Washington, D.C.
( Washington )
- Beste esanahi batzuen berri izateko, ikus: «Washington (argipena)»
Washington, Columbiako Barrutia, Washington D. C. edo sinpleki D.C. Ameriketako Estatu Batuetako hiriburua da. Amerikako Iraultzaren ostean sortu zen herrialde berriaren gobernua ezartzeko. George Washington Ameriketako Estatu Batuetako lehen presidentearen eta Aita Fundatzailearen izena darama. Washington da Washingtoneko eskualde metropolitarraren hiri nagusia, 6.131.977 biztanle dituen eskualdea. Washington hiriburu politiko garrantzitsua da, AEBko gobernu federalaren egoitza bertan dagoelako. Munduko hiririk bisitatuenen artean dago, urtero 20 milioi turista jasotzen ditu. Washington berak 693.972 biztanle zituen 2017ko uztailean. Maryland eta Virginiako suburbioetatik datozen eguneroko langileek hiriaren biztanleria milioi batera igotzen dute lan egunetan. Washingtoneko eskualde metropolitarrak 6 milioi biztanle baino gehiago ditu,...Irakurri gehiago
- Beste esanahi batzuen berri izateko, ikus: «Washington (argipena)»
Washington, Columbiako Barrutia, Washington D. C. edo sinpleki D.C. Ameriketako Estatu Batuetako hiriburua da. Amerikako Iraultzaren ostean sortu zen herrialde berriaren gobernua ezartzeko. George Washington Ameriketako Estatu Batuetako lehen presidentearen eta Aita Fundatzailearen izena darama. Washington da Washingtoneko eskualde metropolitarraren hiri nagusia, 6.131.977 biztanle dituen eskualdea. Washington hiriburu politiko garrantzitsua da, AEBko gobernu federalaren egoitza bertan dagoelako. Munduko hiririk bisitatuenen artean dago, urtero 20 milioi turista jasotzen ditu. Washington berak 693.972 biztanle zituen 2017ko uztailean. Maryland eta Virginiako suburbioetatik datozen eguneroko langileek hiriaren biztanleria milioi batera igotzen dute lan egunetan. Washingtoneko eskualde metropolitarrak 6 milioi biztanle baino gehiago ditu, AEBko 6. eskualde metropolitar estatistikorik handiena.
1790ko uztailaren 16an Residence Act legea sinatu zen, Ekialdeko Kostaldean hiriburua sortzeko baimenarekin, Potomac ibaiaren alboan. Ameriketako Estatu Batuetako konstituzioak Kongresua eta Barrutiaren legepean egongo zen barruti federal baten sorrera baimendu zuen. Maryland eta Virginiak lurraldea eman zuten barruti federala osatzeko, lehendik existitzen ziren Georgetown eta Alexandria herrien lurraldeak ere sartuz. 1791an eratu zen hiriburu nazional gisa. 1846an Kongresuak Virginiak emandako lurraldeak itzuli zituen; 1871an geratzen zen Barrutiaren eremuarentzat gobernu munizipal bakarra sortu zuen.
AEBko gobernu federalaren hiru adarrak Barrutian bertan daude: Ameriketako Estatu Batuetako Kongresua, Presidentea eta Gorte Gorena. Washingtonen ere hainbat monumentu eta museo nazional daude, gehienak National Mall parkearen inguruan. Hiriak 177 enbaxada ditu, eta mundu mailako hainbat elkarteren, sindikatu, gobernuz-besteko erakunde, lobby eta elkarte profesionalen egoitza da.
1973tik aurrera Barrutia 13 kidez osatutako kontseilua eta hautatutako alkate batek zuzentzen du. Hala ere, Kongresuak lege lokalak ezezta ditzake, eta autoritate gorena mantentzen du. D. C.ko herritarrek Ameriketako Estatu Batuetako Ordezkarien Etxean bozka-eskubiderik ez duen hautetsi bat aukeratzen dute, baina ez dute ordezkaritzarik Senatuan. Barrutiak hiru boto elektoral dituzte presidente hauteskundetarako, 1961ean onartutako Ameriketako Estatu Batuetako Konstituzioaren hogeita hamahirugarren emendakinaren arabera.
XVII. mendean europarrak Potomac ibaira iritsi zirenean Algonkin hiztunak diren Piscataway herria bizi zen bertan. Taldeetako batek Nacotchtank izena zuen; talde horrek Anacostia ibaian hainbat herixka zituen, gaur egungo Columbiako Barrutian. Europar kolonoen eta inguruko tribuen arteko talken ondorioz Piscataway herria lekuz aldatu zuten. Horietako asko 1699an Marylandeko Point of Rocksen kokatu ziren[1].
1788ko urtarrilaren 23an James Madisonek The Federalist Papers lanaren 43. zenbakia argitaratu zuen, argudiatuz gobernu federalak autoritatea behar zuela hiriburu nazionalaren gainean, bere segurtasuna eta mantenua ziurtatu ahal izateko[2]. Bost urte lehenago, ordaindu gabeko soldadu talde batek Kongresua inguratu zuen bere kideak Filadelfian bilduta zeudenean. 1783ko Pennsylvaniako mutina izenez ezagutu zen gertakariak argi utzi zuen gobernu nazionalaren segurtasuna ezin zela utzi estatu baten esku[3].
AEBko Konstituzioaren Lehen Artikuluaren Zortzigarren Sekzioak dio aukera dagoela "Barruti bat sortzeko (ez duena hamar milia karratu baino gehiago), estatu zehatz batek emanda, Kongresuak onartua, Estatu Batuetako gobernuaren egoitza sortzeko"[4]. Hala ere, Konstituzioak ez du zehazten hiriburuarentzako leku bat. 1790eko Konpromisoa izenez ezagutzen denarekin Madison, Alexander Hamilton eta Thomas Jefferson akordio batera iritsi ziren gobernu federalak Amerikako Iraultzaren zorra ordaintzeko hiriburu berria Hegoaldeko Estatu Batuetan jartzearen truke[3].
Sorrera1790ko uztailaren 9an Kongresuak Residence Act legea onartu zuen, Potomac ibaiaren alboan hiriburu nazionala sortzeko. Kokapenzehatza George Washington presidenteak aukeratu zuen, uztailaren 16an legea sinatu zuenean. Maryland eta Virginiak utzitako lurretan eraikia, hasierako itxura alde bakoitzetik 10 milia neurtzen zuen barruti federal karratu bat zen, guztira 100 milia (259 kilometro koadro)[5].
Dagoeneko existitzen ziren bi herri txertatu ziren lurralde horretan: 1751n sortutako Georgetown, Maryland eta 1749an sortutako Alexandria[6]. 1791-92an Andrew Ellicott eta bere laguntzaileek, Benjamin Banneker izeneko afrikar-amerikar astronomoa barne, barruti federalaren mugak aztertu eta mugarriak jarri zituzten milia guztietan[7]. Milia hauetako asko oraindik bertan daude[8].
Potomac ibaiaren iparraldeko lurretan hiriburu federala eraiki zen ondoren, Georgetownen ekialdean. 1791ko irailaren 9an hiriaren eraikuntza gainbegiratzen ari ziren hiru komisarioek Washington presidentearen omenez jarri zioten izena. Barruti federalari Columbia izena eman zioten, garai hartan Estatu Batuei ematen zitzaion izen poetikoetako bat[9][10]. Kongresuak lehen bilera egin zuen Washingtonen 1800eko azaroaren 17an[11].
Kongresuak Columbiako Barrutiaren 1801eko Lege Organikoa onartu zuen, Barrutia ofizialki antolatzen zuen legea, lurralde osoa gobernu federalaren kontrol esklusiboan jarriz. Gainera, Barrutian zeuden eremu ez-inkorporatuak bi konderritan banatu ziren: Washingtoneko konderria Potomacek ekialdean eta Alexandriako konderria mendebaldean[5]. Legearen onarpenaren ostean Barrutian bizi ziren herritarrak jada ez ziren Maryland edo Virginiako herritarrak, beraz Kongresuan zuten ordezkaritza galdu zuten[12].
1814ko abuztuaren 24 eta 25ean Washingtoneko Errekuntza izeneko erasoa gertatu zen, 1812ko angloamerikar gerran britainiar indarrek hiriburua inbaditu zutenean. Kapitolioa, Ogasun Saila eta Etxe Zuria erre ziren eraso honen baitan[13]. Gobernuaren eraikin gehienak azkar konpondu zituzten; hala ere, Kapitolioa eraikitzen ari ziren garai horretan, eta ez zen amaitu 1868ra arte[14].
Berritzulpena eta Gerra Zibila
1830eko hamarkadan Alexandriako hegoaldeko lurraldearen gainbehera ekonomikoa eman zen, batez ere Kongresuaren kudeaketa txarra dela eta[15]. Alexandria esklabo azoka garrantzitsu bat zen, eta esklabotzaren aldeko biztanleek beldurra zuten Kongresuko abolizionistek Barrutian ere esklabotzarekin amaituko zutena, ekonomia oraindik gehiago kaltetuz. Alexandriako herritarrek eskatu zuten Virginiara itzultzea, donatutako lurra berriro itzuliz, Columbiako barrutiaren berritzulpena deitzen den prozesu baten bidez[16].
Virginiako Batzar Orokorrak berritzulpena 1846an bozkatu zuen eta Alexandria berriro euren lurralde izatea onartu zuten. 1846ko uztailaren 9an Kongresuak lurraldea berriro ere Virginiari itzultzea onartu zuen. Honela, gaur egungo Barrutiaren eremua Marylandek emandako lurra baino ez du hartzen[15]. Alexandriako esklabotzaren aldekoen kezka bete zen, eta 1850eko Konpromisoan Barrutian esklaboen salerosketa debekatu zen, baina ez esklabotza bera[17].
1861ean Ameriketako Estatu Batuetako Gerra Zibila hasi zenean gobernu federala hedatu zen, Barrutiko biztanleen biztanleria handituz, baita ere askatutako esklaboen fluxu handiarekin[18]. Abraham Lincoln presidenteak Konpentsatutako Emantzipazio Legea sinatu zuen 1862an, Columbiako Barrutian esklabotzarekin amaituz eta 3.100 esklabu askatuz, Emantzipazio Adierazpena baino bederatzi hilabete lehenago[19]. 1868an Kongresuak Barrutian bizi ziren afrikar-amerikar gizonezkoei udal hauteskundetan bozkatzeko eskubidea eman zien[18].
Hazkuntza eta garapena
1870erako Barrutiaren biztanleria %75 hazi zen aurreko zentsutik, 132.000 biztanlera iritsiz. Hiriaren hazkuntza handia ere, Washingtonek oraindik hautsezko bideak zituen, eta ez zuen estolderiarik ere. Kongresuko kide batzuek proposatu zuten hiriburua mendebalderako mugitzea, baina Ulysses Simpson Grantek ez zuen proposamena onartu[7].
Kongresuak 1871ko Columbiako Barrutiko Lege Organikoa onartu zuen, Washington eta Georgetowneko hirietako lege propioak kendu zituena, gobernu berria sortuz Columbiako Barruti osorako[20]. Grantek Alexander Robey Shepherd izendatu zuen gobernadore 1873an. Shepherdek eskala handiko proiektuak gaimendu zituen, Washington guztiz modernizatuz, baina Barrutiaren gobernua lur-jota utziz. 1874an Kongresuak lurralde-gobernua aldatu zuen eta hiru kidez osatutako Komisarioen Mahaia osatu zuen[21].
Hiriko lehen tranbia motorizatuak 1888an hasi ziren ibiltzen, eta Washigtoneko Hiriaren jatorrizko mugetatik kanpo hiria hazten hasi zen. Washingtonen planurbanoa hedatu zen barrutian zehar hurrengo hamarkadetan zehar[22]. Georgetown formalki batu zen Washignton hiriarekin 1895ean. Halaere, hiriak ez zuen etxebizitza onik, eta lan publikoen presioa zuen[23]. Washington izan zen AEBko lehen hiria berrikuntza proiektu bat garatzen, 1900eko hamarkadan sortutako "City Beautiful mugimendua"ren baitan[24].
1930eko hamarkadan New Deal delako ekonomia planaren ondorioz gastu federala asko handitu zen, gobernuaren eraikin berriak, memorialak eta museoak eraikiz Washingtonen[25]. Bigarren Mundu Gerrak oraindik gehiago handitu zuen gobernua, langile federalen kopurua handituz hiriburuan[26]; 1950erako Barrutiak bere biztanleria maximora iritsi zen: 802.178 biztanle.
Eskubide zibilen eta barne legearen aroa1961ean Ameriketako Estatu Batuetako Konstituzioaren hogeita hamahirugarren emendakina onartu zen, Barrutiari hiru boto emanez Kolegio Elektoralean presidentea eta presidente-ordea aukeratu ahal izateko, baina oraindik ordezkaririk gabe Kongresuan[27].
1968ko apirilaren 4an Martin Luther King erail zutenean istiluak sortu ziren Barrutian, bereziki U kalean, 14. kalean, 7.kalean eta H kaleko bazterretan, biztanle beltzen bizileku eta denden eremua. Istiiluek hiru egun iraun zituzten eta 13.600 tropa federal jarri zituzten hirian zehar, biolentziari aurre egin nahian. Denda asko eta hainbat eraikin erre zituzten, eta berreraikuntza ez zen amaitu 1990eko hamarkadaren amaierara arte[28].
1973an Kongresuak Columbiako Barrutiko Barne Arauaren legea onartu zen, 13 kidez eta hautatutako alkate batek agintzen dute Barrutian[29]. 1975an Walter Washington hiriko lehen alkate hautetsia eta lehen alkate beltza izan zen[30].
↑ (Ingelesez) Humphrey, Robert Lee; Chambers, Mary Elizabeth. (1977). Ancient Washington: American Indian Cultures of the Potomac Valley. George Washington University ISBN 9781888028041. (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ «The Federalist Papers - Congress.gov Resources -» thomas.loc.gov (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ a b (Ingelesez) Crew, Harvey W.. (1892). Centennial History of the City of Washington, D. C.: With Full Outline of the Natural Advantages, Accounts of the Indian Tribes, Selection of the Site, Founding of the City ... to the Present Time. H. W. Crew (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ (Ingelesez) «America's Founding Documents» National Archives 2015-10-30 (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ a b (Ingelesez) Crew, Harvey W.. (1892). Centennial History of the City of Washington, D. C.: With Full Outline of the Natural Advantages, Accounts of the Indian Tribes, Selection of the Site, Founding of the City ... to the Present Time. H. W. Crew (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ Alexandria's History. 2009-04-04 (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ a b M.,, Bordewich, Fergus. (2008). Washington : the making of the American capital. (First edition. argitaraldia) Amistad ISBN 9780060842383. PMC 190842575. (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ «Boundary Stones of Washington, D.C.» www.boundarystones.org (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ (Ingelesez) Crew, Harvey W.. (1892). Centennial History of the City of Washington, D. C.: With Full Outline of the Natural Advantages, Accounts of the Indian Tribes, Selection of the Site, Founding of the City ... to the Present Time. H. W. Crew (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ Get to know D.C.. 2010-09-18 (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ «U.S. Senate: The Senate Moves to Washington» www.senate.gov (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ (Ingelesez) Masur, Kate. Opinion | Why the District of Columbia Still Lacks Voting Rights. (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ (Ingelesez) «Classroom Resource Packets» WHHA (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ (Ingelesez) «History of the U.S. Capitol Building» Architect of the Capitol | United States Capitol (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ a b (Ingelesez) «The Debates over the Retrocession of the District of Columbia, 1801-2004» DCVote 2014-02-28 (Noiz kontsultatua: 2018-08-07).[Betiko hautsitako esteka] ↑ (Ingelesez) Greeley, Horace. (1864). The American Conflict: A History of the Great Rebellion in the United States of America, 1860-'64: Its Causes, Incidents, and Results: Intended to Exhibit Especially Its Moral and Political Phases, with the Drift and Progress of American Opinion Respecting Human Slavery from 1776 to the Close of the War for the Union. O.D. Case (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ «Compromise of 1850: Primary Documents of American History (Virtual Programs & Services, Library of Congress)» www.loc.gov (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ a b (Ingelesez) Dodd, Walter Fairleigh. (1909). The Government of the District of Columbia: A Study in Federal and Municipal Administration. J. Byrne & Company (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ (Ingelesez) «Ending Slavery in the District of Columbia | emancipation» emancipation.dc.gov (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ «A Century of Lawmaking for a New Nation: U.S. Congressional Documents and Debates, 1774 - 1875» memory.loc.gov (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ (Ingelesez) Wilcox, Delos Franklin. (1910). Great Cities in America: Their Problems and Their Government. Macmillan (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ Washington at home : an illustrated history of neighborhoods in the nation's capital. (2nd ed. argitaraldia) Johns Hopkins University Press 2010 ISBN 9780801893537. PMC 340991413. (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ (Ingelesez) Tindall, William. (1907). Origin and Government of the District of Columbia. U.S. Government Printing Office (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ G., Ramroth, William. (2007). Planning for disaster : how natural and man-made disasters shape the built environment. Kaplan Pub ISBN 9781419593734. PMC 78774721. (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ 1951-, Gelernter, Mark,. (2001). A history of American architecture : buildings and their cultural and technological context. Manchester University Press ISBN 0719047277. PMC 60177904. (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ Kelsey., Williams, Paul. (2004). Washington, D.C. : the World War II years. Arcadia ISBN 0738516368. PMC 55110620. (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ «CRS/LII Annotated Constitution Twenty-Third Amendment» www.law.cornell.edu (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ (Ingelesez) Pierre, Paul Schwartzman and Robert E.. (2008-04-06). From Ruins To Rebirth. ISSN 0190-8286. (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ «District of Columbia Home Rule Act» www.abfa.com (Noiz kontsultatua: 2018-08-07). ↑ «Washingtonpost.com: Washington Century» www.washingtonpost.com (Noiz kontsultatua: 2018-08-07).
![[node:title]](/sites/default/files/styles/640x320/public/default_images/default_0.JPG?itok=nAKl_DR1)
Gehitu iruzkin berria