Παρθενώνας
( Partenon )Partenon (gr. Παρθενών, Parthenṓn) – świątynia poświęcona Atenie Partenos (pol. Atenie Dziewicy) na akropolu ateńskim, wzniesiona w połowie V w. p.n.e. według planów Iktinosa i Kallikratesa pod nadzorem Fidiasza, który wykonał również elementy rzeźbiarskie.
Zbudowana z białego marmuru pentelickiego w zgodzie z porządkiem doryckim, uważana za najdoskonalszy jego przykład.
W 1987 roku akropol ateński wraz z Partenonem został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Świątynia została wzniesiona z inicjatywy ateńskiego polityka i stratega Peryklesa (ok. 495–429 p.n.e.) w ramach jego programu udekorowania imperialnych Aten finansowanego z budżetu Związku Morskiego[1]. Gmach zastąpił wcześniejszą świątynię zniszczoną przez Persów w 480 roku p.n.e., która z kolei stała w miejscu pierwszego Partenonu z ok. 570 roku p.n.e.[2]
w południowo-wschodniej części Akropolu[3] .Prace prowadzili architekci Iktinos i Kallikrates, którzy współpracowali blisko z Fidiaszem – według Plutarcha Fidiasz nadzorował prace nad budową akropolu[4]. Budowa rozpoczęła się w 447 roku p.n.e. – gmach został ukończony w 438 roku p.n.e., a dekoracje zewnętrzne w 432 roku p.n.e.[5]
Fidiasz, współpracując ze swoimi uczniami Agorakritosem i Alkamenesem, stworzył bogatą dekorację rzeźbiarską[6] . Sam wykonał także w technice chryzelefantynowej olbrzymi posąg Ateny Partenos, który zdobił wnętrze świątyni[6] . Budowla przetrwała wieki w nienaruszonym stanie[7] . Wnętrze PartenonuCzasy nowożytnePod koniec panowania rzymskiego świątynia odniosła poważne zniszczenia wskutek pożaru[7]
. Została odbudowana w IV w. prawdopodobnie za panowania cesarza Juliana Apostaty w latach 361–363[7] [a] Wkrótce została przebudowana na potrzeby kościoła chrześcijańskiego[7] . W V w. n.e. usunięto z niej niektóre rzeźby, w tym posąg Ateny dłuta Fidiasza, i ok. roku 600 zamieniono go na kościół chrześcijański[5] [3] . W 1205 roku kościół został poświęcony Świętej Matce Aten[7] .Po zajęciu Aten przez Turków w 1458 roku świątynia została zamieniona w meczet – w jej południowo-zachodnim narożniku wzniesiono minaret[5]
. W XVII w. Turcy w gmachu urządzili magazyn amunicji, który eksplodował w 1687 roku podczas oblężenia Aten przez Wenecjan[5] . Eksplozja ta zniszczyła środkową część świątyni[5] . Na początku XIX wieku większość pozostałych tam jeszcze wówczas rzeźb (18 posągów, 15 metop i 56 bloków fryzu[7] ) została za zgodą władz tureckich usunięta przez brytyjskiego dyplomatę Thomasa Bruce’a (1766–1841), wywieziona do Anglii jako tzw. „marmury Elgina” i sprzedana British Museum w 1816 roku[5] . Niektóre rzeźby trafiły do Luwru i do Kopenhagi. Konserwacja i rekonstrukcja Okres panowania Ottona I (1832–1862)Za panowania pierwszego króla niepodległej Grecji Ottona I rozpoczęto pierwsze prace na akropolu według programu opracowanego przez niemieckiego architekta Leo von Klenze (1784–1864) – nadwornego architekta ojca Ottona, króla Bawarii Ludwika I Wittelsbacha (1786–1868)[8]
. Program obejmował m.in. demilitaryzację wzgórza, usunięcie wszystkich elementów z okresu post-klasycznego, m.in. średniowiecznego pałacu z Propylejów i niewielkiego meczetu ze środka Partenonu, a także anastylozę pomników i budynków, m.in. Ateny Nike (1835–1836, 1844), Erechtejonu (1837–1840, 1846–1847), Partenonu (1841–1844) i Propylejów (1850–1854)[8] . Pierwsze programy rekonstrukcji PartenonuW latach 1885–1890 przeprowadzono dokładne prace wykopaliskowe na terenie całego wzgórza[8]
. W latach 1898–1902 wdrożono pierwszy program rekonstrukcji Partenonu, który obejmował restaurację tylnej części świątyni (opistodomosu) oraz jej fasady zachodniej[8] . W latach 1921–1933 przeprowadzono drugi program rekonstrukcji świątyni, który obejmował restaurację pronaosu, wschodniego frontonu, zachodniego wejścia oraz północnej i południowej kolumnady[8] .Rekonstrukcji Partenonu dokonał grecki architekt Nikolaos Balanos (1860–1942)[8]
. Do wzmocnienia obiektu użyto wówczas ukrytych w marmurze żelaznych wzmocnień, które po wielu latach zaczęły korodować i niszczyć budynek[8] . Renowacja PartenonuW 1975 roku greckie władze podjęły decyzje o renowacji Akropolu ze względu na postępującą degradację zabytków w tym Partenonu[8]
. Wtedy też rozpoczęły się prace badawcze oraz inwentaryzacyjne[8] . W 1986 roku rozpoczęto renowację Partenonu od prac przy wschodniej fasadzie metodą anastylozy – możliwie jak największym użyciem oryginalnych fragmentów świątyni[9] . W 1987 roku akropol ateński wraz z Partenonem został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO[10] .Na początku lat 90. XX w. do Muzeum Akropolu przeniesiono pozostałości fryzu zachodniego, w latach 1995–2004 przeprowadzono rekonstrukcję pronaosu, w pierwszej dekadzie XXI w. przeprowadzono prace renowacyjne północnej części świątyni, w latach 2014–2015 – części zachodniej, a w 2017 roku rozpoczęto rekonstrukcję fasady zachodniej[9]
.
Dodaj komentarz