Washington, D.C.
( Waszyngton )Waszyngton (ang. Washington, często: Washington, D.C., wymowa: [ˈwɒʃɪŋtən ˌdiːˈsiː]), Dystrykt Kolumbii (District of Columbia, potocznie D.C.) – stolica Stanów Zjednoczonych, położona na północnym brzegu rzeki Potomak, stanowiąca terytorium federalne (nie znajduje się w granicach żadnego stanu). Graniczy ze stanami Wirginia na południowym zachodzie oraz Maryland z pozostałych stron. Zajmuje powierzchnię 177 km². Liczy 705 749 stałych mieszkańców (2019). Obszar metropolitalny Waszyngtonu, którego Dystrykt Kolumbii jest częścią, liczy 5,3 miliona mieszkańców i stanowi siódmy pod względem wielkości obszar metropolitalny w kraju.
Miasto Waszyngton założone zostało 16 lipca 1790 roku i stanowiło pierwotnie odrębną jednostkę samorządową, znajdującą się na obszarze Terytorium Kolumbii. Dopiero uchwała Kongresu z 1871 zespoliła je z Teryto...Czytaj dalej
Waszyngton (ang. Washington, często: Washington, D.C., wymowa: [ˈwɒʃɪŋtən ˌdiːˈsiː]), Dystrykt Kolumbii (District of Columbia, potocznie D.C.) – stolica Stanów Zjednoczonych, położona na północnym brzegu rzeki Potomak, stanowiąca terytorium federalne (nie znajduje się w granicach żadnego stanu). Graniczy ze stanami Wirginia na południowym zachodzie oraz Maryland z pozostałych stron. Zajmuje powierzchnię 177 km². Liczy 705 749 stałych mieszkańców (2019). Obszar metropolitalny Waszyngtonu, którego Dystrykt Kolumbii jest częścią, liczy 5,3 miliona mieszkańców i stanowi siódmy pod względem wielkości obszar metropolitalny w kraju.
Miasto Waszyngton założone zostało 16 lipca 1790 roku i stanowiło pierwotnie odrębną jednostkę samorządową, znajdującą się na obszarze Terytorium Kolumbii. Dopiero uchwała Kongresu z 1871 zespoliła je z Terytorium, powołując do istnienia całość nazwaną Dystryktem Kolumbii. Dlatego też, choć według prawa zwie się „Dystrykt Kolumbii”, w języku angielskim powszechnie znane jest jako Washington, D.C.
Istnienie dystryktu federalnego, mającego służyć za stałą stolicę państwa, funkcjonującego odrębnie od administracji stanowych, sankcjonuje Artykuł pierwszy Konstytucji Stanów Zjednoczonych. Na terenie Waszyngtonu znajdują się główne ośrodki trzech gałęzi władzy federalnej: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, a także naczelne siedziby organizacji takich jak Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Organizacja Państw Amerykańskich, Międzyamerykański Bank Rozwoju czy Panamerykańska Organizacja Zdrowia, a także grup lobbingowych, związków i samorządów zawodowych. W Waszyngtonie zlokalizowane są również 174 placówki dyplomatyczne, liczne pomniki narodowe i muzea.
Nadzór nad Waszyngtonem sprawuje burmistrz wraz z trzynastoosobową radą miejską, jednak najwyższą władzę ma w swoich rękach Kongres, który może zmieniać lokalne prawa według uznania. Z tego powodu jego mieszkańcy mają mniejsze niż w stanach możliwości formowania samorządu. Dystrykt jest pozbawiony prawa do wyboru delegata w Kongresie, nie przysługują mu też miejsca w Senacie. Waszyngtończycy nie mogli uczestniczyć w wyborach prezydenckich do momentu ratyfikowania 23. poprawki do Konstytucji Stanów Zjednoczonych w 1961. Od tego czasu mają to prawo, a Dystryktowi Kolumbii przysługuje 3 elektorów.
Gdy w XVII wieku pierwsi Europejczycy przybyli na tereny, gdzie dziś znajduje się Waszyngton, dorzecze rzeki Anacostia zamieszkiwała rdzenna ludność Nacotchtank
, zaliczana do ludów algonkińskich[1]; jednakże rdzenni Amerykanie w dużej mierze opuścili ten obszar w początkach XVIII wieku[2]. Georgetown, założone na terenie Prowincji Maryland, nad północnym brzegiem Potomak w 1751, weszło w skład wydzielonego blisko 40 lat później terytorium federalnego[3]. Powstałe w 1749 miasto Alexandria, leżące obecnie w stanie Wirginia, pierwotnie również znalazło się w obrębie Dystryktu[4].Argumenty za utworzeniem dystryktu federalnego przedstawił James Madison w eseju „Federalist No. 43”
, opublikowanym 23 stycznia 1788. Dowodził w nim, że stolica musi uzyskać odrębność od administracji stanowej, aby zachować samowystarczalność i zapewnić sobie bezpieczeństwo[5]. Napaść w 1783 grupy rozzłoszczonych niewypłaceniem żołdu żołnierzy na rezydujący w Filadelfii Kongres, znana jako bunt pensylwański (ang. Philadelphia Mutiny), znacząco uwydatniła organom państwowym konieczność zadbania o własną ochronę[6]. Z tego względu ósma sekcja Artykułu Pierwszego Konstytucji Stanów Zjednoczonych przyznaje władzom kompetencję utworzenia stolicy pod postacią „Dystryktu (nieprzekraczającego swymi rozmiarami kwadratu o boku długości dziesięciu mil) powstałego z terytoriów odstąpionych przez poszczególne stany, który, za aprobatą Kongresu, stanie się siedzibą Rządu Stanów Zjednoczonych”[7], nie precyzuje jednakże jej położenia. Porozumienie nazywane Kompromisem z 1790 , zawarte pomiędzy Jamesem Madisonem, Alexandrem Hamiltonem i Thomasem Jeffersonem, ustalało, że Rząd przejmie długi wojenne administracji stanowych pod warunkiem, że stolica znajdzie się na terenach południowych[a].Wydany 16 lipca 1790 Residence Act
decydował, że nowa stolica znajdzie się nad rzeką Potomak, a jej dokładną lokalizację określi prezydent Waszyngton[b]. Zgodnie z zapisami Konstytucji, początkowo dystryktowi nadano kształt kwadratu o boku 10 mil (16 km), co dało łączną powierzchnię 100 mil kwadratowych (260 km²). W latach 1791–1792 Andrew Ellicott wraz z pomocnikami, między innymi Benjaminem Bannekerem , przeprowadził pomiary topograficzne na granicach Dystryktu z Maryland i Wirginią oraz oznaczył je rozmieszczonymi co milę znakami granicznymi ; większość z nich znajduje się na miejscu do dziś[10]. Równolegle nad północnym brzegiem Potomak, na wschód od istniejącej już osady Georgetown, rozpoczęła się budowa „miasta federalnego”. 9 września 1791 nadano mu nazwę na cześć George’a Washingtona, dystrykt zaś zyskał miano „Terytorium Kolumbii”, nawiązujące do używanej w owym czasie poetyckiej nazwy Stanów Zjednoczonych[c]. Pierwsze obrady Kongresu w nowej siedzibie odbyły się 17 listopada 1800[12].Ogłoszony w 1801 Akt Organiczny
oficjalnie uporządkował status prawny Terytorium, oddając je, wraz ze znajdującymi się na jego terenie miastami Waszyngtonem, Georgetown oraz Alexandrią, pod wyłączny zarząd Kongresu. Na nieprzynależących do żadnego osiedla terenach ustanowiono dwa hrabstwa: Waszyngtonu na wschód od Potomaku i Alexandrii na zachód od rzeki (obecnie, po zmianie nazwy w 1920 roku, Hrabstwo Arlington)[13]. Zgodnie z tą uchwałą, obywatele Dystryktu przestali być mieszkańcami stanów Maryland i Wirginia, w konsekwencji czego stracili prawo do posiadania przedstawicieli w Kongresie[14]. Rysunek przedstawiający nieukończony Kapitol po spaleniu Waszyngtonu przez Anglików w 1814W dniach 24–25 sierpnia 1814 miał miejsce epizod znany jako spalenie Waszyngtonu
. Brytyjczycy zaatakowali stolicę podczas wojny brytyjsko-amerykańskiej w odwecie za ograbienie i zniszczenie Yorku (dzisiejsze Toronto). Anglicy podpalili i zdewastowali nieukończony Kapitol, siedzibę Departamentu Skarbu i Biały Dom[15]. Większość budynków rządowych szybko odbudowano, jednak Kapitolu nie udało się wznieść aż do 1868[16].Już w 1800 mieszkańcy Dystryktu protestowali przeciw brakowi praw wyborczych. Pojawiły się propozycje, by wybrnąć z kłopotliwej sytuacji, zwracając scedowane na rzecz powołania terytorium federalnego ziemie macierzystym stanom. Zagadnienie to przeszło do historii pod nazwą retrocesji
[17]. Nie uzyskała ona wystarczającego poparcia aż do lat trzydziestych XIX wieku, kiedy to hrabstwo Alexandrii dotknęła zapaść gospodarcza z uwagi na zaniedbania władzy[17]. Sprawę pogorszył fakt, że Alexandria stanowiła ważny ośrodek handlu niewolnikami, a krążyły podówczas pogłoski, jakoby zasiadający w Kongresie abolicjoniści dążyli do zniesienia niewolnictwa w Dystrykcie, co jeszcze bardziej pogłębiłoby problemy ekonomiczne regionu[18]. Niezadowolona z poczynań Kongresu ludność zaczęła wysuwać roszczenia dotyczące powrotu do Wirginii. Organa stanowe uczyniły im zadość w lutym 1846, częściowo, dlatego że powrót Alexandrii zapewniał Zgromadzeniu Ogólnemu Wirginii (ang. Virginia General Assembly) dwóch kolejnych popierających niewolnictwo delegatów[17]. 9 lipca 1846 Kongres zgodził się zwrócić stanowi Wirginia obszary leżące na południe od rzeki Potomak[17]. Teatr Forda, miejsce zabójstwa Abrahama Lincolna w 1865Obawy przeciwników wyzwolenia okazały się uzasadnione. Kompromis z 1850 zakazał handlu ludźmi w granicach Dystryktu, jednakże samo posiadanie niewolników pozostało w dalszym ciągu legalne[19]. Mimo to do 1860 już 80% czarnoskórych mieszkańców miasta było wolnymi ludźmi. Wybuch wojny secesyjnej spowodował znaczny wzrost populacji Dystryktu ze względu na ekspansję rządu federalnego i liczny napływ wyzwoleńców[20]. Rok 1862 przyniósł, dziewięć miesięcy przed wydaniem Proklamacji Emancypacji, podpisanie przez Abrahama Lincolna Ustawa o kompensowanej emancypacji
i ostateczny koniec niewolnictwa na terenie Dystryktu. Dzięki temu prawa obywatelskie otrzymało około 3100 osób[21]. W 1870 terytorium federalne zamieszkiwała 132-tysięczna społeczność[22]. Pomimo rozrostu miasta, w Waszyngtonie ulice ciągle pozostawały nieutwardzone, brakowało też podstawowej infrastruktury sanitarnej. Sytuacja stała się tak niekorzystna, że niektórzy członkowie Kongresu optowali za przeniesieniem stolicy w inne miejsce[23].Następny Akt Organiczny
, wydany przez Kongres w 1871, tworzył nowe władze dla całego terytorium federalnego. Miasta Waszyngton i Georgetown oraz Hrabstwo Waszyngtonu stały się jedną jednostką administracyjną, nazwaną Dystryktem Kolumbii[24]. Nawet jeżeli z punktu widzenia prawa Waszyngton przestał istnieć, nie zaniechano używania jego dotychczasowej nazwy, a cały obszar stał się znany jako Waszyngton, D.C. Na mocy tego samego dokumentu Kongres powołał Komisję Robót Publicznych, odpowiedzialną za unowocześnienie miasta[25]. W 1873 prezydent Grant zatwierdził na nowo utworzone stanowisko gubernatora Alexandra Shepherda . W ciągu tego roku Shepherd wydał na inwestycje publiczne 20 milionów dolarów (357 milionów według wartości z 2007)[26]. Dzięki tym pieniądzom miasto zostało istotnie zmodernizowane, lecz także stanęło przed nim widmo bankructwa, dlatego w 1874 Kongres zlikwidował samorząd i po raz kolejny objął Dystrykt bezpośrednią jurysdykcją[23]. Po tej dacie w mieście nie wdrożono żadnych projektów odnowy aż do opracowania Planu McMillana na początku XX wieku[27].Populacja Dystryktu utrzymywała się w przybliżeniu na niezmienionym poziomie do czasu nadejścia wielkiego kryzysu, kiedy to wprowadzana przez Franklina Delano Roosevelta polityka Nowego Ładu spowodowała znaczny rozrost administracji państwowej. II wojna światowa przyczyniła się do dalszego zwiększenia liczby rezydujących w Waszyngtonie urzędników[28]; w 1950 ludność stolicy osiągnęła najwyższy w historii poziom 802 178 stałych mieszkańców[29]. Uchwalona w 1961 23. poprawka do Konstytucji Stanów Zjednoczonych przyznała Dystryktowi trzy głosy w Kolegium Elektorskim.
Tłumy otaczające Staw przed Mauzoleum Lincolna podczas Marszu na Waszyngton, 1963 r.Po zamordowaniu 4 kwietnia 1968 pastora Martina Luthera Kinga, Waszyngton sparaliżowały zamieszki
, które skupiły się w rejonach U Street , 14th Street , 7th Street oraz H Street – głównych ośrodkach zamieszkania i zatrudnienia ludności afroamerykańskiej. Rozruchy trwały trzy dni, zanim trzynastotysięczne oddziały Gwardii Narodowej i wojska zdołały powstrzymać rozlew krwi. W wyniku zajść spłonęło wiele budynków i sklepów; naprawa szkód trwała aż do końca lat dziewięćdziesiątych XX wieku[30].W 1973 Kongres uchwalił Ustawę o samorządzie Dystryktu Kolumbii
(ang. District of Columbia Home Rule Act), ustanawiający obieralnego burmistrza i radę miejską Dystryktu[31]. W pierwszych wyborach zwycięstwo odniósł Walter Washington , stając się tym samym pierwszym wybranym przez mieszkańców burmistrzem Waszyngtonu i zarazem pierwszym czarnoskórym na tym stanowisku[32]. Pod koniec lat osiemdziesiątych i na początku dziewięćdziesiątych praktycznie nowa jeszcze administracja straciła zaufanie i dostała się w ogień krytyki za swoją nieudolność i marnotrawstwo. Aby temu zaradzić, Kongres powołał w 1995 Komisję Kontroli Finansowej Dystryktu Kolumbii , której zadaniem było nadzorowanie wydatków miasta i uzdrowienie jego władz[33]. Dystrykt odzyskał kontrolę nad swoim budżetem we wrześniu 2001, zawieszono wtedy również monitoring ze strony Komisji[34].11 września 2001 terroryści uprowadzili samolot rejsowy należący do linii American Airlines i staranowali przy jego pomocy znajdujący się w pobliskim Arlington budynek Pentagonu. Samolot przeznaczony, jak się przypuszcza, do zaatakowania celu na terenie Waszyngtonu, rozbił się w stanie Pensylwania, gdy pasażerowie zaatakowali porywaczy w rozpaczliwej próbie odzyskania kontroli nad lotem[35][36].
Dodaj komentarz