اورامان
اورامان یا هەورامان {{|ههورامان/Hewraman}} نام منطقهای کوهستانی در غرب ایران و شرق عراق است که ساکنان آن از قوم گوران هستند و به گویش هورامی یکی از شاخههای زبان گورانی سخن میگویند.
پیشینه سکونت در این منطقه به پیش از تاریخ برمیگردد که کشف قبالههای اورامان وجود حاکمیت آشوریان، مادها، هخامنشیان و یونانیان را تأیید کردهاست. کهنترین آثار سکونت انسان در بررسیها و کاوشهای باستانشناسی در اطراف روستای هجیج یافت شده و مربوط به دوران پارینهسنگی است که طبق گزارش باستانشناسان بیش از ۴۰ هزار سال تا حدود ۱۲هزار سال قدمت دارند. معماری پلکانی اورامان تخت و خانههای دیدنی آن، روستا را بهشکل هرمگونه درآورده است که در راس این هرم قلعهای باستانی قرار دارد.
منطقه اورامانات منطقهای فرهنگی در غرب کشور بین دو استان کردستان و کرمانشاه واقع شده که دارای کوهها و رودهای خروشان است. وجود این عوامل طبیعی درههایی را شکل داده که ساکنان اورامانات، هزاران سال در تعامل با طبیعت زندگی کرده و این تعامل را میتوان در باغهای پلکانی، معماری پلکانی زندگی هوار نشینی (کوچ گاههای...ادامه مطلب
اورامان یا هەورامان {{|ههورامان/Hewraman}} نام منطقهای کوهستانی در غرب ایران و شرق عراق است که ساکنان آن از قوم گوران هستند و به گویش هورامی یکی از شاخههای زبان گورانی سخن میگویند.
پیشینه سکونت در این منطقه به پیش از تاریخ برمیگردد که کشف قبالههای اورامان وجود حاکمیت آشوریان، مادها، هخامنشیان و یونانیان را تأیید کردهاست. کهنترین آثار سکونت انسان در بررسیها و کاوشهای باستانشناسی در اطراف روستای هجیج یافت شده و مربوط به دوران پارینهسنگی است که طبق گزارش باستانشناسان بیش از ۴۰ هزار سال تا حدود ۱۲هزار سال قدمت دارند. معماری پلکانی اورامان تخت و خانههای دیدنی آن، روستا را بهشکل هرمگونه درآورده است که در راس این هرم قلعهای باستانی قرار دارد.
منطقه اورامانات منطقهای فرهنگی در غرب کشور بین دو استان کردستان و کرمانشاه واقع شده که دارای کوهها و رودهای خروشان است. وجود این عوامل طبیعی درههایی را شکل داده که ساکنان اورامانات، هزاران سال در تعامل با طبیعت زندگی کرده و این تعامل را میتوان در باغهای پلکانی، معماری پلکانی زندگی هوار نشینی (کوچ گاههای موقت)، جشنها و آیینهای اصیل، صنایعدستی منحصر بفرد منطقه و… مشاهده کرد.
این محدوده شامل بیش از ۷۰۰ روستا، شهر و شهرستان از جمله سروآباد، قسمتی از سنندج و کامیاران در استان کردستان و شهرستان، پاوه، در استان کرمانشاه است. اورامانات بیست و ششمین اثر جهانی از ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شدهاست. پیش از این «منظر فرهنگی بم» و «منظر فرهنگی میمند» در این فهرست جایداده شده بودند.
بر اساس تحقیقات باستانشناسی قدیمیترین ساکنین غرب ایران که اورامان امروزه نیز جزئی از آن است؛ مردمانی به نام کرتو (کردو؟) در حدود هزاره هشتم قبل از میلاد بودند که معیشتی مبتنی بردامداری و زندگی ای کوچنشینی داشتند که بعدها و در حدود هزاره دوم قبل از میلاد اولین دسته از آنان یکجانشین شدند و اولین شهر را در اورامان بنا نهادندکه این شهر معروف باستانی «ءاتوور» نام داشت که توسط آشوریان حدود سه هزار سال پیش به آتش کشیده شدهاست که اکنون در زیر تلی از خاک مدفون است و در منطقه ای به نام آتورگه قرار داشتهاست که آتورگه نام قدیمی مکانی در مجاورت پاوه امروزه است که شامل «حد فاصل بانوره تا روستای زردوئی» میباشد که حتی نام روستای زردوئی تا حدود ۲۰۰ سال پیش «آتورگه» بودهاست که بعدها به زردوئی تغییر نام یافت بنابراین اولین یکجانشینان مردم هورامان اجداد مردم زردوئی هستند.[۱][۲]
در سال ۱۳۰۵ شمسی به صورت اتفاقی در غاری واقع دره تنگیور پالنگان در کامیاران کنونی خمره ای پر از دانه ارزن پیدا شد که در میان آن نوشتهای به خط یونانی (تمدن هلنیسیم) و پهلوی اشکانی بر پوست آهو وجود داشت؛ این نوشته که به (بنچاق اورامان) مشهور شد که تا کنون و در کل هورامان کنونی این سند نوشتاری قدیمیترین سند کشف شده در کل منطقه است که مربوط به منطقه پالنگان است که نشان از قدمت طولانیتر پالنگان نسبت به کل مناطق هورامان دارد و بیانگر آن است که قدیمیترین ساکنین پالنگان زبانی شبیه مردم حاشیه دریای خزر (پارتی اشکانی)آن زمان داشتهاند و از آن مناطق به پالنگان آمدهاند که این منطقه بعدها سکونت گاه اولیه مردمان گوران گردید که این مردمان گوران هنگام مهاجرت از حاشیه دریای مازندران به غرب ایران در حدود ۳۰۰۰ سال قبل؛ بعلت اینکه منطقه پالنگان دارای چشمههای پرآب و درههای زیبا مانند دره زیبای تنگیور بودهاست در این قلعه و مناطق مجاور آن ساکن شده و به مرور زمان با ازدیاد جمعیت در سرتاسر سرزمین کنونی هورامان پراکنده گشتنه که به مرور زمان روستاههای فراوانی را ایجاد کردند و بعدها این مردمان گوران به هورامی معروف شدند و در واقع ریشههای تمامی مردم هورامی زبان کنونی ساکن در خطه هورامان که شامل شهرهای پاوه و سروآباد تا نوسود و نودشه و هورامان تخت و … هستند به منطقه پالنگان برمی گردد که در حقیقت اجداد تمامی مردمان هورامی زبان کنونی ساکن در آن منطقه بودهاند که بعدها و به مرور زمان در سرتاسر خطه هورامان پراکنده گشتند.[۱][۲]
کهنترین آثار سکونت انسان در بررسیها و کاوشهای باستانشناسی در اطراف روستای هجیج، ناو و اسپریز یافت شده و مربوط به دوران پارینه سنگی است که طبق گزارش باستان شناسان بیش از چهل هزار سال تا حدود ۱۲ هزار سال قدمت دارند.[۳] آثار کشف شده شامل ابزارهای سنگی غارنشینان اولیه، استخوان حیوانات شکار شده که بیشتر متعلق به بز کوهی بوده و بقایای اجاق است که در چند غار از جمله گیلوان و مرو دارای کشف شدهاست. طبق نظر باستان شناسان انسانهای نئاندرتال که اسکلت آنها در غارهای بیستون و شانیدر یافت شده در پیش از چهل هزار سال پیش در این منطقه میزیستند و پس از انقراض آنها انسان هوشمند جدید در این منطقه سکنا گزیدهاست که آثار آنها در غار کناچه کشف شدهاست.[۴]
آثاری از سکونت انسان در عصر آهن در نزدیکی روستای روآر یافت شده شامل چند سکونتگاه و یک گور بزرگ سنگی با سقف گنبدی شکل است که حدود سه هزار سال قدمت دارد.[۵] این گور سنگی احتمالاً از قدیمیترین شواهد گنبد سازی در غرب زاگرس است که با شیوه خشکهچین ساخته شدهاست. از دیگر آثار عصر آهن در اورامان سنگنبشته اورامان در نزدیکی تنگی ور است. این کتیبه مربوط به دوره آشوریها است که نقش سارگون دوم شاه آشور بر آن نمایش داده شده که همراه با کتیبهای میخی به زبان آشوری در شرح لشکرکشیهای وی در غرب زاگرس و اورامان است. بخشی از یک نقش برجسته آشوری در سالهای اخیر در شرق کوسالان یافت شده که نمایشگر یک شاه آشوری است.[۶]
از دوره سلوکی و اشکانی چند پوست نوشته کشف شده که با عنوان بنچاق اورامان از آنها یاد میشود. این مجموعه در درون یک ظرف سفالی در غاری نزدیک روستای پالنگان در دره تنگی ور کشف و به وسیلهٔ سعید خان کردستانی به موزه بریتانیا در لندن اهدا شد که در نهایت به کتابخانه بریتانیا منتقل شدهاند. این پوست نوشتهها به زبان یونانی و پهلوی اشکانی نوشته شدهاند و سند فروش تاکستان و زمین اند که در آنها به اسامی ساکنان منطقه مانند پاتسپار، تیراک پسر آپن و اویل پسر بشنین اشاره شدهاست. طبق این اسناد در آن دوره اشخاص با نام پدر شناخته میشدند.
در دوره افشار و قاجار برخی از طوایف ساکن اورامانات برای تقویت قوای نظامی نواحی شرقی مازندران و جلوگیری از حملات ازبکان، به نزدیکی گرگان کوچانده شدند.
پس از ورود اسلامتنها اشاره ای که به رابطه کردها با اسلام میشود که سندیت دارد و در قدیمیترین کتابها به آن اشاره میگردد و کاملاً در ارتباط با هورامان آن زمان دارد مطلبی است در خصوص یکی از اصحاب پیامبر است که در آن زمان و در آستانه ظهور پیامبر از منطقه ای در اطراف شهر زوور آن زمان به مدینه در نزد پیامبر اکرم میرود و موفق به ملاقات پیامبر میگردد و به دین اسلام در میآید که به صورت خلاصه این شخص با نام گاوان (کاوان) از طایفه ای به نام طایفه گاوانی در شهر زوور در ولایت جبال بودهاست و در نزد اعراب بانام جابان الکردی معروف میشود که در مدینه باقی میماند و در آنجا صاحب فرزندی میگردد که نام او را ابوبصیر میگذارد که در منابع تاریخی صدر اسلام این شخص به ابوبصیرالصردی معروف است که تنها طایفه از مردمان کنونی هورامان که در این اسناد از آنها نام برده میشود و گاوان را از آن طایفه میداند طایفه گلالیها است که در گذشته گاوانی نام داشتهاند اما در سیر تطور خود به گلال تبدیل شدهاست.[۱][۲]
بعد از اسلام زمانی که مسلمانان به ایران حمله کردند قلعه پالنگان نیز از این حملات در امان نماند حدود سه ماه این قلعه به محاصرهٔ مسلمانان درآمد و بعد از سه ماه با همکاری چندین نفر از ساکنان قلعه دروازههای قلعه باز شده و مسلمانان توانستند قلعه را تصرف کنند اما نتوانستند به زور ساکنان قلعه را مجبور به پذیرش اسلام کنند و تا قرنها بعد نیز ساکنان بر آیین قدیمی خود که همان آیین یاری (اهل حق) ماندند. حاکمین گورانی که قبل از اردلانیها در این منطقه حکمرانی میکردند همین آیین را داشتند اما با تغییر مذهب در دوران صفویها و قبول کردن مذهب صفویها شیعهٔ اثنیعشری از جانب حاکمان اردلان، ساکنین این قلعه به زور به مناطق دیگری همچون دالاهو و دینور کوچ داده شدند که تا کنون نیز بر آیین خود ماندهاند و به نام یارسان مشهورند.[۱][۲]
عبدالصمد توداری در کتاب نورالانوار میگوید پالنگان در قدیم پایتخت یکی از خانهای مغول بودهاست و شهری آباد و پر رونق، البته روشنترین دوران پالنگان برمیگردد به دوران صفویها؛ «صدیق صفیزاده» در کتاب کرد و کردستان چنین میگوید: در آن دوران سه نفر با نامهای محمد بیگ، غیبالله بیگ و امیر اسکندر پالنگانی در پالنگان حکمرانی میکردند و قلعههای دیوزناو، مروارید، عین، نشور، پیلانه زیر سلطهٔ این افراد بودهاست، از آن پس تاکنون شهر پالنگان از رونق افتاده و به صورت یک روستای بزرگ باقی ماندهاست.[۱][۲]
↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ هادی محمودی (1397/09/21). «هورامان و پاوه از بامداد تاریخ (شکلگیری) تا ورود اسلام». پایگاه تحلیلی خبری پاوه پرس. بایگانیشده از اصلی در ۸ آوریل ۲۰۱۹. دریافتشده در ۲۲ آوریل ۲۰۱۹. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک) ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ «هورامان سرزمینی گمگشته در اعماق تاریخ». خبرگزاری تحلیلی ایران (خبر آنلاین). 1397/09/21. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید=،|تاریخ= را بررسی کنید (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک) ↑ "کاوشهای باستانشناسی در غارها و پناهگاههای سنگی دره رودخانه سیروان". ↑ Biglari, F and S. Shidrang (2019) Rescuing the Paleolithic Heritage of Hawraman, Kurdistan, Iranian Zagros, Near Eastern Archaeology 82 (4): 226-235.https://doi.org/10.1086/706536 ↑ "کشف گور منحصربهفرد 3000 ساله با ساختار سنگی و پلان مدور". ↑ Radner, K. , Masoumian, M. , Karimian, H. , Azizi, E. , & Omidi, K. (2020). Neo-Assyrian Royal Monuments from Lake Zeribar in Western Iran: A Stele of Sargon II and a Rock Relief of Shalmaneser III. Zeitschrift für Assyriologie und Vorderasiatische Archäologie, 110(1), 84-93.
افزودن دیدگاه جدید