سودان
ﺯﺍ ﻪﻨﯿﻣﺯ سودان
سودان (به عربی: السودان) (به انگلیسی: Sudan) با نام رسمی جمهوری سودان (به عربی: جمهورية السودان) (به انگلیسی: Republic of the Sudan) کشوری در شمال شرقی آفریقا و پایتخت آن خارطوم است.
سودان از شمال با مصر و از شمال غربی با لیبی و از غرب با چاد و از جنوب ݝربی با آفریقای مرکزی و از جنوب با سودان جنوبی و از جنوب شرقی با اتیوپی و از شرق با اریتره مرز مشترک دارد، همچنین سودان از شرق به دریای سرخ پیوند میخورد و با عربستان سعودی مرز آبی دارد. پورت سودان بزرگترین بندر و بزرگترین نقطه مبادله تجاری کشور سودان است.
سودان ۴۹ میلیون نفر جمعیت دارد و واحد پول آن پوند سودان است. بیش از ۹۷ درصد از مردم این کشور مسلمان هستند. پیش از سال ۲۰۰۵ زبان عربی تنها زبان رسمی سودان بود. در قانون اساسی سال ۲۰۰۵ عربی و انگلیسی، هر دو، به عنوان زبانهای رسمی کشور اعلام شدند.
این ک...ادامه مطلب
سودان (به عربی: السودان) (به انگلیسی: Sudan) با نام رسمی جمهوری سودان (به عربی: جمهورية السودان) (به انگلیسی: Republic of the Sudan) کشوری در شمال شرقی آفریقا و پایتخت آن خارطوم است.
سودان از شمال با مصر و از شمال غربی با لیبی و از غرب با چاد و از جنوب ݝربی با آفریقای مرکزی و از جنوب با سودان جنوبی و از جنوب شرقی با اتیوپی و از شرق با اریتره مرز مشترک دارد، همچنین سودان از شرق به دریای سرخ پیوند میخورد و با عربستان سعودی مرز آبی دارد. پورت سودان بزرگترین بندر و بزرگترین نقطه مبادله تجاری کشور سودان است.
سودان ۴۹ میلیون نفر جمعیت دارد و واحد پول آن پوند سودان است. بیش از ۹۷ درصد از مردم این کشور مسلمان هستند. پیش از سال ۲۰۰۵ زبان عربی تنها زبان رسمی سودان بود. در قانون اساسی سال ۲۰۰۵ عربی و انگلیسی، هر دو، به عنوان زبانهای رسمی کشور اعلام شدند.
این کشور سومین کشور بزرگ آفریقا و نیز دومین کشور بزرگ جهان عرب پس از الجزایر است. سودان بزرگترین کشور آفریقا و بزرگترین کشور جهان عرب بود تا اینکه در سال ۲۰۱۱ سودان جنوبی در پی برگزاری یک همهپرسی از این کشور جدا شد.
نام این کشور از گزاره عربی «بلاد السودان» گرفته شده که به معنی «سرزمین سیاهان» است. کشور سودان در سال ۱۹۵۶ استقلال خود را از بریتانیا به دست آورد. به استثنای یک دوره ۱۰ ساله بین سالهای ۱۹۷۲ و ۱۹۸۳ میلادی، کشور سودان از زمان کسب استقلال دستخوش ناآرامی سیاسی و جنگ داخلی بودهاست. این کشور با دو جنگ داخلی و جنگ دارفور روبهرو بوده و با مسائلی چون پاکسازی قومی و بردهداری درگیر است.
در شاخص ادراک فساد، این کشور به عنوان یکی از فاسدترین کشورهای جهان از نظر میزان فساد اداری و اختلاس ذکر شدهاست. بر پایه شاخص گرسنگی جهانی که در سال ۲۰۱۳ منتشر شد سودان پنجمین کشور جهان از نظر گستردگی گرسنگی در جهان است و از این نظر در وضعیت هشداردهندهای بهسر میبرد. سودان از دیدگاه آثار باستانی، بسیار غنی است و در این کشور، دستکم در حدود ۲۲۳ هرم وجود دارد که بیشتر از هر کشور دیگری در دنیا، از جمله کشور مصر است. غالب این هرمها مربوط به مجموعه هرمهای نوبی است
ﺩﺭﻮﻣ ﺭﺩ ﺮﺘﺸﯿﺑ سودان
- ﻝﻮﭘ ﺪﺣﺍﻭ پوند سودان
- ﺱﺎﻤﺗ ﺪﮐ +249
- ﯽﺘﻧﺮﺘﻨﯾﺍ ﻪﻨﻣﺍﺩ .sd
- Mains voltage 230V/50Hz
- Democracy index 2.54
- ﺖﯿﻌﻤﺟ 30894000
- ﻩﺯﻮﺣ 1886068
- ﯽﮔﺪﻨﻧﺍﺭ ﺖﻤﺳ right
در ۱۸۲۰ و ۱۸۲۱ سودان به دست مصریها تسخیر شد. در دههٔ ۱۸۸۰ یک رهبر اسلامی که ادعای مهدویت میکرد مصریها را به مبارزه طلبید. پیروان این شخص خارطوم را فتح کردند. آنها در ۱۸۸۵ ارتشبد چارلز جورج گوردن، فرماندار کل سودان را که منتصب مصریان بود کشتند و یک حکومت مذهبی بر پا کردند. بریتانیا در امور این کشور مداخله کرد و از ۱۸۹۹ سودان مشترکاً از سوی بریتانیا و مصر اداره میشد. پس از جنگ جهانی اول ملیگرایی در سودان به شدت رشد کرد اما استقلال تا ۱۹۵۶ به دست نیامد.
کشور سودان در سال ۱۹۵۶ استقلال خود را از بریتانیا به دست آورد. به استثنای یک دوره ۱۰ ساله بین سالهای ۱۹۷۲ و ۱۹۸۳ میلادی، کشور سودان از زمان کسب استقلال دستخوش ناآرامی سیاسی و جنگ داخلی بودهاست.[۱] سودان از نظر سیاسی همچنان بیثبات و حکومت آن بهطور متناوب در دست غیر نظامیان و نظامیان است. آخرین بار نظامیان طی کودتایی در ژوئن ۲۰۱۹ به قدرت رسیدند.
دارفور بخشی در غرب سودان است که از سال ۲۰۰۳ در آن درگیریهایی آغاز شدهاست. اهالی دارفور اکثراً آفریقاییتبار اما پیرو دین اسلام هستند اما از نحوه اختصاص بودجه دولتی ناخرسندند و دولت را متهم کردهاند که در این زمینه، بین آنان و اهالی عربتبار منطقه تبعیض قائل میشود. آفریقاییتباران دارفور، که گروههای مسلحی را برای مقابله با دولت مرکزی تشکیل دادهاند، گفتهاند که دولت گروههای شبه نظامی عرب تبار ایجاد کرده و آنها را برای سرکوب آفریقاییتباران به کار میبرد.[۱]
سودان جنوبی پس از سالها جنگ، در سال ۲۰۱۱ از کشور سودان مستقل شد. هنوز اما دو کشور به لحاظ اقتصادی به هم وابسته هستند. سودان جنوبی نفت دارد و برای فروش نفتش مجبور است که آن را از طریق خطوط لولهای که از سودان میگذرد به تانکرهای خریداران برساند.
...ادامه مطلبخلاصهدر ۱۸۲۰ و ۱۸۲۱ سودان به دست مصریها تسخیر شد. در دههٔ ۱۸۸۰ یک رهبر اسلامی که ادعای مهدویت میکرد مصریها را به مبارزه طلبید. پیروان این شخص خارطوم را فتح کردند. آنها در ۱۸۸۵ ارتشبد چارلز جورج گوردن، فرماندار کل سودان را که منتصب مصریان بود کشتند و یک حکومت مذهبی بر پا کردند. بریتانیا در امور این کشور مداخله کرد و از ۱۸۹۹ سودان مشترکاً از سوی بریتانیا و مصر اداره میشد. پس از جنگ جهانی اول ملیگرایی در سودان به شدت رشد کرد اما استقلال تا ۱۹۵۶ به دست نیامد.
کشور سودان در سال ۱۹۵۶ استقلال خود را از بریتانیا به دست آورد. به استثنای یک دوره ۱۰ ساله بین سالهای ۱۹۷۲ و ۱۹۸۳ میلادی، کشور سودان از زمان کسب استقلال دستخوش ناآرامی سیاسی و جنگ داخلی بودهاست.[۱] سودان از نظر سیاسی همچنان بیثبات و حکومت آن بهطور متناوب در دست غیر نظامیان و نظامیان است. آخرین بار نظامیان طی کودتایی در ژوئن ۲۰۱۹ به قدرت رسیدند.
دارفور بخشی در غرب سودان است که از سال ۲۰۰۳ در آن درگیریهایی آغاز شدهاست. اهالی دارفور اکثراً آفریقاییتبار اما پیرو دین اسلام هستند اما از نحوه اختصاص بودجه دولتی ناخرسندند و دولت را متهم کردهاند که در این زمینه، بین آنان و اهالی عربتبار منطقه تبعیض قائل میشود. آفریقاییتباران دارفور، که گروههای مسلحی را برای مقابله با دولت مرکزی تشکیل دادهاند، گفتهاند که دولت گروههای شبه نظامی عرب تبار ایجاد کرده و آنها را برای سرکوب آفریقاییتباران به کار میبرد.[۱]
سودان جنوبی پس از سالها جنگ، در سال ۲۰۱۱ از کشور سودان مستقل شد. هنوز اما دو کشور به لحاظ اقتصادی به هم وابسته هستند. سودان جنوبی نفت دارد و برای فروش نفتش مجبور است که آن را از طریق خطوط لولهای که از سودان میگذرد به تانکرهای خریداران برساند.
در جنگ داخلی سودان که ریشههای قومی و مذهبی داشت و نهایتاً در سال ۲۰۱۱ به جدایی و تأسیس کشور مستقل سودان جنوبی انجامید، بیش از یک میلیون نفر جان خود را از دست دادند. مالکیت منطقه ابییی که دارای ذخایر غنی نفت خام است میان سودان و سودان جنوبی که در سال ۲۰۱۱ از سودان جدا شد، مورد مناقشه است. منطقه ابییی از زمان استقلال سودان جنوبی تحت اداره موقت نیروهای پاسدار صلح سازمان ملل متحد قرار داشتهاست. در این منطقه، قبیله دینکا انگاک که عمدتاً کشاورز هستند طرفدار حکومت سودان جنوبی بوده ولی کوچنشینان عربتبار که عمدتاً دامدار هستند حامی دولت سودان هستند.[۲]
دورههای تاریخی دوران باستانسردیس یک شاه نوبی.
اهرام نوبه در مرواه.
یک سرباز ارتش هخامنشی اهل سرزمین کوش، ح. ۴۸۰ پ٫ م. نقش برجسته در آرامگاه خشایارشا قرار دارد.
سرزمین سودان از لحاظ تاریخی بخشهای بزرگی از فرمانرواییهای کوش و نوبیه را تشکیل میدادهاست.[۳]
نوبیه منطقهای است در حاشیه رودخانه نیل که اکنون میان کشورهای مصر و سودان قرار گرفتهاست. نوبیه از دوران نوسنگی سکونتگاه انسان بوده و پس از آن نیز نزدیک به ۲۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، دارای پادشاهی مستقلی بود و سپس بخشی از قلمرو شماری از فرعونهای مصر قرار گرفت.[۴]
یکی از شاهان کوشی در سده هشتم پیش از میلاد به مصر حمله برد و بدین طریق، شاهان کوشی به مدت یک سده به عنوان دودمان بیستوپنجم از فرعونها، بر مصر فرمان راندند. فرعونهای کوشی در زمانی از جنوب کردفان تا صحرای سینا را در قلمرو خود داشتند. شاه پیه کوشید تا قلمرو خود را به خاور نزدیک گسترش دهد اما سارگون دوم، شاه آشور، او را شکست داد. کوشیهای سودان سرانجام از آشوریها شکست خورده و از مصر رانده شدند.
ورود اسلامتا آغاز سده هشتم میلادی شمال آفریقا به اسلام گروید. دوره طولانی بازرگانی توسعه یابنده از طریق فعالیتهای اسلامی که با تغییر دین تدریجی بازرگانان سودان توسط شرکای بربرشان از صحرا همراه بود. دست کم تا سده نهم، اسلام به بازارهای سودان غربی راه یافت اما تأثیر اولیه آن اندک بود. دومین دوران رشد و نفوذ اسلام در سواحل غربی به سمت جنوب صحرای آفریقا و از جنوب تا کمربند سودان و منطقه نیل راه یافت. در این میان، نقش بازرگانی و مهاجرتهای اقتصادی را در توسعه اسلام در قاره آفریقا باید مهم شمرد. از سوی دیگر در حوزه سواحل شرقی آفریقا، اسلام از طریق بازرگانان عرب برخاسته از سرزمینهای عربزبان منطقه خاورمیانه و نیز خلیج فارس وارد کشورهای ساحلی شد و البته گسترش اسلام در آفریقای مرکزی نیز اتفاق افتاد اما مانند مناطق شرقی و غربی آفریقا نبود. اما، گسترش شرقی اسلام در جهت کمربند سودانی فقط از حدود سده ۱۱ تا ۱۴ میلادی رخ داد و البته از طریق حکومتهای دینی از سده هفدهم تقویت و استوار شد.
دوران ترکی و مهدویمحمد احمد المهدی فرمانروای سودان.
تا سال ۱۸۲۰ که حکومت مشترک ترک و مصر بر سراسر شمال و جنوب سودان استقرار داشت، اطلاعات محدودی از تاریخ و وضعیت سیاسی این کشور در دست است.[۵] تاریخ جدید سودان را باید از زمان لشکرکشی و ورود نیروهای نظامی محمدعلی پاشای مصری به ایالات سودان و فتح آن (۱۸۲۰–۱۸۲۱ میلادی) آغاز کرد. حکومت مشترک دو کشور ترکیه و مصر تا سال ۱۸۸۱ ادامه یافت. با سلطه امپراتوری بریتانیا بر مصر، دامنه نفوذ آن، تا سودان گسترش یافت. خدیو مصر اداره بخش اعظمی از سودان را به بریتانیاییها سپرد. پس از آن نیز ارتشبد چارلز جرج گوردون از طرف خدیو مصر، فرماندار کل سودان شد. بدین ترتیب سودان اگرچه رسماً تحت کنترل مصریان بود اما در واقع مستعمره بریتانیا بهشمار میآمد.[۶]
جنبش محمد احمد المهدی شناخته شده به «مهدی سودانی» که به جنبش المهدی معروف است در میان سالهای ۱۸۸۰–۱۸۸۱ میلادی، بر ضد حکومت ترکی-مصری سودان صورت گرفت. در سال ۱۸۸۰ میلادی و در میانه بحران، مهدی سودانی با ادعای مهدویت، توانست طرفدارانی را گرد خود جمع کند و جنبشی را شکل دهد که به پیروزی مهدیون و شکست و خروج اشغالگران از سودان انجامید.[۶]
در آغاز سال ۱۸۸۴ میلادی، نیروهای محمد احمد در همه ایالتهای سودان حضور داشتند. اما هنوز حکومت محمد احمد تشکیل نشده بود. در فوریه ۱۸۸۴ میلادی بریتانیا با تغییر راهکنش و به قصد سازش با محمد احمد مهدی سودانی، سودان را مستقل از مصر اعلام کرد و ارتشبد گوردون را به مقام فرمانداری کل سودان منصوب کرد. محمد احمد پس از آنکه ام درمان را پایتخت خویش قرار داد در طی یک بیماری در ژوئن ۱۸۸۵ میلادی درگذشت.[۶]
با مرگ محمد احمد بین پیروان او اختلاف افتاد و سرانجام «عبدالله» به همراه نیروهایش که به «انصار» معروف شدند در سال ۱۸۹۱ توانستند کلیه مخالفان را سرکوب نمایند.[۷] در سالهای ۱۸۸۹و ۱۸۹۰ میلادی، خشکسالی و گرسنگی و بیماریهای واگیر دار، سودان را در کام خود کشید در چنین وضعیتی در سال ۱۸۹۶ بریتانیا و فرانسه به ترتیب از شمال و از غرب وارد عملیات نظامی علیه دولت عبدالله شدند. نیروهای مشترک بریتانیایی-مصری به فرماندهی لرد هربرت کیچنر در سپتامبر ۱۸۹۸ میلادی، ام درمان، مرکز دولت عبدالله را اشغال کردند و عبدالله با اندک نیروی باقیماندهاش به سمت کردفان عقبنشینی کردند و بدین طریق سودان عملاً مستعمره کامل بریتانیا شد. مدتی بعد، عبدالله به قتل رسید.[۶] در ادامه سلطه کامل بریتانیا بر سودان، نیروهای باقیمانده «المهدی» نیز در شهر «ام درمان» در جنگی با نیروهای بریتانیایی شکست خورده و کاملاً منهدم شدند و به این شکل بریتانیا سودان را تا ۶۰ سال تحت انقیاد کامل خود درآورد. در سال ۱۸۹۹ سودان بهطور کامل، مستعمره بریتانیا شد.[۸] در همین سال «سر رجینالد وینگیت» در سمت فرماندار کل سودان سازمان اداری سودان را با اقتباس از تشکیلات بریتانیایی پیریزی کرد.
دوره معاصرپس از استقلال مصر در سال ۱۹۲۲ یکی از افسران سودانی به نام «علی عبداللطیف» با همکاری مصر جنبش استقلال طلبانهای را آغاز کرد. سال ۱۹۲۴ سرآغاز مبارزات مردم سودان علیه استعمار بریتانیا بهشمار میرود و کمکم فکر استقلال بین طبقات مختلف و دانشجویان سودانی رشد یافت. در سال ۱۹۴۳ حزب سیاسی «العشقاد» و حزب دیگری به نام امه هر دو با هدف استقلالطلبی تأسیس شدند.[۹] در نوامبر ۱۹۵۳ سودانیها برای نخستین بار در انتخابات مجلس کشور خود شرکت کردند و حزب «العشقاد» با ۵۱ کرسی به رهبری «اسماعیل ازهری» به پیروزی رسید. در سال ۱۹۵۵ مجلس مؤسسان ملی خواستار خروج کلیه نیروهای بریتانیایی از این کشور شد و در دسامبر همان سال مجلس سودان تصمیم به استقلال سودان به عنوان یک کشور مستقل و حاکم گرفت. نهایتاً در سال ۱۹۵۶ پرچمهای بریتانیا و مصر از کشور سودان پایین کشیده شدند و جشن استقلال در ژانویه ۱۹۵۶ برگزار شد.[۱۰]
در سال ۱۹۵۸ ابراهیم عبود کودتا کرد و در سال ۱۹۶۴ دوباره یک دولت ائتلافی تشکیل شد. در سال ۱۹۶۹ سرهنگ جعفر نمیری کودتا کرد و طی ۱۶ سال دیکتاتوری خود را در توسعه روابط آمریکا با آمریکا ادامه داد. در سال ۱۹۸۵ ارتشبد عبدالرحمن سوار الذهب با پشتیبانی حرکتها و جنبشهای مردم و گروههای سیاسی توانست با کودتای بدون خونریزی قدرت را دست بگیرد، اما اعلام کرد که با انتخابات و رأی مردم کنار خواهد رفت و قدرت را به شخص منتخب مردم واگذار خواهد کرد.[۱۱] به این صورت یک سال بعد، صادق المهدی از حزب امه قدرت را به دست گرفت. در ۳۰ ژوئن ۱۹۸۹ ارتشبد عمر حسن البشیر با یک حرکت نظامی بدون خونریزی، حکومت المهدی را سرنگون و قدرت را به دست گرفت و دولت نجات ملی را برقرار کرد. او طی انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۹۹۶ با اکثریت آرا به ریاستجمهور سودان رسید.[۱۲][۱۳]
عمر البشیردر سال ۱۹۸۹ (میلادی) عمر البشیر، قدرت را در جریان یک کودتای نظامی بهدست گرفت و خارطوم را به مرکزی برای گروههای جهادی مسلح تبدیل کرد. سودان برای القاعده و دیگر گروههای تندرو تبدیل به پایگاهی برای حمله به آمریکا، عربستان سعودی، مصر، اتیوپی، اوگاندا، کنیا، و دیگر نقاط جهان شد. به دنبال نخستین حمله به مرکز تجارت جهانی در نیویورک در ۱۹۹۳ ایالات متحده، سودان را در فهرست دولتهای پشتیبان تروریسم قرار داد.[۱۴]
تحریمهای مالی بینالمللی و فشار نظامی کشورهای همسایه که از شورشیان سودانی پشتیبانی میکردند باعث شد تا این کشور سه سال بعد، اسامه بن لادن و دیگر نیروهای جهادی را اخراج کند. بلافاصله پس از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ سازمانهای اطلاعاتی سودان همکاری نزدیکی را با آژانس اطلاعات مرکزی (سیا) آغاز کردند. اما کنگره ایالات متحده آمریکا به دلایلی چون جنگ دارفور و نقض حقوق بشر توسط دولت، از خارج کردن سودان از فهرست پشتیبانان تروریسم، خودداری کردند. به تلافی این رفتار، دولت عمر البشیر به همکاری پنهانی خود با حماس و ایران ادامه داد و دستکم در دو مقطع، جنگندههای اسرائیلی در سواحل سودان به کشتیهایی حمله کردند که گفته میشد حاوی اسلحه برای حماس بودند.[۱۴]
جنگ دارفورنقشه منطقه دارفور در غرب سودان.
در منطقه دارفور درگیریهای خشن میان گروههای قومیتی، بر سر مالکیت زمین، امری رایج بود. در پایان دهه ۱۹۸۰ یک جنبش برتریجویانه عرب پا گرفت که گفته میشد مورد پشتیبانی معمر قذافی بود. گروههایی مانند «فور» ها، «زغاوه» ها و «ماسالیت» ها احساس میکردند که دولت، جانب عربها را گرفتهاست. آغاز جنگ دارفور را معمولاً سال ۲۰۰۳ میدانند. با این حال جنبشهای شورشی، پیش از آن شکل گرفته بودند.[۱۵] مقامات سازمان ملل متحد در مارس ۲۰۰۴ گفتند که شبه نظامیان جنجوید هوادار دولت به قتلعام سازماندهی شده روستاییان غیر عرب در دارفور دست زدهاند. «سند دوحه برای صلح در دارفور» در مه ۲۰۱۱ در قطر امضا شد. اما در سپتامبر ۲۰۱۲ درگیری با شورشیان در دارفور و کردفان جنوبی رخ داد.[۱۶] سازمان ملل متحد تعداد کشتهشدگان جنگ دارفور را سیصد هزار تن و تعداد آوارگان آن را دو و نیم میلیون نفر تخمین زدهاست.[۱۷]
در چند سال اخیر، بزرگترین عامل تلفات جانی در دارفور، درگیری میان گروههای مختلف عرب بودهاست. با اینکه تصور رایج دربارهٔ این درگیری، ستیز شورشیان آفریقاییتبار با دولت و اعراب دارفوری است، برخی گروههای کوچکتر آفریقاییتبار هم برای خارطوم جنگیدهاند.[۱۵]
دیوان کیفری بینالمللی در سال ۲۰۰۹ میلادی کیفرخواستی را علیه عمر البشیر به دلیل ارتکاب به جرایم جنگی در دارفور صادر کرد اما او هنوز دستگیر نشد. او متهم است که بر اقدام برای پاکسازی قومی بخشی از جامعه فورها، زغاوهها و ماسالیتها نظارت کردهاست.
↑ ۱٫۰ ۱٫۱ مؤسسه مطالعاتی و تحقیقاتی افران. بازدید: مارس ۲۰۱۴. ↑ رئیس قبیله دینکا در درگیری مرزی سودان کشته شد. در: بی بیسی فارسی. ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۲. ↑ Ancient Kingdoms in Land of War, The New York Times ↑ روحانی، بیژن: سالگرد نجات بزرگ. در: رادیو زمانه. ۱۱ فروردین ۸۸. ↑ وزارت امور خارجه، جمهوری سودان، انتشارات وزارت امور خارجه: تهران ۱۳۶۸. ص۱۳. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ موثقی، احمد، جنبشهای اسلامی معاصر، نشر سمت، چاپ دوم ۱۳۷۷. ↑ وزارت امور خارجه، جمهوری سودان، انتشارات وزارت امور خارجه: تهران ۱۳۶۸. صص۱۶–۱۷. ↑ همان منبع. ص۱۸. ↑ کورنون، ماریان، تاریخ معاصر آفریقا (ابراهیم صدقیانی)، انتشارات امیرکبیر: تهران ۱۳۶۵. ص۱۵۱. ↑ براکینسکی، بیداری آفریقا (علوی نیا، رضوانی)، انتشارات حقیقت: تهران ۱۳۵۲. ص۴۲. ↑ وزارت امور خارجه، جمهوری سودان، انتشارات وزارت امور خارجه: تهران ۱۳۶۸. ص۱۳۱. ↑ سید جوادی، سیدباقر، شناسنامه مطبوعات جهان: سودان، بنیاد اندیشه اسلامی، ۱۳۷۹. صص۲۲–۲۳. ↑ تقیزاده، ابا صالح: تأثیر انقلاب اسلامی ایران در سودان. مرکز اسناد انقلاب اسلامی. ۱۶ تیر ۱۳۸۷. ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ آلکس دووال-تحلیلگر مسائل سودان (۲۴ مهر ۱۳۹۹). «چرا ترامپ میخواهد سودان با اسرائیل دوست باشد؟». بیبیسی فارسی. ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ دارفور: بنبست خونین سودان. در: بیبیسی فارسی. ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۲. ↑ همان منبع. ↑ بیبیسی فارسی. ۲ اسفند ۸۸.