Από την αρχαιότητα ως τα Οθωμανικά χρόνια  Ιστορική όψη της αρχαίας Βαβυλώνας

Η περιοχή του σημερινού Ιράκ κατά την αρχαιότητα ήταν γνωστή ως Μεσοποταμία, όπου βρίσκονταν οι εύφορες κοιλάδες των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη. Η Μεσοποταμία ονομάστηκε λίκνο του πολιτισμού καθώς εκεί αναπτύχθηκαν μεγάλοι πολιτισμοί ήδη από το 5.000 π.Χ. Διαδοχικά, στην περιοχή εμφανίζονται οι: Σουμέριοι, Ακκάδιοι, Βαβυλώνιοι και Ασσύριοι. Αυτοί οι πολιτισμοί ήταν οι πρώτοι που ανέπτυξαν σε βασικό στάδιο διάφορες επιστήμες, όπως τα μαθηματικά και τη φιλοσοφία και επίσης επινόησαν τη γραφή. Τον 6o αιώνα π.Χ., η περιοχή έγινε τμήμα της Περσικής Αυτοκρατορίας υπό τον Κύρο Β΄, ενώ αργότερα κατακτήθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο, ο οποίος ήταν επικεφαλής των συνασπισμένων Ελλήνων.

Μετά από διάφορες περιόδους κυριαρχίας γειτονικών κρατών-Σελευκίδες, Πάρθοι και Σασσανίδες, το 634 μ.Χ. οι Άραβες εισέβαλαν στη Μεσοποταμία. Τον 7ο αιώνα μ.Χ., καθώς ο εξισλαμισμός προχωρούσε με γρήγορους ρυθμούς, η Βαγδάτη έγινε η πρωτεύουσα του Χαλιφάτου των Αββασιδών. Μετά τον θάνατο του χαλίφη Αλί, προκλήθηκε βαθύ θρησκευτικό σχίσμα στον ισλαμικό κόσμο, από το οποίο προέκυψε ο σιιτισμός. Κατά τη διάρκεια του 12ου με 14ο αιώνα, η περιοχή γνώρισε τις εισβολές διάφορων λαών: δύο φορές των Μογγόλων, των Τουρκμένων, των Τατάρων και των Κούρδων. Από το 17ο αιώνα ώς το 1918, το Ιράκ αποτέλεσε τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αν και διατηρούσε καθεστώς μερικής αυτονομίας.

Ανεξαρτησία

Κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, το Ηνωμένο Βασίλειο κατέλαβε την περιοχή (1918) και δύο χρόνια αργότερα το μετέτρεψε σε προτεκτοράτο. Τη δεκαετία του '20 καθορίστηκαν τα ακριβή όρια της χώρας, βάσει των γεωστρατηγικών συμφερόντων της Αγγλίας, ενώ επιλέχθηκε ως μονάρχης της χώρας ο Φεϊζάλ Α΄. Τελικά, το 1930 τερματίστηκε η περίοδος της Βρετανικής Εντολής, ενώ το 1932 αναγνωρίστηκε επίσημα η ανεξαρτησία του Ιράκ.

Ωστόσο προβλήματα μεταξύ των διαφόρων εθνοφυλετικών ομάδων και εντάσεις με τους Κούρδους στις βόρειες περιοχές, ανάγκασαν την κρατική εξουσία να ενισχύσει τον ρόλο των ενόπλων δυνάμεων. Στις 14 Ιουλίου 1958 πραγματοποιήθηκε πραξικόπημα υπό την ηγεσία του στρατηγού Αμπντ αλ-Καρίμ Κασίμ, που ανέτρεψε τον βασιλιά Φεϊζάλ Β΄, οδηγώντας στην ανακήρυξη αβασίλευτης δημοκρατίας.

 Η επανάσταση του 1958Το Μπάαθ στην εξουσία

Στις 8 Φεβρουαρίου 1963, ο Κασίμ ανατράπηκε από τους συνωμότες του κόμματος Μπάαθ, δυνάμεις του Στρατού και άλλες παναραβικές ομάδες, υπό την ηγεσία του συνταγματάρχη Αμπντούλ Σαλάμ Αρίφ. Ο Αρίφ, πρώην σύντροφος του Κασίμ στην επανάσταση του '58, εκλέχτηκε Πρόεδρος του Ιράκ, αλλά το μεγαλύτερο τμήμα της εξουσίας ασκείτο από το μπααθιστή πρωθυπουργό της χώρας, τον Αχμέντ Χασάν αλ-Μπακίρ.

Ο Αρίφ κατάφερε αργότερα ν' ανακτήσει τον έλεγχο της εξουσίας, διώχνοντας τους μπααθιστές από την κυβέρνηση και κάνοντας πρωθυπουργό τον υποστράτηγο Ταχίρ Γιάχια ατ-Τικρίτι. Συνάμα διόρισε ως αρχηγό του γενικού επιτελείου στρατού τον αδελφό του, στρατηγό Αμπντούλ Ραχμάν Αρίφ. Το φθινόπωρο του '64, το Μπάαθ επιχείρησε να ανατρέψει τον Σαλάμ Αρίφ, όμως η συνωμοσία αποκαλύφθηκε και οι συνωμότες, μεταξύ των οποίων και ο Σαντάμ Χουσεΐν, συνελήφθησαν.

Τον Απρίλιο του '66 ο Σαλάμ Αρίφ σκοτώθηκε όταν συνετρίβη (πιθανόν από σαμποτάζ μπααθικών πυρήνων στον ιρακινό στρατό) το αεροπλάνο του στο Νότιο Ιράκ. Η προεδρία του κράτους πέρασε τότε στον αδελφό του, Ραχμάν Αρίφ.

Το 1968, ο Αμπντούλ Ραχμάν Αρίφ ανατράπηκε από το κόμμα Μπάαθ. Ο Αχμέντ Χασάν αλ-Μπακρ έγινε ο πρώτος μπααθιστής πρόεδρος του Ιράκ αλλά το μπααθικό κίνημα βαθμιαία περιήλθε υπό τον έλεγχο του ισχυρού άντρα των μυστικών υπηρεσιών του κράτους, Σαντάμ Χουσεΐν, ο οποίος τον Ιούλιο του 1979 ανήλθε στην προεδρία του Επαναστατικού Συμβουλίου, του ανώτατου εκτελεστικού οργάνου του Ιράκ.

Διακυβέρνηση Σαντάμ Χουσεΐν Πόλεμος Ιράν-Ιράκ (1980-1988)  Εικόνα από την «Εθνική Οδό του Θανάτου», με πλήθος ιρακινών οχημάτων κατεστραμμένων κατά τη διάρκεια του Πολέμου του Κόλπου (1991)

Από το 1979 ο Σαντάμ Χουσεΐν επέβαλε στυγνή δικτατορία εισβάλλοντας τον επόμενο χρόνο στο γειτονικό Ιράν, με την υποστήριξη των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ. Ο πόλεμος έληξε το 1988 με αποδοχή του ειρηνευτικού σχεδίου των Ηνωμένων Εθνών. Την ίδια περίοδο καταπνίγηκε ανηλεώς εξέγερση των Κούρδων στη Χαλάμπτζα με χρήση χημικών όπλων.

Πόλεμος του Κόλπου (1990-1991)

Ο Σαντάμ Χουσεΐν θέλοντας να υλοποιήσει τις ιμπεριαλιστικές του βλέψεις σε ένα παναραβικό όραμα αλλά και να αντιμετωπίσει τα οικονομικά του προβλήματα, εισέβαλε στις 2 Αυγούστου 1990 στο Κουβέιτ. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ επέβαλε ως απάντηση οικονομικές κυρώσεις στο Ιράκ και ταυτόχρονα οικονομικό αποκλεισμό. Καθώς ο Σαντάμ Χουσεΐν παρέμενε αμετανόητος, η Επιτροπή Αμυντικού Σχεδιασμού του ΝΑΤΟ αποφάσισε την ενεργό συμμετοχή της Συμμαχίας στην κρίση του Περσικού Κόλπου ενώ, λίγες μέρες μετά, το αμερικανικό Κογκρέσο εξουσιοδότησε τον πρόεδρο Μπους να χρησιμοποιήσει στρατιωτική βία. Παρά τη γαλλοαραβική ειρηνευτική πρωτοβουλία και τις αλλεπάλληλες εκκλήσεις του ΟΗΕ προς τον Σαντάμ Χουσεΐν, ο πόλεμος δε μπόρεσε να αποφευχθεί λόγω της αδιάλλακτης στάσης του Ιρακινού ηγέτη.

Στις 17 Ιανουαρίου 1991 πραγματοποιήθηκε αιφνιδιαστική αεροπορική επίθεση των συμμαχικών δυνάμεων εναντίον του Ιράκ με τη Βαγδάτη να βομβαρδίζεται ανελέητα. Το Ιράκ προσπάθησε ανεπιτυχώς να αντεπιτεθεί με τους ξεπερασμένης τεχνολογία πυραύλους «Σκουντ», που τους εκτόξευε κυρίως ενάντια στη Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ, προσπαθώντας ταυτόχρονα να προκαλέσει την αντίδραση του Ισραήλ και την είσοδο στον πόλεμο αραβικών κρατών από μίσος για το Ισραήλ, κλιμακώνοντας έτσι τη σύγκρουση. Η Τουρκία μπλέχτηκε στον πόλεμο έμμεσα παραχωρώντας στους συμμάχους την αεροπορική βάση του Ιντσιρλίκ, ενώ οι Ιρακινοί για λόγους τακτικής ανατίναζαν πετρελαιοπαραγωγικές εγκαταστάσεις στο Κουβέιτ. Λίγες μέρες αργότερα κατάφεραν να καταλάβουν την πόλη Χάφτζι στη Σαουδική Αραβία. Στη συνέχεια οι Ιρακινοί, αφού απέρριψαν το ιρανικό ειρηνευτικό σχέδιο, αποδέχθηκαν το σχέδιο ειρήνης που παρουσίασε η Μόσχα αλλά παράλληλα πυρπόλησαν πάνω από 500 πετρελαιοπηγές στο Κουβέιτ. Τις επόμενες ημέρες οι σύμμαχοι εισέβαλαν στο Νότιο Ιράκ και στο Κουβέιτ, ενώ ο Χουσεΐν αποδέχθηκε όλα τα ψηφίσματα του ΟΗΕ και επιτεύχθηκε τελικά εκεχειρία. Παράλληλα το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ επέβαλε εμπάργκο στην πώληση όπλων στο Ιράκ για όσο ο Χουσεΐν θα βρισκόταν στην εξουσία του Ιράκ.

Ακολούθως, στο εσωτερικό της χώρας ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος, αλλά τελικά ο Χουσεΐν επανέκτησε τον έλεγχο του Νότιου Ιράκ από τους σιίτες και ανακατέλαβε το Κιρκούκ. Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ πρότεινε τη συγκρότηση και ανάπτυξη ειδικής ειρηνευτικής δύναμης 1.440 ανδρών κατά μήκος των συνόρων Ιράκ-Κουβέιτ και το Συμβούλιο Ασφαλείας ενέκρινε ομόφωνα την πρόταση αυτή. Παράλληλα η Διεθνής Αμνηστία κατήγγειλε βασανιστήρια στη διάρκεια της κατοχής του Κουβέιτ.

Ο Σαντάμ Χουσεΐν διέταξε την πλήρη συνεργασία με τους ειδικούς πραγματογνώμονες για τον έλεγχο των πυρηνικών εγκαταστάσεων της χώρας. Όμως τον Σεπτέμβριο του 1991 το Ιράκ συνέλαβε 44 επιθεωρητές του ΟΗΕ, γεγονός που καταγγέλθηκε από τον Αμερικανό Πρόεδρο στο Συμβούλιο Ασφαλείας και τελικά ανάγκασε το Ιράκ να τους απελευθερώσει. Με την προτροπή των ΗΠΑ και το ψήφισμα 687 του ΟΗΕ εφαρμόστηκαν οικονομικές κυρώσεις, ως μέτρο πίεσης για την εγκατάλειψη σχεδίων για κατασκευή όπλων μαζικής καταστροφής. Εξαιτίας αυτού ο πληθυσμός αντιμετώπισε τρομερή έλλειψη τροφίμων και φαρμάκων και γνώρισε εξαθλίωση, φτώχεια και πλήθος ασθενειών.

Εισβολή του 2003  Η εκθεμελίωση του αγάλματος του Σαντάμ Χουσεΐν (Απρίλιος 2003, Βαγδάτη)

Το 2001, η αμερικανική κυβέρνηση του Τζωρτζ Μπους τζούνιορ, μετά και τα τρομοκρατικά χτυπήματα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, κατηγόρησε ευθέως το Ιράκ ότι διαθέτει όπλα μαζικής καταστροφής. Ύστερα από σχετικό τελεσίγραφο, το Ιράκ επέτρεψε την είσοδο επιτροπής ελέγχου και αφοπλισμού του ΟΗΕ (UNMOVIC). Παρόλο όμως που η επιτροπή σε αρχική της αναφορά δεν επιβεβαίωσε την ύπαρξη τέτοιων οπλικών συστημάτων, στις 20 Μαρτίου 2003, οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Αυστραλία και η Πολωνία, εισέβαλαν στη χώρα (Επιχείρηση «Σοκ και δέος»). Το Ιράκ τελικώς κατελήφθη χωρίς ιδιαίτερη αντίσταση την 1η Μαΐου της ίδιας χρονιάς και ο Σαντάμ Χουσεΐν αρχικώς διέφυγε, συνελήφθη όμως αργότερα, δικάστηκε, καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε.

Σύγχρονο Ιράκ

Οι ΗΠΑ με την ολοκλήρωση της εισβολής όρισαν προσωρινή Συμμαχική Αρχή υπό τον Πωλ Μπρέμερ για τη διακυβέρνηση της χώρας, ενώ από τον Ιούλιο του 2004 ανέλαβε κυβέρνηση αποτελούμενη από ιρακινούς εκπροσώπους, οι οποίοι ήταν φιλικά προσκείμενη προς τα συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών. Η αποσταθεροποίηση της χώρας από τον πόλεμο ωστόσο άφησε πίσω της μια σειρά μακροχρόνιων προβλημάτων, καθώς η νέα κυβέρνηση αποδείχτηκε ανίκανη να αποκαταστήσει την ειρήνη. Η αμερικανική εισβολή δημιούργησε ισλαμικά κινήματα και εδραίωσε την ιδέα του ιερού πολέμου ("τζιχάντ") σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού που είδαν τη χώρα τους να περνάει τα πάνδεινα λόγω του πολέμου, ενώ τα επόμενα χρόνια το καθεστώς αποσάθρωσης που υπήρχε στη χώρα τα επέτρεψε αργά και σταθερά να γιγαντωθούν, με αποκορύφωμα την εδραίωση της Νταές (Ισλαμικό Κράτος). Το 2005 οι Κούρδοι απέκτησαν αυτονομία, κοινοβούλιο και έτσι μπορούσαν να περάσουν νόμους σε αρκετά ζητήματα. 2006, ο Νούρι αλ-Μαλίκι εκλέχτηκε πρωθυπουργός και διαδέχτηκε τον Ιμπραήμ αλ-Τζααφάρι. Πάντως, και στα χρόνια μετά την αμερικανική εισβολή στη χώρα, η οικονομία συνέχισε να βρίσκεται σε άσχημη κατάσταση, με τα εργοστάσια να υπολειτουργούν, τη διαφθορά να είναι υψηλή, όπως και ο πληθωρισμός, αποτέλεσμα που το 2006 αποδιδόταν και στα εσωτερικά προβλήματα ασφαλείας της χώρας.[1]

Στις 15 Δεκεμβρίου 2011, ολοκληρώθηκε έπειτα από εννέα χρόνια, η αμερικανική στρατιωτική παρουσία στο Ιράκ αφήνοντας ολοκληρωτικά την ευθύνη της ασφάλειας στις Αρχές του Ιράκ. Αποχώρησαν σχεδόν όλοι οι Αμερικανοί στρατιώτες, αφήνοντας πίσω μόνο 200 άτομα σε συμβουλευτικό ρόλο. Ο ανηλεής ανταρτοπόλεμος κόστισε στις Η.Π.Α. 4.500 νεκρούς και 30.000 τραυματίες στρατιώτες. Ο ιρακινός στρατός το 2011 με 2014 είχε δαπανήσει 41.6 δισεκατομμύρια δολάρια για τους 350.000 στρατιώτες, ωστόσο έχασε με μεγάλη ευκολία υπέρ των τζιχαντιστών αρκετά εδάφη.[2]

Η περίοδος 2014-2017 χαρακτηρίστηκε από μια νέα κυβερνητική κρίση και εμφύλιο πόλεμο στο Ιράκ, καθώς η τρομοκρατική οργάνωση Ισλαμικό Κράτος. Οι πηγές της οργάνωσης ανάγονται στο 1999 όταν ιδρύθηκε σαν σύμμαχος στην Αλ Κάιντα, αλλά αργότερα αυτονομήθηκε από αυτή. Η οργάνωση αυτή ενισχύθηκε από την απόσυρση των στρατευμάτων των ΗΠΑ και τον συριακό εμφύλιο πόλεμο, με αποτέλεσμα να καταλάβει, ιδίως μετά το 2014, αρκετά εδάφη και στις δύο χώρες, με σημαντικότερη πόλη τη Μοσούλη που ανακατελήφθη στις 9 Ιουλίου 2017. Η σύγκρουση αυτή οδήγησε σε προσφυγική κρίση το 2015 από την Συρία και το Ιράκ, αν και εκατοντάδες χιλιάδες Σύριοι πρόσφυγες έφυγαν ήδη από το 2011 όταν ξέσπασε ο πόλεμος στη Συρία. Η οργάνωση παράλληλα χρηματοδοτούνταν από το παράνομο εμπόριο φυσικών πόρων και από διάφορες κυβερνητικές και ιδιωτικές πηγές στις γύρω χώρες.[3] Το Ισλαμικό Κράτος έχει κατηγορηθεί για γενοκτονία έναντι της μειονότητας των Γεζίντι και για άλλες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.[4]

Κατά την περίοδο αυτή οι Κούρδοι συνέβαλαν σημαντικά στην διεθνή συμμαχία για την καταπολέμηση των τζιχαντιστών, ενώ η αυτόνομη αρχή του Ιρακινού Κουρδιστάν κατέλαβε αρκετά εδάφη μετά την αποχώρηση των Ιρακινών από εκεί το καλοκαίρι του 2014, συμπεριλαμβανομένης της πόλης Κερκούκ,[5] με τους Πεσμεργκά (στρατιωτικό σώμα των κουρδικών αρχών) να συμμετέχουν στις επιχειρήσεις εναντίον των τζιχαντιστών.[6] Παρ'όλα αυτά, οι Κούρδοι απέτυχαν λόγω των διεργασιών των μεγάλων δυνάμεων στη περιοχή να αποκομίσουν μακροπρόθεσμα γεωπολιτικά κέρδη.

Στις 25 Σεπτεμβρίου 2017 οι αρχές στο Ιρακινό Κουρδιστάν διεξήγαγαν δημοψήφισμα ανεξαρτησίας στα εδάφη που έλεγχαν οι ίδιες, αν και οι γύρω χώρες (εκτός του Ισραήλ, που έχει μια μακροπρόθεσμη εχθρότητα με το Ιράν μετά την ισλαμική επανάσταση το 1979) ήταν κατά του δημοψηφίσματος για λόγους όπως ο φόβος αποσταθεροποίησης του Ιράκ σε μια περίοδο όπου το Ισλαμικό Κράτος ήταν ακόμα δύναμη που ήλεγχε εδάφη στη χώρα, αλλά και λόγω του γεγονότος ότι ένα κουρδικό κράτος θα έθετε προηγούμενο εξέγερσης των Κούρδων οδηγώντας στην αλλαγή των συνόρων σε αρκετές χώρες.[7] Το δημοψήφισμα εν τέλει πέρασε με 93.7%, αλλά δεν δημιουργήθηκε ανεξάρτητο κουρδικό κράτος. Σύμφωνα με άρθρο της Καθημερινής, ο στόχος του δημοψηφίσματος ήταν περισσότερο να γίνει μοχλός πίεσης για το κουρδικό ζήτημα αλλά και για να ενισχύσει τις πιθανότητες εκλογής του επί δώδεκα χρόνια προέδρου της κουρδικής κυβέρνησης Μασούντ Μπαρζανί, παρά για να ξεκινήσει ο δρόμος προς την ανεξαρτησία. Το δημοψήφισμα μάλιστα, οδήγησε αργότερα στην ανακατάληψη της Κερκούκ και την επιστροφή του Ιρακινού Κουρδιστάν στα προ του 2014 σύνορα.[8]

Τον Οκτώβριο του 2019 ξεκίνησαν μεγάλες διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα με τα βασικά αίτια των διαδηλώσεων να είναι η υψηλή ανεργία και η διαφθορά, ένα συχνό πρόβλημα στον αραβικό κόσμο. Μέχρι τις 28 Δεκεμβρίου 2019 είχανε καταγραφεί τουλάχιστον 490 θάνατοι και 22.000 τραυματίες.[9] Το Ιράν αποτελεί μια χώρα η οποία έχει έντονη επιρροή στη κυβέρνηση και στο πολιτικό σύστημα λόγω των Σιιτών, με το αίτημα διορισμού ενός ανεξάρτητου πρωθυπουργού να αποτελεί ένα από τα βασικά αιτήματα των διαδηλώσεων που επηρέασαν την χώρα καθ'όλο το τέταρτο τρίμηνο του 2019, ενώ άλλο βασικό αίτημα ήταν η ανατροπή του πολιτικού συστήματος.[10]

Στις 3 Ιανουαρίου 2020 αμερικανικό μη επανδρωμένο όχημα προέβη στη δολοφονία του Ιρανού διοικητή των δυνάμεων Κουντς της Ιρανικής Επαναστατικής Φρουράς, Κασέμ Σοϊλεμανί, στο Ιράκ, σαν αντίποινα για το ιρανικό χτύπημα στην αμερικανική πρεσβεία στη Βαγδάτη μια βδομάδα πριν.[11]