Ακρόπολη Αθηνών
( Akropol ateński )Akropol ateński (nw.gr. Ακρόπολη Αθηνών, od akropolis = górne miasto) – akropol w Atenach, położony na wapiennym wzgórzu o wysokości względnej 70 m (prawie 157 m n.p.m.), zamieszkany w neolicie, w okresie mykeńskim znajdował się tu pałac z megaronem, od VI w. p.n.e. miejsce kultu Ateny.
Świątynie zbudowane w okresie archaicznym zostały zniszczone podczas wojen perskich. Podczas odbudowy zainicjowanej przez Peryklesa powstał tu kompleks świątyń: Partenon, Erechtejon, Apteros, sanktuarium Artemidy Brauronia i Propyleje. Zniszczone rzeźby, elementy starszych budowli zostały użyte przy poszerzaniu tarasu w kierunku południowym (odnaleziono je podczas prac archeologicznych rozpoczętych w latach 70. XVIII wieku, w tzw. „rumowisku perskim”). Perykles odbudowę Akropolu powierzył Fidiaszowi, a w pracach uczestniczyli architekci: Iktinos, Mnesikles i Kallikrates.
W 1987 roku akropol ateński został wpisany na listę światowego dziedzict...Czytaj dalej
Akropol ateński (nw.gr. Ακρόπολη Αθηνών, od akropolis = górne miasto) – akropol w Atenach, położony na wapiennym wzgórzu o wysokości względnej 70 m (prawie 157 m n.p.m.), zamieszkany w neolicie, w okresie mykeńskim znajdował się tu pałac z megaronem, od VI w. p.n.e. miejsce kultu Ateny.
Świątynie zbudowane w okresie archaicznym zostały zniszczone podczas wojen perskich. Podczas odbudowy zainicjowanej przez Peryklesa powstał tu kompleks świątyń: Partenon, Erechtejon, Apteros, sanktuarium Artemidy Brauronia i Propyleje. Zniszczone rzeźby, elementy starszych budowli zostały użyte przy poszerzaniu tarasu w kierunku południowym (odnaleziono je podczas prac archeologicznych rozpoczętych w latach 70. XVIII wieku, w tzw. „rumowisku perskim”). Perykles odbudowę Akropolu powierzył Fidiaszowi, a w pracach uczestniczyli architekci: Iktinos, Mnesikles i Kallikrates.
W 1987 roku akropol ateński został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Pierwsze ślady osadnictwa na wzgórzu pochodzą z okresu neolitu (ok. 4500–3000 p.n.e.); w pobliżu Erechtejonu znaleziono także pozostałości naczyń ceramicznych z wczesnej i środkowej epoki brązu[1]
. Początkowo na wzgórzu znajdowała się najprawdopodobniej osada, pałac władcy i domy najważniejszych członków społeczności[2].W XIII w. p.n.e., w okresie mykeńskim, wzgórze zostało ufortyfikowane murem cyklopowym o długości 760 m i wysokości 10 m[2], który częściowo zachował się w późniejszych strukturach architektonicznych[1]
. Wzniesiono tu wówczas również pałac z megaronem[3] [a].W VIII w. p.n.e. wzgórze stało się miejscem kultu bogini Ateny Polias (pol. Ateny Bogini Miasta) ze świątyniami na północno-wschodnim zboczu[1]
. Świadczą o tym figurki i brązowe kociołki z poł. VIII w. p.n.e. znalezione w ruinach[2].Za panowania tyrana Aten Pizystrata w latach 561–527 p.n.e. ustanowiono święto upamiętniające narodziny bogini Ateny – Panatenaje, a na wzgórzu zaczęto wznosić pierwsze monumentalne budowle, m.in. dedykowane Atenie Stara Świątynię i hekatompedon, a także sanktuarium Artemidy Brauronii i pierwsze propyleje[1]
. Do dziś zachowały się fragmenty najprawdopodobniej frontonów proto-Partenonu z pozostałościami rzeźb przedstawiających lwy atakujące woły oraz prace Heraklesa[4] oraz pozostałości dekoracji wschodniego frontonu Starej Świątyni Ateny ze scenami z Gigantomachii i najprawdopodobniej pierwszym rzeźbiarskim przedstawieniem Ateny na większą skalę[5]. W sanktuarium znajdowało się wówczas również wiele darów wotywnych, m.in. marmurowe posągi kor i koni oraz statuy z brązu i terakoty[1] . Na podstawie odnalezionych pozostałości szacuje się, że na wzgórzu stało ok. 200 posągów kor przedstawionych z charakterystycznym archaicznym uśmiechem[6].W 490 roku p.n.e. po wygranej nad Persami w bitwie pod Maratonem wzniesiono 5-metrową kolumnę z posągiem Nike ku czci Kallimacha, jednego z bohaterskich dowódców greckich, który zginął w bitwie[7]. Rozpoczęła się wówczas budowa wielkiej świątyni – pre-Partenonu, która nie została nigdy ukończona, ponieważ Persowie zniszczyli świątynie, posągi i fortyfikacje Akropolu podczas inwazji Attyki w 480 roku p.n.e.[1]
Akropol został następnie umocniony – wzniesiono dwa nowe mury: mur Temistoklesa od strony północnej (w który wbudowano fragmenty trzonów kolumn ze zniszczonego pre-Partenonu oraz elementy innych zniszczonych archaicznych budowli tak, by były widoczne z agory[7]) i mur Kimona od strony południowej, a wota przeniesiono do jaskiń[1] . Zniszczenia perskie nie przerwały tradycji składania darów wotywnych – odnaleziono wiele pozostałości posągów z tego okresu, które wykonano w nowym stylu – stylu surowym[8].W połowie V w. p.n.e. Perykles (ok. 495–429 p.n.e.) zainicjował program budowy 12 świątyń na terenie Attyki i udekorowania imperialnych Aten finansowanego z budżetu związkowego[9], zasilonego przez łupy wojenne[10]. Program miał na celu ukazanie pobożności Ateczyków i wdzięczności Atenie i innym bogom za zwycięstwo nad Persami, odbudowanie pozycji Aten jako ośrodka kultu i wykorzystanie sztuki i architektury jako narzędzi propagandowych dla wzmocnienia wizerunku imperium[10]. Wówczas na Akropolu powstały monumentalne budowle, m.in. Partenon, Erechtejon, Propyleje i Świątynia Ateny Nike[1]
. Według Plutarcha (ok. 50–125 n.e.) Fidiasz nadzorował prace nad budową akropolu[11]. Około 460 roku p.n.e. między Propylejami a Erechtejonem postawiono ogromny (ok. 7–16 m[b]) posąg z brązu autorstwa Fidiasza przedstawiający boginię Atenę, stojącą z tarczą trzymaną lewą ręką, z prawą wspartą na włóczni, której grot, połyskujący w słońcu, był widoczny dla okrętów zbliżających się do Pireusu[12][8].W czasach rzymskich status sanktuarium Akropolu został utrzymany[1]
. W 27 roku p.n.e. wzniesiono niewielką świątynię dedykowaną Augusta i Romy po wschodniej stronie Partenonu[1] .Po inwazji Herulów w III w. n.e. fortyfikacje wzgórza zostały wzmocnione – wzniesiono nowy mur z bramami po stronie zachodniej[1]
. Jedna z nich zachowała się do dziś[1] .W VI w. świątynie Akropolu zostały zamienione w kościoły chrześcijańskie – Partenon stał się kościołem dedykowanym Matce Boskiej, Erechtejon – kościołem Zbawiciela, świątynia Ateny Nike kaplicą a propyleje siedzibą episkopatu[1]
. W XI w. Partenon pełnił funkcję katedry[1] .W okresie frankokracji (1204–1456) w propylejach rezydował możnowładca[1]
.Po zajęciu Aten przez Turków w 1458 roku Partenon został zamieniony w meczet – w jego południowo-zachodnim narożniku wzniesiono minaret[13]
.W okresie Imperium Osmańskiego (1456–1833) na Akropolu stacjonował garnizon armii tureckiej[1]
. W XVII w. Turcy w Partenonie urządzili magazyn amunicji, który eksplodował 26 września 1687 roku wskutek bombardowania podczas oblężenia Aten przez Wenecjan pod przywództwem Francesco Morosiniego (1618–1694)[13] [1] . Eksplozja ta zniszczyła środkową część świątyni[13] . Na początku XIX wieku większość pozostałych tam jeszcze wówczas rzeźb (18 posągów, 15 metop i 56 bloków fryzu[14] ) została za zgodą władz tureckich usunięta przez brytyjskiego dyplomatę Thomasa Bruce’a (1766–1841), wywieziona do Anglii jako tzw. „marmury Elgina” i sprzedana British Museum w 1816 roku[13] . Thomas Bruce złupił wówczas również Erechtejon i świątynię Ateny Nike[1] .W 1822 roku, podczas wojny o niepodległość, garnizon na Akropolu przeszedł w ręce Grecji, a jego pierwszym greckim dowódcą został Odysseas Androutsos (1788–1825)[1]
. Po wyzwoleniu Grecji Akropol został objęty opieką nowo powstałego państwa greckiego[1] . Pierwsze prace archeologiczne przeprowadzono w latach 1835 i 1837, a w latach 1885–1890 przeprowadzono dokładne prace wykopaliskowe[15] pod kierownictwem greckiego archeologa Panagiotisa Kavvadiasa (1850–1928)[1] . W latach 1898–1902 i później w okresie 1921–1933 wdrożono programy rekonstrukcji Partenonu pod kierownictwem greckiego architekta Nikolaosa Balanosa (1860–1942)[15] .W 1975 roku greckie władze podjęły decyzje o renowacji Akropolu ze względu na postępującą degradację zabytków w tym Partenonu[15]
. Wtedy też rozpoczęły się prace badawcze oraz inwentaryzacyjne[15] . Prace konserwacyjne i restauracyjne trwają do dziś[1] .W 1987 roku akropol ateński został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO[16]
.
Dodaj komentarz