Ruiny zabudowań Inków w Ekwadorze

Pierwsze ślady osadnictwa na ziemiach należących do Ekwadoru pochodzą z ok. 8000 p.n.e. Tereny te, zamieszkane przez liczne rolnicze plemiona indiańskie, król Tupa Inca Yupanqui włączył w granice państwa Inków w drugiej połowie XV w.

Obszar Ekwadoru został odkryty i od 1526 roku penetrowany przez Hiszpanów (wyprawy Francisco Pizarra i Diego de Almagra). Ostatecznie konkwistadorzy, dowodzeni przez podwładnego Pizarra, Sebastiána de Belalcázara, opanowali te tereny w latach 1531–1535 i założyli miasta Quito oraz Guayaquil. W 1536 roku Ekwador włączono do Wicekrólestwa Peru. W 1563 utworzono audiencje Quito, ważną gospodarczo bo bogatą w srebro i złoto, miasto Quito było także jej centrum kulturalno-naukowym. We wschodniej części audiencji istniało w latach 1638–1773, posiadające sporą autonomię państwo Maynas, administrowane przez jezuickich misjonarzy. Następnie w 1739 tereny te włączono do Wicekrólestwa Nowa Granada[1].

 

Gen. Antonio José de Sucre

W XVII i XVIII wieku niewolniczy przymus pracy na roli i w kopalniach powodował liczne powstania Indian. Od drugiej połowy XVIII wieku pojawiły się dążenia niepodległościowe wśród Kreoli, i w związku z tym próby uniezależnienia Quito od władzy hiszpańskiej.

W początkach XIX wieku rozpoczęła się walka miejscowej ludności z kolonizatorami hiszpańskimi. W 1809 roku wybuchło powstanie, utworzono juntę rządzącą i proklamowano niepodległość, której nie udało się jednak utrzymać na skutek stłumienia rewolty. Kolejne powstanie z 1812 również zostało stłumione. Od 1819 wybuchają dalsze walki pod dowództwem gen. Antonio José de Sucre. Dzięki decydującemu zwycięstwu generała de Sucre pod Pichincha (24 maja 1822) umożliwia wojskom Simona Bolivara wyzwolenie miasta Quito (16 czerwca 1822). Działania wojskowe zostają zakończone w 1822 r. ostatecznym zwycięstwem. W następnych latach Ekwador wstępuje, jako prowincja Quito, do stworzonej przez Simona Bolivara federacyjnej republiki Wielkiej Kolumbii (powstałej w 1819).

W 1824 prowincja przyjmuje dzisiejszą nazwę Ekwador. Po rozpadzie Wielkiej Kolumbii w maju 1830, Ekwador ogłasza się niezależnym państwem. Pierwszym prezydentem zostaje generał Juan José Flores. Przez cały okres niepodległego bytu wewnętrzna sytuacja polityczna kraju była bardzo skomplikowana i pełna napięć. Władzę sprawowano w sposób niezgodny z zasadami demokracji, zmiany kolejnych ekip rządzących dokonywały się często na drodze przewrotów wojskowych i zamachów stanu. Mimo niepewnej sytuacji politycznej w niepodległym Ekwadorze udało się przeprowadzić szereg postępowych reform społecznych i gospodarczych. Starano się rozwijać infrastrukturę komunikacyjną kraju, budując wiele kilometrów linii kolejowych i dróg[1].

XIX-wieczną historię Ekwadoru zdominowała rywalizacja dwóch regionów gospodarczo-polityczno-kulturalnych: Sierry z ośrodkiem w Quito i Costy z ośrodkiem w Guayaquil. Nowo odkryte tereny Amazonii, nieznane i niezagospodarowane, pozostawały poza kontrolą państwa i stanowiły obszar sporny między Ekwadorem, Peru i Kolumbią. Rządy konserwatystów z Sierry – reprezentujących wielkich właścicieli ziemskich i armię, eksponujących rolę Kościoła katolickiego (należeli do nich prezydenci Juan Jose Flores i G. García Moreno) – przeplatały się z rządami liberałów z Costy – przedstawicieli burżuazji handlowo-przemysłowej. Walkom o władzę towarzyszyły konflikty zbrojne z Peru i Kolumbią. Od 1852 roku rządy objęli liberałowie, nastąpiło zniesienie niewolnictwa i wygnanie jezuitów, wprowadzono bezpłatne szkolnictwo. W 1861 do władzy doszli konserwatyści, w 1869 roku ustanowili konstytucję przyznającą prawa polityczne wyłącznie katolikom. Zaostrzająca się rywalizacja między konserwatystami a liberałami doprowadziła do wojny domowej, trwającej w latach 1895–1896. Po zwycięstwie liberałów, przejęli oni władzę w Ekwadorze i sprawowali ją prawie nieprzerwanie do 1944. Dominującą wtedy rolę w gospodarce i polityce zaczęła odgrywać Costa, zwłaszcza prowincja Guayaquil. Po otwarciu Kanału Panamskiego intensywnie zaczął rozwijać się handel zagraniczny, Ekwador stał się jednym z największych na świecie eksporterów kakao[1].

 

Kolorem jasnozielonym zaznaczono ziemie utracone na rzecz Peru

W latach 20. XX wieku utworzona została junta wojskowa. W tym czasie zaczęły do Ekwadoru napływać obce kapitały (zwłaszcza brytyjski i amerykański) inwestowane w przemysł naftowy. Rosło uzależnienie Ekwadoru od USA. Rządzący od 1929 do 1931 roku Isidro Ayora próbował dokonać reformy państwa, co nie udało się ze względu na problemy ekonomiczne. Lata 30. to okres kryzysu gospodarczego (znaczne pogorszenie sytuacji ekonomicznej m.in. pod wpływem wielkiego kryzysu światowego) oraz destabilizacji politycznej wywołanej licznymi zamachami stanu. W latach 1931–1940 władzę sprawowało aż 18 prezydentów i żaden z nich nie dotrwał do końca kadencji. W 1941 wybuchła wojna z Peru o Amazonię, gdzie odkryto bogate zasoby ropy naftowej. Wojnę zakończyło porozumienie zawarte 1942 w Rio de Janeiro pod presją państw obu Ameryk (gwarantowane przez Argentynę, Brazylię, Chile i USA), niekorzystne dla Ekwadoru, który utracił ok. 40% swojego terytorium. W połowie II wojny światowej Ekwador opowiedział się po stronie aliantów i w 1942 roku wypowiedział wojnę Niemcom oraz Włochom. Dzięki temu otrzymał znaczną pomoc gospodarczą od USA, które zbudowały na ważnych pod względem strategicznym wyspach Galápagos bazę wojskową, dla ochrony Kanału Panamskiego[1].

Ekwador zostaje w 1945 członkiem ONZ. W okresie powojennym armia przejęła inicjatywę w życiu politycznym państwa i podjęła próby jego unowocześnienia. W 1944 roku, w wyniku zamachu stanu wojskowych, władzę przejął José María Velasco Ibarra, który przez ok. 30 lat wywierał wpływ na życie Ekwadoru, był prezydentem w latach 1944–1947, 1952–1956, 1960–1961 i 1968–1972. Jego plany reform, zmierzających do modernizacji zacofanego gospodarczo, rolniczego Ekwadoru, nie zostały zrealizowane. Prowadził niezależną politykę zagraniczną w stosunkach z USA i kwestionował, lecz bez rezultatu, układ graniczny z Peru zawarty po wojnie w 1942.

Wojskowi sprawujący (z przerwami) władzę w latach 1961–1979 deklarowali potrzebę reform strukturalnych, polityki rozwojowej i wzmocnienia kontroli państwa nad gospodarką. Próbowali także nacjonalizować niektóre jej dziedziny. W 1964 zadekretowali ograniczoną reformę agrarną, którą realizowano jeszcze w połowie lat 70., lecz nie wywarła ona większego wpływu na zmianę struktury rolniczej kraju, w ramach reformy udało znieść się huasipungo, czyli quasi-pańszczyźniany system panujący w regionie Sierra. Od lat 70. ważnym elementem gospodarki Ekwadoru stała się ropa naftowa, której bogate złoża odkryto w 1967. W 1974 znacjonalizowano część mienia amerykańskiego koncernu Texaco-Gulf i zmniejszono tereny koncesyjne, w 1973 roku, po odkryciu dalszych bogatych złóż ropy, Ekwador przystąpił do OPEC. Eksport ropy poprawił sytuację gospodarczą Ekwadoru, dochody z niego nie służyły jednak tworzeniu trwałych podstaw do rozwoju kraju.

Na początku lat 80., po spadku cen ropy naftowej na rynkach światowych, sytuacja gospodarcza Ekwadoru ponownie się pogorszyła, jednocześnie odżyły konflikty graniczne z Peru i Kolumbią. Kolejne rządzące koalicje (1981–1988 i od 1992 centroprawicowe, 1988–1992 centrolewicowa) próbowały realizować całkowicie odmienne rozwiązania gospodarcze – neoliberalne i socjaldemokratyczne, co nie przyniosło pozytywnych i trwałych zmian w sytuacji społeczno-gospodarczej kraju. Przybyły też nowe problemy: wzrost roszczeń (m.in. społeczno-politycznych) ludności tubylczej (indiańsko-metyskiej) stanowiącej większość mieszkańców Ekwadoru, m.in. żądania zwrotu ziemi nadanej reformami z 1964 i 1973 i odebranej w 1994 (marsze na stolicę, blokady dróg itd.). Według raportów USA Ekwador ma coraz bardziej rosnący udział w nielegalnym tranzycie narkotyków[1].

W 1993 nowo wybrany prezydent Sixto Durán Ballén podjął decyzję o wystąpieniu Ekwadoru z OPEC. Krok ten był konsekwencją polityki sanacji, dotyczącej gospodarki prowadzonej przez nową ekipę rządzącą. Decyzję o wystąpieniu podjęto w związku z nieprzyznaniem żądanych, wyższych limitów na wydobycie ropy. Wprowadzone posunięcia oszczędnościowe, podwyżki cen, dewaluacja krajowej waluty spotkały się z protestami związków zawodowych i ludności. W 1994 roku na fali niezadowolenia powstała organizacja rebeliancka Grupa Ludowych Kombatantów, która przyjęła lewicową ideologię[2].

W 1998 prezydentem zostaje chrześcijański-demokrata Jamil Mahuad, doprowadza do nowelizacji konstytucji, poprzedzonej referendum, w kwestii możliwości reelekcji głowy państwa i prawa dwukrotnego wyboru deputowanych do parlamentu. W 1999 na skutek dużego spadku cen ropy na rynkach światowych kraj popada w duży kryzys ekonomiczny, inflacja osiąga poziom 60%, fala strajków i demonstracji (okupacja parlamentu przez 10 tys. Indian) zmusza prezydenta do ogłoszenia stanu wyjątkowego. Jednak już na początku 2000 nasilają się nowe demonstracje, wspomagane częściowo przez wojsko (nieudany wojskowy zamach stanu płk. Lucio Gutierreza), prowadzą do obalenia prezydenta Jamila Mahuada (21 stycznia 2000). Zostaje on zastąpiony przez ówczesnego wiceprezydenta Gustavo Noboa Berejano. 10 września 2000 zastąpiono narodową walutę sucre dolarem amerykańskim, z czego wynikła drastyczna podwyżka cen, która ostatecznie pogłębiła napięcie i trudną sytuację w kraju. Prezydent Gustavo Noboa Berejano wprowadza stan wyjątkowy w całym kraju.

W 2002 r. mają miejsce kolejne wybory prezydenckie, zwycięża Lucio Gutierrez, który stał na czele puczu z 2000. U progu XXI wieku rozwija się działalność rebeliantów z Grupy Ludowych Kombatantów, która dokonała kilku zamachów, a według doniesień otrzymała szkolenie militarne ze strony kolumbijskiej partyzantki. Działania te jednak miały znikomy wpływ[3]. W marcu 2005 w wyniku demonstracji ulicznych parlament odsuwa od władzy prezydenta (prezydent otrzymuje azyl polityczny w Brazylii). Urząd prezydencki obejmuje dotychczasowy wiceprezydent Alfredo Palacio. W marcu tego roku mają miejsce protesty ludności indiańskiej wobec planowanej umowy o wolnym handlu z USA[1].

W 2006 roku wybory prezydenckie wygrał ekonomista Rafael Correa. Correa obiecał przed wyborami reformę przemysłu naftowego, mającą zapewnić większe dochody skarbowi państwa. Protestował przeciw dominacji i zaangażowaniu Stanów Zjednoczonych w sprawy latynoamerykańskie. Sprzeciwiał się podpisaniu porozumienia handlowego z USA i wprowadzeniu dolara amerykańskiego jako oficjalnej jednostki monetarnej w Ekwadorze. Obiecywał likwidację amerykańskiej bazy wojskowej w Mancie, liczącej 400 żołnierzy[4]. 5 stycznia 2007 został zaprzysiężony na stanowisku prezydenta[5].

Rafael Correa w swoim przemówieniu inauguracyjnym 15 stycznia 2007 stwierdził, że część długu zagranicznego Ekwadoru jest „bezprawna”, ponieważ została zaciągnięta przez reżim wojskowy. W kolejnych dniach minister finansów ogłosił, że Ekwador byłby skłonny do spłacenia tylko 40% swego zadłużenia, wynoszącego w sumie 11 mld USD[6]. Prezydent Correa opowiedział się za renegocjacją warunków spłaty długu oraz odrzucił zasady Konsensusu Waszyngtońskiego[7]. Prezydent zagroził również zerwaniem współpracy z Bankiem Światowym oraz Międzynarodowym Funduszem Walutowym, a w kwietniu 2007 wydalił z Ekwadoru przedstawiciela Banku Światowego[8]. 12 grudnia 2008 prezydent Correa ogłosił zawieszenie spłacania przez Ekwador zadłużenia zagranicznego, które raz jeszcze nazwał „bezprawnym”[9][10]. W marcu 2008 w Ameryce Południowej doszło do wybuchu kryzysu dyplomatycznego między Ekwadorem a Kolumbią, spowodowanego wejściem kolumbijskich wojsk na terytorium Ekwadoru w pościgu za partyzantami FARC. Kolumbia oskarżyła prezydenta Correę o powiązania z partyzantami oraz udzielanie im wsparcia politycznego i militarnego[11]. W lutym 2009 doszło do napięć w stosunkach Ekwadoru ze Stanami Zjednoczonymi. Prezydent Correa wydalił z Ekwadoru dwóch dyplomatów. Administrację amerykańską oskarżył o mieszanie w sprawy wewnętrzne kraju i wpływanie na decyzję o mianowaniu nowego szefa antynarkotykowej jednostki policji[12].