 ile 40.000 kişi düzenli Suriye Ordusu birlikleri tarafından öldürülmüştü.[62]

Suriye, hem diğer Arap devletleri hem de Batı dünyası ile ilişkilerinde önemli bir değişiklik yaparak Saddam Hüseyin'e karşı ABD liderliğindeki Körfez Savaşı'na katıldı. Suriye 1991'deki çok taraflı Madrid Konferansı'na katıldı ve 1990'larda İsrail ile müzakerelere girişti. Bu müzakereler başarısızlıkla sonuçlandı ve Devlet Başkanı Hafız Esad'ın Mart 2000'de dönemin ABD Başkanı Bill Clinton ile Cenevre'de yaptığı görüşmeden bu yana başka doğrudan Suriye-İsrail görüşmesi yapılmadı.[63]

Hafız Esad 10 Haziran 2000 tarihinde öldü. Oğlu Beşşar Esad rakipsiz girdiği bir seçimde devlet başkanı seçildi.[47] Onun seçilmesi Şam Baharı'nın ve reform umutlarının doğuşuna tanıklık etti, ancak 2001 sonbaharında yetkililer hareketi bastırdı ve önde gelen entelektüellerinden bazılarını hapsetti.[64] Bunun yerine reformlar bazı piyasa reformlarıyla sınırlı kaldı.[65][66][67]

5 Ekim 2003'te İsrail, İslami Cihad üyeleri için terörist eğitim tesisi olduğu iddiasıyla Şam yakınlarındaki bir bölgeyi bombaladı.[68] Mart 2004'te Suriyeli Kürtler ve Araplar kuzeydoğudaki Kamışlı kentinde çatıştılar. Kamışlı ve Hasake şehirlerinde ayaklanma belirtileri görüldü.[69] 2005 yılında Suriye, Lübnan'daki askeri varlığına son verdi.[70][71] 6 Eylül 2007'de, İsrailli olduğundan şüphelenilen yabancı savaş uçaklarının, Kuzey Koreli teknisyenler tarafından inşa edilmekte olan şüpheli bir nükleer reaktöre karşı Orchard Operasyonu'nu gerçekleştirdiği bildirildi.[72]

Mevcut siyasi durum 2011'den günümüze Suriye İç Savaşı

Devam etmekte olan Suriye İç Savaşı Arap Baharı devrimlerinden esinlenmiştir. 2011 yılında barışçıl protestolar zinciri olarak başlamış, ardından Suriye Ordusu tarafından bastırıldığı iddia edilmiştir.[73] Temmuz 2011'de ordudan ayrılanlar Özgür Suriye Ordusunun kurulduğunu ilan etti ve savaşçı birlikler oluşturmaya başladılar. Muhalefet Sünni Müslümanların hakimiyetindeyken, hükûmetin önde gelen isimleri genellikle Nusayrilerle ilişkilendiriliyor.[74] Savaş aynı zamanda isyancı grupları (IŞİD ve el-Nusra) ve çeşitli yabancı ülkeleri de içermekte ve Suriye'de bir vekalet savaşı olduğu iddialarına yol açmaktadır.[75]

Birleşmiş Milletler de dahil olmak üzere çeşitli kaynaklara göre Haziran 2013 itibarıyla 11.000'i çocuk olmak üzere 100.000 kadar insan öldürülmüştür.[76][77][78][79] Şiddetten kaçmak için 4,9 milyon Suriyeli mülteci[80] komşu ülkeler Ürdün,[81] Irak,[82] Lübnan ve Türkiye'ye kaçtı.[83][84] Tahminen 450.000 Suriyeli Hristiyan evlerini terk etti.[85][güncellenmeli] BM'ye göre Ekim 2017 itibarıyla savaşta 400.000 kişinin öldüğü tahmin edilmektedir.[86]

Eylül 2022'de yeni bir BM raporu, Suriye İç Savaşı'nın yeniden alevlenme tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu belirtti. BM ayrıca 2022'nin ilk yarısında hiçbir malzeme ulaştıramadığını da belirtti.[87]

Mevcut çatışmalar

2022 itibarıyla başlıca dış askeri tehdit ve çatışmalar, birincisi IŞİD ile devam eden çatışma; ikincisi ise genel olarak Kürt grupları, özel olarak da Rojava'yı vurmak amacıyla Suriye'nin kuzeydoğu bölgelerinin Türk güçleri tarafından istila edilebileceğine dair süregelen endişelerdir.[88][89][90] Rojava hükûmeti tarafından hazırlanan resmi bir raporda Türkiye destekli milislerin Rojava bölgesi ve hükûmeti için ana tehdit olduğu belirtilmiştir.[91]

Mayıs 2022'de Türk ve Suriyeli muhalif yetkililer, Türk Silahlı Kuvvetleri ve Türkiye'nin desteklediği bazı milislerin, çoğunluğunu YPG/YPJ'nin oluşturduğu SDG'ye karşı yeni bir operasyon planladığını söylediler.[92][93] Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan yaptığı açıklamada, yeni operasyonun Türkiye'nin Suriye sınırı boyunca 30 kilometre genişliğinde "güvenli bölgeler" oluşturma çabalarını yeniden başlatacağını söyledi.[94] Operasyon, Fırat'ın batısındaki Tel Rıf'at ve Menbic bölgeleri ile daha doğudaki diğer alanları hedefliyor. Bu arada Ankara, operasyon konusunda Moskova ile görüşüyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan 8 Ağustos 2022'de operasyon konusundaki kararlılığını yinelemişti.[95]

Büyük ekonomik kriz

10 Haziran 2020'de yüzlerce protestocu Süveyda sokaklarında üst üste dört gün boyunca Suriye lirasının bir önceki hafta dolar karşısında 3000'e düşmesiyle ülke ekonomisinin çöküşünü protesto etti.[96]

11 Haziran'da Başbakan İmad Hamis, kötüleşen ekonomik koşullar nedeniyle hükûmet karşıtı protestoların ortasında Devlet Başkanı Beşşar Esad tarafından görevden alındı.[97] Suriye para biriminin yeni dip seviyeleri ve yaptırımlardaki dramatik artış, Esad hükûmetinin hayatta kalması konusunda yeni endişeler doğurmaya başladı.[98][99][100]

Analistler, Lübnan'daki mevcut bankacılık krizinin çözümünün Suriye'de istikrarın yeniden tesis edilmesi açısından hayati önem taşıyabileceğini belirtiyor.[101]

Bazı analistler Esad'ın iktidarı kaybetmenin eşiğinde olabileceğine dair endişelerini dile getirmeye başladılar; ancak rejimde yaşanacak böyle bir çöküş, siyasi ya da ekonomik koşullarda bir iyileşmeden ziyade kitlesel bir kaosla sonuçlanabileceği için koşulların daha da kötüleşmesine neden olabilirdi.[102][103][104] Rusya, Suriye'de ana askeri çatışmanın yaşandığı bölgelerdeki etkisini ve askeri rolünü genişletmeye devam etti.[105]

Analistler, ABD Sezar Yasası kapsamında uygulanacak yeni ağır yaptırımların Suriye ekonomisini harap edebileceğini, toparlanma şansını yok edebileceğini, bölgesel istikrarı bozabileceğini ve tüm bölgeyi istikrarsızlaştırmaktan başka bir işe yaramayacağını belirtiyorlar.[106]

İlk yeni yaptırımlar 17 Haziran 2020'de yürürlüğe girdi. Ağustos ayında üç farklı grupta ek yaptırımlar uygulandı. Gıda bulmanın zorlaştığı, ülke ekonomisinin ciddi baskı altında olduğu ve yaptırımlar nedeniyle tüm rejimin çökebileceği yönündeki haberler giderek arttı.[107]

2022 yılı başlarında Suriye, yaptırımlar ve diğer ekonomik baskılar nedeniyle hala büyük bir ekonomik krizle karşı karşıyaydı. Suriye hükûmetinin halka yönelik yardımları ve temel hizmet ve programları karşılama kabiliyeti konusunda bazı şüpheler vardı.[108][109][110] BM, Suriye'nin yakın gelecekte nüfusunu besleyebilmesinin önünde büyük sorunlar olduğunu bildirdi.[111]

Suriye halkının refahı için olumlu olabilecek bir işaret olarak, birkaç Arap ülkesi Suriye ile ilişkileri normalleştirmek ve Suriye'ye enerji tedariki sağlamak üzere bir anlaşma yapmak için çaba göstermeye başladı. Ürdün'ün öncülük ettiği bu çabaya diğer bazı Arap ülkeleri de dahil oldu.[112]

^ Pettinato, Giovanni. The Archives of Ebla; Gelb, I. J. "Thoughts about Ibla: A Preliminary Evaluation" in Monographic Journals of the Near East, Syro-Mesopotamian Studies 1/1 (May 1977) pp. 3–30. ^ William J. Hamblin (2006). Warfare in the Ancient Near East to 1600 BC: Holy Warriors at the Dawn of History. Routledge. s. 239. ISBN 978-1-134-52062-6.  ^ Ian Shaw; Robert Jameson (2008). A Dictionary of Archaeology. John Wiley & Sons. s. 211. ISBN 978-0-470-75196-1.  ^ Ross Burns (2009). Monuments of Syria: A Guide. I.B.Tauris. s. 155. ISBN 978-0-85771-489-3.  ^ Paolo Matthiae; Nicoló Marchetti (31 Mayıs 2013). Ebla and its Landscape: Early State Formation in the Ancient Near East. Left Coast Press. s. 35. ISBN 978-1-61132-228-6.  ^ Victor Harold Matthews; Don C. Benjamin (1997). Old Testament Parallels: Laws and Stories from the Ancient Near East. Paulist Press. s. 241. ISBN 978-0-8091-3731-2.  ^ a b "About the Ancient Area of Greater Syria". ThoughtCo (İngilizce). 8 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.  ^ Kenneth Anderson Kitchen (2003). On the Reliability of the Old Testament. Wm. B. Eerdmans Publishing. s. 285. ISBN 978-0-8028-4960-1.  ^ Stephen C. Neff (2014). Justice among Nations. Harvard University Press. s. 14. ISBN 978-0-674-72654-3.  ^ "The Aramaic Language and Its Classification" (PDF). Journal of Assyrian Academic Studies. 14 (1). 9 Eylül 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.  ^ Trevor Bryce (2014). Ancient Syria: A Three Thousand Year History. OUP Oxford. s. 16. ISBN 978-0-19-100292-2.  ^ Cyrus Herzl Gordon; Gary Rendsburg; Nathan H. Winter (1990). Eblaitica: Essays on the Ebla Archives and Eblaite Language, Volume 4. s. 68. ISBN 978-1-57506-060-6.  ^ John F. Healey (1990). The Early Alphabet. University of California Press. s. 22. ISBN 978-0-520-07309-8.  ^ a b Stephanie Dalley (2002). Mari and Karana: Two Old Babylonian Cities. s. 44. ISBN 978-1-931956-02-4.  ^ Nadav Naʼaman (2005). Canaan in the Second Millennium B.C.E. Eisenbrauns. s. 285. ISBN 978-1-57506-113-9.  ^ Iorwerth Eiddon Stephen Edwards (1973). The Cambridge Ancient History. Cambridge University Press. s. 32. ISBN 978-0-521-08230-3.  ^ William J. Hamblin (2006). Warfare in the Ancient Near East to 1600 BC. Routledge. s. 259. ISBN 978-1-134-52062-6.  ^ Jack M. Sasson (1969). The Military Establishments at Mari. s. 2+3.  ^ Relations between God and Man in the Hurro-Hittite Song of Release, Mary R. Bachvarova, Journal of the American Oriental Society, Jan–Mar SAAD 2005 ^ "The foreigners of the fourth register, with long hairstyles and calf-length fringed robes, are labeled Chiefs of Retjenu, the ancient name tor the Syrian region. Like the Nubians, they come with animals, in this case horses, an elephant, and a bear; they also offer weapons and vessels most likely filled with precious substance." in Hawass, Zahi A.; Vannini, Sandro (2009). The lost tombs of Thebes: life in paradise (İngilizce). Thames & Hudson. s. 120. ISBN 9780500051597.  ^ Zakrzewski, Sonia; Shortland, Andrew; Rowland, Joanne (2015). Science in the Study of Ancient Egypt (İngilizce). Routledge. s. 268. ISBN 978-1-317-39195-1.  ^ John Lange (2006). The Philosophy of Historiography. Open Road Integrated Media, Incorporated. s. 475. ISBN 978-1-61756-132-0.  ^ Immanuel Velikovsky (2010). Ramses II and His Time. s. 23. ISBN 978-1-906833-74-9.  ^ Douglas Frayne (1981). Ugarit in Retrospect. s. 23,24,25. ISBN 978-0-931464-07-2.  ^ Georges Roux, Ancient Iraq, 3rd ed., Penguin Books, London, 1991, p.381 ^ Rollinger, Robert (2006). "The terms "Assyria" and "Syria" again"". Journal of Near Eastern Studies. 65 (4): 284-287. doi:10.1086/511103. 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.  ^ Hist. xviii., vii. 1 ^ Charlotte Higgins (13 Ekim 2009). "When Syrians, Algerians and Iraqis patrolled Hadrian's Wall". The Guardian. 8 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.  ^ Palmyra: Mirage in the Desert, Joan Aruz, 2018, page 78. ^ a b Cavendish Corporation, Marshall (2006). World and Its Peoples. Marshall Cavendish. s. 183. ISBN 978-0-7614-7571-2.  ^ a b Muir, William (1861), The life of Mahomet, Smith, Elder & Co, ss. 225-226  ^ "Military Platoons and Missions between the Battle of Uhud and the Battle of the Confederates". web.archive.org. 23 Haziran 2011. ss. 193-194. 23 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.  ^ Watt, W. Montgomery (1956). Muhammad at Medina. Oxford University Press. s. 35. ISBN 978-0-19-577307-1. This expedition receives scant notice in the sources, but in some ways it is the most significant so far. As Dumah was some 800 km (500 mi) from Medina there can have been no immediate threat to Muhammad, but it may be, as Caetani suggests, 1 that communications with Syria were being interrupted and supplies to Medina stopped. It is tempting to suppose that was already envisaging something of the expansion which took place after his death.  ^ "The Art of the Umayyad Period (661–750)". Met Museum. 25 Kasım 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi.  ^ "Syria: History". Encyclopædia Britannica. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.  ^ Farhad Daftary. A Short History of the Ismailis. 1998, Edinburg, UK. Edinburg University Press. Page 146. ^ Timeframe AD 1200–1300: The Mongol Conquests. Time-Life Books. 1989. ss. 59-75. ISBN 978-0-8094-6437-1.  ^ "Battle of Aleppo". Everything2.com. 22 Şubat 2003. 26 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.  ^ "The Eastern Mediterranean, 1400–1600 A.D". Metmuseum.org. 28 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2011.  ^ "Is This the End of Christianity in the Middle East?". The New York Times. 22 Temmuz 2015. 22 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.  ^ a b "Syria – Ottoman". Library of Congress Country Studies. 23 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.  ^ a b Stanford J. Shaw, "Dynamics of Ottoman Society and administration", in "History of the Ottoman Empire and Modern Turkey" ^ Pouring a People into the Desert:The "Definitive Solution" of the Unionists to the Armenian Question, Fuat Dundar, A Question of Genocide, ed. Ronald Grigor Suny, Fatma Muge Gocek and Norman M. Naimark, (Oxford University Press, 2011), 280–281. ^ "Mandat Syrie-Liban" (PDF) (Fransızca). 26 Haziran 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.  ^ James Barr (2011). a line in the sand. Britain, France and the struggle that shaped the Middle East. Simon & Schuster. ISBN 978-1-84737-453-0.  ^ Peter N. Stearns; William Leonard Langer (2001). "The Middle East, p. 761". The Encyclopedia of World History. Houghton Mifflin Books. ISBN 978-0-395-65237-4.  ^ a b c d "Background Note: Syria". United States Department of State, Bureau of Near Eastern Affairs, May 2007. 22 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.  ^ Gelber,2006, pp. 138 ^ Morris,2008, pp. 253, 254 ^ Tal,2004, pp. 251 ^ a b c d e f g h i "Syria: World War II and independence". Britannica Online Encyclopedia. 26 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.  ^ Chen, Chern (8 Ağustos 2018). "Former Nazi Officers in the Near East: German Military Advisors in Syria, 1949–56". The International History Review. 40 (4): 732-751. doi:10.1080/07075332.2017.1367705. ISSN 0707-5332.  ^ Robson, John (10 Şubat 2012). "Syria hasn't changed, but the world has". Toronto Sun. 18 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.  ^ Brecher, Michael; Jonathan Wilkenfeld (1997). A Study of Crisis. University of Michigan Press. ss. 345-346. ISBN 978-0-472-10806-0.  ^ "Salah Jadid, 63, Leader of Syria Deposed and Imprisoned by Assad". The New York Times. 24 Ağustos 1993. 17 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.  ^ a b Seale, Patrick (1988). Asad: The Struggle for the Middle East. University of California Press. ISBN 978-0-520-06976-3.  ^ Mark A. Tessler (1994). A History of the Israeli-Palestinian conflict. Indiana University Press. s. 382. ISBN 978-0-253-20873-6.  ^ "A Campaign for the Books". Time. 1 Eylül 1967. 15 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.  ^ Line Khatib (23 Mayıs 2012). Islamic Revivalism in Syria: The Rise and Fall of Ba'thist Secularism. Routledge. s. 34. ISBN 978-0-415-78203-6.  ^ "Jordan asked Nixon to attack Syria, declassified papers show". CNN. 28 Kasım 2007. 25 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2008.  ^ Rabinovich, Abraham (2005). The Yom Kippur War: The Epic Encounter That Transformed the Middle East. New York City: Schocken Books. s. 302. ISBN 978-0-8052-4176-1.  ^ Itzchak Weismann. "Sufism and Sufi Brotherhoods in Syria and Palestine". University of Oklahoma. 24 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2013.  ^ Marc Perelman (11 Temmuz 2003). "Syria Makes Overture Over Negotiations". Forward.com. 18 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2008.  ^ George, Alan (2003). Syria: neither bread nor freedom. Londra: Zed Books. ss. 56-58. ISBN 978-1-84277-213-3.  ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; The Sturdy House That Assad Built22 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) ^ Ghadry, Farid N. (Kış 2005). "Syrian Reform: What Lies Beneath". The Middle East Quarterly. 4 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.  ^ "Profile: Syria's Bashar al-Assad". BBC News. 2 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2008.  ^ Huggler, Justin (6 Ekim 2003). "Israel launches strikes on Syria in retaliation for bomb attack". The Independent. Londra. 15 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2008.  ^ "Naharnet Newsdesk – Syria Curbs Kurdish Riots for a Merger with Iraq's Kurdistan". Naharnet.com. 15 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2008.  ^ Guerin, Orla (6 Mart 2005). "Syria sidesteps Lebanon demands". BBC News. 3 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2010.  ^ "Last Syrian troops out of Lebanon". Los Angeles Times. 27 Nisan 2005. 3 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2020.  ^ Sanger, David (14 Ekim 2007). "Israel Struck Syrian Nuclear Project, Analysts Say". The New York Times. 16 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2007.  ^ "Syrian army tanks 'moving towards Hama'". BBC News. 10 Mayıs 2011. 20 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2015.  ^ Sengupta, Kim (20 Şubat 2012). "Syria's sectarian war goes international as foreign fighters and arms pour into country". The Independent. Antakya. 26 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2012.  ^ Germany, SPIEGEL ONLINE, Hamburg (11 Ekim 2016). "Battle for Aleppo: How Syria Became the New Global War". Der Spiegel. 5 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2017. Syria has become a proxy war between the US and Russia  ^ "Syria deaths near 100,000, says U.N. – and 6,000 are children". The Guardian. 13 Haziran 2013. 22 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.  ^ Carsten, Paul (15 Mart 2012). "Syria: Bodies of 23 'extreme torture' victims found in Idlib as thousands rally for Assad". The Daily Telegraph. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.  ^ "Arab League delegates head to Syria over 'bloodbath'. USA Today. (22 December 2011). Retrieved 26 June 2012". USA Today. 22 Aralık 2011. 22 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.  ^ "Syria conflict: Children 'targeted by snipers'". BBC News (İngilizce). 24 Kasım 2013. 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.  ^ "United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR)". UNHCR Global Trends 2015. United Nations. 20 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2016.  ^ "Syria: Refugees brace for more bloodshed". News24.com. 12 Mart 2012. 14 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.  ^ Lara Jakes And Yahya Barzanji (14 Mart 2012). "Syrian Kurds get cold reception from Iraqi Kurds". Yahoo! News. 1 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2013.  ^ "Syria crisis: number of refugees tops 1.5 million, says UN". The Guardian. 16 Mayıs 2013. 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.  ^ Syria Regional Refugee Response – Demographic Data of Registered Population 19 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. ^ "Syrian Civil War Causes One-Third of Country's Christians to Flee Their Homes 8 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". ^ Library, CNN (27 Ağustos 2013). "Syrian Civil War Fast Facts". CNN. 31 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.  ^ "Syria may 'return to larger-scale fighting,' UN warns in new report". Arab News (İngilizce). 14 Eylül 2022. 14 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.  ^ Court, Mireille; Hond, Chris Den (18 Şubat 2020). "Is This the End of Rojava?" (İngilizce). ISSN 0027-8378. 29 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.  ^ Letters (1 Kasım 2019). "We stand in solidarity with Rojava, an example to the world | Letter". the Guardian (İngilizce). 1 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.  ^ "Statement regarding Syrian Democratic Forces security operation in al-Hol camp". U.S. Central Command (İngilizce). Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.  ^ "The Syrian National Army: The Turkish Proxy Militias of Northern Syria – Rojava Information Center". rojavainformationcenter.com (İngilizce). 21 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.  ^ "Turkey planned Syria military operation after Russia withdrawal, sources reveal". Middle East Monitor (İngilizce). 5 Haziran 2022. 5 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2022.  ^ "Syria: US-backed SDF 'open' to working with Syrian troops to fight off Turkey invasion". Middle East Eye (İngilizce). 5 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2022.  ^ Agencies (7 Haziran 2022). "Russian, regime forces boosted after Turkey signals Syria operation". Daily Sabah (İngilizce). 7 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2022.  ^ "President Erdoğan reiterates determination for Syria operation - Türkiye News". Hürriyet Daily News (İngilizce). 8 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2022.  ^ Al-Khalidi, Suleiman (10 Haziran 2020). "Protests hit Druze city in Syria for fourth day". Reuters. 18 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.  ^ "Syria war: Assad sacks PM as economic crisis sparks protests". BBC News. 11 Haziran 2020. 17 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.  ^ "Syrian pound hits record low ahead of new U.S. sanctions: dealers". Reuters (İngilizce). 8 Haziran 2020. 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.  ^ "Syrian currency collapse throws country into uncertainty". The Jerusalem Post | JPost.com (İngilizce). 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.  ^ "Syrian currency loses more value as sanctions hit". www.rudaw.net. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.  ^ Goodridge, Hugo (4 Haziran 2020). "Charting the dramatic collapse of Syria's national currency" (İngilizce). 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.  ^ Lister, Charles. "Is Assad About to Fall?". POLITICO (İngilizce). 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.  ^ Browne, Gareth (8 Haziran 2020). "Assad faces backlash in Syria as economy crashes". The Telegraph (İngilizce). ISSN 0307-1235. 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.  ^ McLoughlin, Paul (7 Haziran 2020). "Syria Insight: Syria's collapsing economy threatens Assad's rule" (İngilizce). 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.  ^ Iddon, Paul (9 Haziran 2020). "Russia's expanding military footprint in the Middle East" (İngilizce). 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.  ^ Chulov, Martin (12 Haziran 2020). "US 'Caesar Act' sanctions could devastate Syria's flatlining economy. Critics say legislation is being used for US strategy and could cause further problems for country and wider region". The Guardian. 26 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.  ^ "Syria Economic Meltdown Presents New Challenge for Assad". VOA (İngilizce). 25 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.  ^ "Syria approves $5.3bn budget for 2022 as economic crisis hits finances". Middle East Eye (İngilizce). 15 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.  ^ "2022 Look Ahead: No end to suffering in sight for war-weary Syrians". Arab News (İngilizce). 1 Ocak 2022. 1 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.  ^ "The future looks grim for beleaguered Syrians". Arab News (İngilizce). 4 Ocak 2022. 4 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.  ^ Ula, enab10 (30 Aralık 2021). "Syria's wheat crisis foreshadows a famine". Enab Baladi (İngilizce). 30 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.  ^ RA, enab07 (30 Kasım 2021). "US, Russia and Israel support energy supply despite Caesar Act". Enab Baladi (İngilizce). 2 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.