მაჩუ-პიქჩუ დაახლოებით 1450-იან წლებში აშენდა, ინკების იმპერიის ძლიერების პიკზე.[1] მშენებლობის პერიოდი ინკების ორი უძლიერესი იმპერატორის — პაჩაკუტისა (1438-1471) და ტუპაკ ინკა იუპანკის (1472-1493) მმართველობის პერიოდს ემთხვევა.[2] ზუსტად 100 წლის შემდეგ, 1572 წელს, ინკებმა იგი მიატოვეს, რაც ესპანური დაპყრობის ერთ-ერთი გვიანი შედეგი იყო.[1][3] სავარაუდოა, რომ მისი მოსახლეობა ყვავილის ეპიდემიამ გაანადგურა, რომელიც ამ არეალში ესპანელი კონკისტადორების გამოჩენამდე სხვა მოგზაურებმა შეიტანეს.[4] ერთ-ერთი წერილი ახსენებს სასახლე პიქჩოს, თუმცა არ არსებობს არანაირი ჩანაწერი, რომელიც ამ შორეულ ქალაქში ესპანელთა ყოფნას დაადასტურებდა. სხვა ადგილებში კონკისტადორთა მიერ დაზიანებული წმინდა ნაგებობები მაჩუ-პიქჩუში ხელუხლებელია.[3]

 

მაჩუ-პიქჩუ 1911 წელს, რეკონსტრუქციამდე

ჰირამ ბინგემი ვარაუდობდა, რომ ეს კომპლექსი ინკების ე. წ. „მზის ქალწულების“ დაბადების ტრადიციულ ადგილს წარმოადგენდა.[5] მეცნიერების მიერ უფრო ბოლო დროს ჩატარებულმა არქეოლოგიურმა გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ მაჩუ-პიქჩუ იმპერატორ პაჩაკუტის მამული იყო.[3] ასევე, ეროვნული გეოგრაფიული საზოგადოების მეცნიერმა იოჰან რაინჰარდმა წარმოადგინა მტკიცებულება იმისა, რომ ეს ადგილი შერჩეულ იქნა მისი მდებარეობისა და შედარებითი ხელშეუხებელი ლანდშაფტის, მაგალითად მთების გამო, რომლებიც ისეა განლაგებული, რომ ემთხვევა ინკებისთვის მნიშვნელოვან ასტრონომიულ მოვლენებს.

იოჰან რაინჰარდს სჯერა, რომ მაჩუ-პიქჩუ ინკების წმინდა რელიგიური ძეგლი იყო. ეს თეორია ძირითადად მის მდებარეობას ეყრდნობა. რაინჰარდი მას „წმინდა გეოგრაფიას“ უწოდებს, რადგან ძეგლი მთებითაა გარშემორტყმული, რომლებსაც ინკებისა და ამ მიწაზე მათზე ადრე მობინადრე კულტურათა ცხოვრებაში დიდი რელიგიური დატვირთვა ჰქონდა. მთის უმაღლეს მწვერვალზე, რომლის სახელსაც მაჩუ-პიქჩუ ატარებს, არის „ხელოვნური პლატფორმები, რომელთაც რელიგიური ფუნქციები აქვს, რაც თვალნათლივ ჩანს ინკების რიტუალებში“ (რაინჰარდი 2007). ეს რაინჰარდის ყველაზე დამაჯერებელი მტკიცებულებაა, რადგან ამ ტიპის ქვების წყობა მხოლოდ რელიგიურ ადგილებშია აღმოჩენილი, რაც ნათლად მიუთითებს ამ ძეგლის რელიგიურ დატვირთვაზე.[6] მეორე თეორია მიიჩნევს, რომ მაჩუ-პიქჩუ ინკების ლიაქტა იყო — დასახლება, რომელსაც დაპყრობილი რეგიონის ეკონომიკის კონტროლისთვის აშენებდნენ. სხვა თეორია კი ამტკიცებს, რომ იგი შესაძლოა ციხე ყოფილიყო ინკების საზოგადოების წინაშე ჩადენილი საზარელი დანაშაულის კრიმინალთათვის. კიდევ ერთი ალტერნატიული თეორია ვარაუდობს, რომ მაჩუ-პიქჩუ სასოფლო-სამეურნეო სატესტო სადგური იყო. აქ შესაძლებელი იყო ბევრი განსხვავებული კულტურის ტესტირება მრავალ განსხვავებულ მიკროკლიმატში, რის შესაძლებლობასაც მდებარეობა და ტერასები იძლეოდა. დიდი ოდენობით მოსავლის მიღება რა თქმა უნდა არ იყო შესაძლებელი, მაგრამ ამით ინკებს შეეძლოთ განესაზღვრათ თუ სად რა კულტურა უნდა მოეყვანათ. ასევე არსებობს თეორია, თითქოს ქალაქი ღმერთების ადგილსამყოფელად ან მეფეთა კორონაციისთვის აშენდა.[7]

 

ხედი უაინა-პიქჩუდან

მიუხედავად იმისა, რომ ციტადელი ინკების დედაქალაქ კუსკოსგან მხოლოდ 80 კილომეტრითაა დაცილებული, ესპანელებს ის არასდროს უპოვიათ და შესაბამისად არ გაუძარცვავთ და დაუნგრევიათ ინკების სხვა ძეგლების მსგავსად.[3] საუკუნეთა მანძილზე, გარსშემორტყმულმა ჯუნგლებმა მაჩუ-პიქჩუ დაფარა და მისი არსებობის შესახებ ძალიან ცოტა გარეშე პირმა თუ იცოდა.

1911 წლის 24 ივლისს, სამეცნიერო საზოგადოებას ჰირამ ბინგემმა მაჩუ-პიქჩუს აღმოჩენის შესახებ ამცნო. იელის უნივერსიტეტის პროფესორი, ამერიკელი ისტორიკოსი ბინგემი ქალაქ ვილკაბამბას ეძებდა — ინკების უკანასკნელ თავშესაფარს ესპანური დაპყრობის დროს. არეალის გარშემო ის წლების განმავლობაში მოგზაურობდა და კვლევა-ძიებას აწარმოებდა. ერთ დღესაც, მაჩუ-პიქჩუსკენ ბინგემს ადგილობრივი, 11 წლის კეჩუა ბიჭი — პაბლიტო ალვარესი გაუძღვა.[3][8] ამ დროისთვის, მაჩუ-პიქჩუს ზოგიერთ სტრუქტურაში კეჩუას ოჯახები დასახლებულიყვნენ.

ბინგემმა უმალ დაიწყო ძეგლის არქეოლოგიური შესწავლა და მის შესახებ მოხსენებაც შეადგინა. მან კომპლექსს „ინკების დაკარგული ქალაქი“ უწოდა, რაც შემდეგში მისი პირველი წიგნის სათაურიც გახდა. 1915 წლამდე, ბინგემი მაჩუ-პიქჩუს კიდე არაერთხელ ესტუმრა და გათხრები აწარმოა, რა დროსაც მან მრავალგვარი არტეფაქტი შეაგროვა, რომლებიც იელში წაიღო. მაჩუ-პიქჩუს აღმოჩენის შესახებ ბინგემმა რამდენიმე წიგნი და სტატია დაწერა.

ძეგლმა მნიშვნელოვანი რეკლამირება მიიღო ეროვნული გეოგრაფიული საზოგადოების წყალობით, რომელმაც 1913 წლის აპრილის მთლიანი ნომერი მაჩუ-პიქჩუს დაუთმო.

1981 წელს, მაჩუ-პიქჩუს მიმდებარე 325,92 კმ² ტერიტორია პერუმ „ისტორიულ ნაკრძალად“ გამოაცხადა. გარდა თავად ძეგლისა, ნაკრძალი მიმდებარე რეგიონის დიდ ნაწილს მოიცავს, რომელიც მდიდარია პერუს იუნგასისა და ცენტრალური ანდების ნოტიო პუნის ეკორეგიონების ფლორითა და ფაუნით.[9]

1983 წელს, იუნესკომ მაჩუ-პიქჩუ მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლთა სიაში შეიტანა. „ინკების ცივილიზაციის არქიტექტურის აბსოლუტუირ შედევრი და უნიკალური დამამტკიცებელი საბუთი“ — ნათქვამია ორგანიზაციის დასკვნაში.[10]

2008 წელს, მსოფლიო მონუმენტთა ფონდმა მაჩუ-პიქჩუ მსოფლიოში 100 ყველაზე საფრთხის ქვეშ მყოფ ძეგლთა სიაში ჩასვა, რაც მიმდებარე გარემოს დეგრადაციითაა გამოწვეული. ეს ყოველივე კი შედეგია ტურიზმის მხრიდან მომდინარე საფრთხისა, ასევე სერიოზული საფრთხე მომდინარეობს ახლომდებარე ქალაქ აგუას-კალიენტესის უკონტროლო განვითარებისგან, მათ შორისაა მაჩუ-პიქჩუსკენ მიმავალი გაუმართავი ტრამვაი და ხიდის მშენებლობა მდინარე ურუბამბაზე, რაც ძეგლის მიღწევის საშუალებას ბევრად მეტ ტურისტს მისცემს. აღსანიშნავია, რომ ამ ხიდის მშენებლობით, მთავრობა სასამართლოს განკარგულების უგულებელყოფას ახდენს.

 

მაჩუ-პიქჩუს რუკა

მიუხედავად იმისა, რომ ბინგემი პირველი ადამიანი იყო, რომელმაც მაჩუ-პიქჩუს შესახებ დანარჩენ მსოფლიოს ამცნო, არსებობს ცნობები, რომ ბინგემამდე ძეგლი სხვა გარეშე პირებმაც იხილეს. როგორც კუსკოს ფრანგი მკვლევარი, სიმონ ვესბარდი ამტკიცებს, რომელიც დიდი ხნის მანძილზე იკვლევდა ინკების დედაქალაქს, 1901 წლის 14 ივლისს, მაჩუ-პიქჩუს ერთ-ერთ კლდეზე ამოკაწრულია სახელები: ენრიკე პალმა, გაბინო სანჩესი და აგუსტინ ლისარაგა; მათმა ავტორებმა კლდეზე სავარაუდოდ საკუთარი სახელები დატოვეს. 1904 წელს, მაჩუ-პიქჩუს ნანგრევები დაშორებული მთიდან სავარაუდოდ დაინახა ინჟინერმა, სახელად ფრანკლინმა. მან ნანახის შესახებ ამ რეგიონში მოღვაწე ქრისტიან მისიონერ თომას პაინეს უამბო. პაინეს ოჯახი მაჩუ-პიქჩუს აღმომჩენად თომასის დასახელებას მოითხოვს. ასევე არსებობს 1906 წლის მოხსენება, რომ პაინე და ახლაგზარდა მისიონერი სტიუარტ მაკნარინი (1867–1956) ნანგრევებზე ავიდნენ.

არსებობს კიდევ ერთი ვერსია, რომ ბევრად უფრო ადრე, 1867 წელს ძეგლი მოინახულა და გაძარცვა გერმანელმა ბიზნესმენმა, აუგუსტო ბერნსმა.[11] აღმოჩენილია რამდენიმე მტკიცებულება, რომ მასზე უფრო ადრე, მაჩუ-პიქჩუს ეწვია ასევე გერმანელი ინჟინერი ჰასელი. მაჩუ-პიქჩუ ისტორიკოსების მიერ აღმოჩენილ 1874 წელზე უფრო ძველ რუკებზეა მონიშნული.[12]