၁၉၁၁–၂၇  ၁၉၁၄ ခုနှစ်တွင် Rand McNally & Co. မှပုံနှိပ်သည့် အာအိုစီမြေပုံ ယွမ်ရှီခိုင်(ဝဲ) ဆွန်ယက်ဆင် (ယာ) နှင့် အာအိုစီ ခေတ်ဦးတွင် အသုံးပြုသည့် အလံနှစ်မျိုး

၁၉၁၁ ခုနှစ်တွင် နှစ် ၂၀၀၀ ကျော်ကြာသည့် ဧကရာဇ်စနစ်အား တွန်းလှန်ပြီးနောက် တရုတ်၌ သမ္မတနိုင်ငံကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။ ချင်းမင်းဆက် အစိုးရသည် ပြည်တွင်းပြည်ပ အန္တရာယ်များနှင့် ရင်ဆိုင်နေရချိန်ဖြစ်သည်။ ဧကရာဇ်စနစ်ကို ကြားကန်ပေးထားသည့် ခေတ်သစ်-ကွန်ဖြူးရှပ်ဝါဒအပေါ် ပြည်သူများက သံသယဝင်လာချိန်ဖြစ်သလို ပြည်တွင်း၌လည်း တရုတ်လူမျိုး သန်း ၄၀ (လူဦးရေ ၁၀ %) က ဘိန်းစွဲသည့် ပြဿနာကြောင့် ကိုယ်ပိုင်ယဉ်ကျေးမှုမဲ့နေပြီဟု အပြစ်တင်ခံနေရချိန်လည်းဖြစ်သည်။ [၁] တတိယဘိန်းစစ်ပွဲတွင် အနောက်တိုင်းအင်အားကြီးနိုင်ငံများအား မရှုမလှ ရှုံးနှိမ့်ခဲ့ရ၍ မျက်နှာပန်းမလှ ဖြစ်ခဲ့ရသည့် ချင်မင်းဆက် အစိုးရသည် ဤအချိန်တွင် မီးစာကုန် ဆီခန်းဘဝနှင့် အတော်လေးပင် နီးစပ်နေပြီဖြစ်သည်။ [၂]

၁၉၁၁ ခုနှစ် အောက်တိုဘာ ၁၀ ရက်နေ့တွင် ဒေါက်တာ ဆွန်ယက်ဆင် (孫中山; 孫逸仙)ဦးဆောင်သည့် ဝူချန်းတော်လှန်ရေး (武昌起義) ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး ချင်မင်းဆက်ကို တွန်းလှန်ခဲ့သည်။ ထိုနေ့အား အာအိုစီအစိုးရက အမျိုးသားနေ့(國慶)အဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ ၁၀ လ ၁၀ ရက်နေ့ ဖြစ်သောကြောင့် Double Ten Day (雙十節) ဟုလည်းခေါ်သည်။ ၁၉၁၂ ခုနှစ် ဇန္နဝါရီ ၁ ရက်နေ့တွင် အာအိုစီကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ဒေါက်တာဆွန်ယက်ဆင်အား ယာယီသမ္မတအဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ တရုတ်ပြည်၏ နောက်ဆုံးဧကရာဇ် ဖူယီ (溥儀) နန်းစွန့်ရန် သဘောတူခဲ့ပြီးနောက် ယွမ်ရှီခိုင်အား ၁၉၁၃ ခုနှစ်တွင် သမ္မတအဖြစ် တရားဝင် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ယွမ်ရှီခိုင်သည် အာဏာရကွန်မင်တန်ပါတီကို ဖြိုခွဲလိုက်ပြီး ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေမူကြမ်းအရ သမ္မတအာဏာကို လျစ်လျူရှုကာ ၁၉၁၅ ခုနှစ်တွင် မိမိကိုယ်ကို ဧကရာဇ်အဖြစ် ကြေညာခဲ့သည်။

 ၁၉၂၄ ခုနှစ် ဟွမ်ဖူစစ်လေ့ကျင့်ရေးကျောင်း ဖွင့်ပွဲအခမ်းအနားကို တက်ရောက်ကြသည့် ဆွန်ယက်ဆင် (လယ်) နှင့် ချန်ကေရှိတ် (စင်ပေါ်မှစစ်ဝတ်စုံဝတ်ဆင်ထားသူ)။

ယွမ်ရှီခိုင်၏နောက်လိုက်များသည် ယင်းအားစွန့်ခွာသွားကြပြီး ပြည်နယ်များက လွတ်လပ်ရေးကြေညာကာ စစမဘုရင်များ အုပ်ချုပ်သည့် တိုင်းနိုင်ငံများ ဖြစ်လာသည်။ ယွမ်ရှီခိုင်သည် ၁၉၁၆ ခုနှစ်တွင် ဆီးအဆိပ်သင့်ရောဂါကြောင့် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ ယွမ်ရှီခိုင်ကွယ်လွန်ပြီးနောက် ဆယ်စုနှစ် တနှစ်ကြာ စစ်ဘုရင်များ ကြီးစိုးခဲ့သည်။ ဒေါက်တာဆွန်ယက်ဆင်သည်လည်း ၁၉၁၇ - ၁၉၂၀ ခုနှစ်တွင် မိမိမွေးရပ်မြေ ကွမ်တုန်ပြည်နယ်သို့ ထွက်ပြေးတိမ်းရှောင်ခဲ့သည်။ ဒေါက်တာဆွန်ယက်ဆင်သည် စင်ပြိုင်အစိုးရကို ထူထောင်ခဲ့ပြီး ၁၉၁၉ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလတွင် ကွန်မင်တန်ပါတီကို ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။

ပေကျင်းရှိ ပေရန်အစိုးရသည် အာဏာကို ဆက်လက်ဆွဲကိုင်ထားနိုင်ရန် ကြိုးပန်းလျက်ရှိသည်။ တရုတ်က အနောက်နိုင်ငံများအား မည်သို့ ရင်ဆိုင်ရမည်ကို ကျယ်ကျယ်ပျံ့ပျံ့ အတိအလင်း ဆွေးနွေးမှုများ ရှိလာသည်။ ဗာဆိုင်းစာချုပ် ချုပ်ဆိုပြီးနောက် မေလ ၄ ရက်နေ့တွင် ကျောင်းသားများ ဦးဆောင်သည့် ဆန္ဒပြမှုများသည် နိုင်ငံတဝှမ်းလုံးသို့ ကူးစက်ပျံ့နှံ့ခဲ့သည်။ ယင်းဆန္ဒပြမှုကို မေလ ၄ ရက် နေ့စွဲကို အစွဲပြု၍ မေ ၄ လှုပ်ရှားမှု (五四運動) ဟု ခေါ်တွင်လာသည်။

ဝူချန်းတော်လှန်ရေး မတိုင်မှီကာလအတွင်း မင်းမဲ့ဝါဒ အထူးသဖြင့် မင်းမဲ့ကွန်မြူနစ်ဝါဒသည် ဆိုရှယ်လစ်ဝါဒီများအကြား အထင်ရှားဆုံး ဝါဒတရပ်ဖြစ်လာသည်။ ၁၉၁၉ ရုရှတော်လှန်ရေးဖြစ်ပွားပြီးနောက် တရုတ်ပြည်တွင် မာခ်စ်ဝါဒ (Marxism) ပျံ့နှံလာကာ လူသိပိုများလာသည်။ မာခ်စ်-လီနင်ဝါဒီ လှုပ်ရှားမှုကို အစဦးပိုင်းတွင် လီတာ့ကျောင်းနှင့် ချန်တူရှို့တို့က ဦးဆောင်ခဲ့သည်။ တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီကို ၁၉၂၁ ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် တည်ထောင်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။

၁၉၂၇–၄၅  ၁၉၂၅ ခုနှစ် ဒေါက်တာဆွန်ယက်ဆင် ကွယ်လွန်ပြီးနောက် ကွန်မင်တန်ပါတီ ခေါင်းဆောင်အဖြစ် ဆက်ခံခဲ့သူ ချန်ကေရှိတ်

ဒေါက်တာဆွန်ယက်ဆင် ၁၉၂၅ ခုနှစ် မတ်လတွင် ကွယ်လွန်ခဲ့ပြီးနောက် ချန်ကေရှိတ်သည် ကူမင်တန်ပါတီ၏ ခေါင်းဆောင်ဖြစ်လာသည်။ ဆိုဗီယက်ယူနီယံ၏ အကူအညီဖြင့် ချန်ကေရှိတ်သည် တရုတ်ပြည်မြောက်ပိုင်းဒေသ စစ်ဆင်ရေးကို အနိုင်ရခဲ့ပြီး တစ်မင်းတစ်ချင်းအုပ်စိုးနေသည့် စစ်ဘုရင်များအား ချေမှုန်းနိုင်လိုက်ကာ ကူမင်တန်ပါတီ၏ ဩဇာအောက်တွင် တရုတ်ပြည်အား အမည်ခံအားဖြင့် တပေါင်းတစည်းတည်းဖြစ်စေခဲ့သည်။ ဆိုဗီယက် အကြံပေးပုဂ္ဂိုလ်များက စစ်ရေးလေ့ကျင့်မှု၊ ဝါဒဖြန့်ချိရေး စသည်တို့တွင် အကူအညီပေးခဲ့သော်လည်း ချန်ကေရှိတ်သည် ၎င်းတို့အား ပယ်ထုတ်ကာ ကွန်မင်တန်ပါတီမှ ကွန်မြူနစ်များနှင့် လက်ဝဲဝါဒီများအား ရှင်းလင်းခဲ့သည်။ ဤသို့ကြောင့် တရုတ်ပြည်တွင်းစစ်ပွဲ စတင်စေခဲ့သည်။ ချန်ကေရှိတ်၏ တိုက်ခိုက်ချေမှုန်းမှုကြောင့် ကွန်မြူနစ်များသည် တရုတ်ပြည် အတွင်းပိုင်းဒေသသို့ ထွက်ပြေးတိမ်းရှောင်ခဲ့ရသည်။ ချန်ကေရှိတ်သည် အာဏာတည်မြဲရေးအတွက် ၁၉၂၇ ခုနှစ် နန်ကျင်းမြို့တွင် ကွန်မင်တန်အစိုးရကို ဖွဲ့စည်းကာ တိုင်းပြည် ခေတ်မှီတိုးတက်စေရန် ဗဟိုသုတေသနဌာန၊ တရုတ်ဘဏ်နှင့် အခြားသော ဌာနများကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။

၁၉၃၂ ခုနှစ်တွင် ကျင်းပသည့် အိုလံပစ်အားကစားပွဲတော်တွင် အာအိုစီအလံကိုင်ဆောင်ထားသည့် တရုတ်အားကစားသမားများ ပထမဦးဆုံးအကြိမ် ပါဝင်ဆင်နွှဲခဲ့သည်။ ဤကဲ့သို့သော တည်ငြိမ်မှုသည် ၁၉၃၁ ခုနှစ် ဂျပန်တို့ မန်ချူးရီးယားကို ကျူးကျော်တိုက်ခိုက်လာချိန်တွင် အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ ဒုတိယတရုတ်ဂျပန်စစ်ပွဲသည် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြီးအထိ ဆက်လက်ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ အာအိုစီအစိုးရသည် နန်ကျင်းမှ ခြုံချင့်သို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ရသည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် ဂျပန်တို့ လက်နက်ချ အရှုံးပေးခဲ့ပြီး အာအိုစီသည်လည်း ကုလသမဂ္ဂအား ဖွဲ့စည်းထူထောင်ခဲ့သည့် အဖွဲ့ဝင်တဦးဖြစ်ခဲ့သည်။ အာအိုစီအစိုးရလည်း နန်ကျင်းသို့ ပြန်လည်ပြောင်းရွှေ့ခဲ့သည်။

၁၉၆၀ - ၁၉၇၀ ပြည့်နှစ်များအတွင်း အာအိုစီတွင် အာဏာရှင်အုပ်စိုးသည့် တပါတီစနစ်ကို ကျင့်သုံးသည်ဆိုသော်လည်း စီးပွားရေးနှင့် စက်မှုလုပ်ငန်း ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်သည့် နိုင်ငံတခုဖြစ်လာသည်။ စစ်အေးခေတ်ကြောင့် တရုတ်-အမေရိကန် အပြန်အလှန် အကာအကွယ်ပေးရေးစာချုပ် ပျက်ပျယ်သွားသည့် ၁၉၇၀ ပြည့်နှစ်များအထိ အနောက်နိုင်ငံများနှင့် ကုလသမဂ္ဂသည် အာအိုစီအား တခုတည်းသော တရားဝင် တရုတ်အစိုးရအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုခဲ့သည်။ ဒီ့နောက်တွင် နိုင်ငံအများစုသည် ယင်းတို့၏ သံတမန်ဆက်ဆံရေးကို ပီအာစီဘက်သို့ ပြောင်းလဲခဲ့ကြသည်။

၁၉၄၅ မှ မျက်မှောက်ခေတ်  ထိုင်ပေမြို့ရှိ ချန်ကေရှိတ်ရင်ပြင်

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်း ဂျပန်တို့စစ်ရှုံးပြီးနောက် ချင်းမင်းဆက်အရိုက်အရာကို ဆက်ခံသည့်အာအိုစီအစိုးရသည် ၁၉၄၅ ခုနှစ် အောက်တိုဘာ ၂၅ ရက်နေ့တွင် ဂျပန်တို့၏တပ်မြို့ ထိုင်ဝမ်အား ဂျပန်တို့ထံမှ ပြန်လည်လက်လွှဲယူခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ငြိမ်းချမ်းရေးစာချုပ် ချုပ်ဆိုခြင်းမရှိပဲ အချုပ်အခြာအာဏာလွှဲပြောင်းခြင်းသည် တရားမဝင်ဟု အငြင်းပွားမှုများ ရှိခဲ့သည်။

အာအိုစီအစိုးရ၏ စစ်ဖက်အုပ်ချုပ်သူလူတန်းစားများ ထိုင်ဝမ်သို့ ရောက်ရှိလာပြီးနောက် ထိုင်ဝမ်ဒေသခံများနှင့် ပြည်မသားများအကြား မငြိမ်မသက်မှုနှင့် တင်းမာမှုများ တိုးမြှင့်လာသည်။ [၃] ၁၉၄၇ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီ ၂၈ ရက်နေ့တွင် စီးကရက်ရောင်းသူတဦးအား ဖမ်းဆီးမှုနှင့် ဘေးတွင်ဝိုင်းကြည့်သူတဦး သေနပ်မှန်သေဆုံးမှုကြောင့် ထိုင်ဝမ်းကျွန်းအနှံ့ ဆူပူမှုများ ကူးစက်သွားစေသည်။ ယင်းဆူပူမှုအား နှိပ်ကွပ်သည့် အဖြစ်အပျက်အား ၂၂၈ အရေးအခင်းဟု ခေါ်ဆိုသည်။ ယင်းအရေးအခင်းအတွင်း ထိုင်ဝမ်ဒေသခံ ပညာတတ်လူတန်းစား ၁၀,၀၀၀ မှ ၃၀,၀၀၀ ခန့် အသက်ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်။ ၁၉၄၈ ခုနှစ်တွင် မာရှယ်လော ကြေညာခဲ့သည်။ [၄]

တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီနှင့် ကွန်မင်တန်ပါတီအကြား ပြည်တွင်းစစ်မီး ပြန်လည်တောက်လောင်ခဲ့ပြီး ပိုမိုပြင်းထန်လာသည်။ ၁၉၄၀ နှောင်းပိုင်းတွင် အာအိုစီအစိုးရသည် ပြည်မနှင့် ဟိုင်နန်ဒေသကို လက်လွတ်ဆုံးရှုံးခဲ့သည်။ ၁၉၄၉ ခုနှစ်တွင် ချန်ကေရှိတ်သည် ယင်း၏အစိုးရအား နန်ဂျင်းမှ ထိုင်ဝမ်သို့ ပြောင်းရွှေ့ပြီး ထိုင်ပေအား ယာယီမြို့တော်အဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ ချန်ကေရှိတ်နှင့်အတူ ပြည်မသား ၂ သန်းခန့် ထိုင်ဝမ်သို့ ရောက်ရှိလာကြသည်။ စောစောပိုင်းရောက်လာသူများပါ ထည့်တွက်လျင် လူဦးရေ ၆ သန်းခန့်ရှိသည်။[၅]

ကနဦးပိုင်းတွင် ထိုင်ဝမ်သည် ကွန်မြူနစ်လက်အောက် ကျရောက်သွားနိုင်သည်ဟု ခန့်မှန်းရသောကြောင့် အမေရိကန်က ကွန်မင်တန်အား ဆက်လက် မကူညီတော့ပေ။ သို့သော်လည်း ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဂျပန်ဆုတ်ခွာချိန်မှစ ဆက်လက်ဖြစ်ပွားလျက်ရှိသည့် ကိုရီးယားစစ်ပွဲသည် ၁၉၅၀ ခုနှစ်တွင် တတိုင်းပြည်လုံး အတိုင်းအတာအထိ ကူးစက်လာသောကြောင့် အမေရိကန်သမ္မတ ဟင်နရီ ထရူးမန်း (Harry S. Truman) ထပ်တဖန် ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ခဲ့သည်။ ထိုင်ဝမ်နှင့် တရုတ်ပြည်မအကြား ရန်ဆောင်မှုကို ကာကွယ်ရန် ထိုင်ဝမ်ရေလက်ကြားသို့ အမှတ် ၇ ရေတပ်စုကို စေလွှတ်ခဲ့သည်။ [၆] ဆန်ဖရန်စစ္စကိုစာချုပ် ၁၉၅၂ ဧပြီ ၂၈ တွင်လည်းကောင်း ထိုင်ပေစာချုပ် ၁၉၅၂ ဩဂုတ် ၅ တွင်လည်းကောင်း တရားဝင်ဖြစ်လာချိန်တွင် ဂျပန်သည် ထိုင်ဝမ်နှင့် ဖုန်ဟူကျွန်း၏ အချုပ်အခြာအာဏာနှင့် ၁၉၄၂ မတိုင်မီ တရုတ်နှင့် ရေးထိုးခဲ့သော စာချုပ်အားလုံးကို စွန့်လွှတ်ကြောင်း ကြေညာသည်။ တရုတ်ပြည်တွင်းစစ်တွင် ဘက်မလိုက်သည့်အနေဖြင့် ယင်းစာချုပ်နှစ်ရပ်လုံးတွင် ထိုင်ဝမ်အား မည်သူက ထိန်းချုပ်ခွင့်ရှိကြောင်း တိတိလင်းလင်း ဖော်ပြထားခြင်းမရှိပေ။ ထိုင်ဝမ်လွတ်လပ်ရေး ရှေ့ဆောင်များက ဤအချက်ကို အကြောင်းပြ၍ ထိုင်ဝမ်အား ပီအာစီနှင့် အာအိုစီတို့ မပိုင်ဆိုင်ဟုဆိုကာ ထိုင်ဝမ်၏ အနာဂတ်ကို ထိုင်ဝမ်သားများသာ ဆုံးဖြတ်ခွင့်ရှိသည်ဟု အရေးဆိုကြသည်။ ထိုင်ဝမ်ရေလက်ကြားအရေး အမေရိကန်၏ ဝင်စွက်မှုကြောင့် အာအိုစီနှင့် အမေရိကန် ရေးထိုးခဲ့သည့် တရုတ်-အမေရိကန် အပြန်အလှန် အကာအကွယ်ပေးရေးစာချုပ် (Sino-American Mutual Defense Treaty)နှင့် ၁၉၅၅ ဖော်မိုဆာ ဆုံးဖြတ်ချက် (Formosa Resolution of 1955)များ ပေါ်ပေါက်လာရသည်။

၁၉၆၀ - ၁၉၇၀ ပြည့်နှစ်များအတွင်း အာအိုစီတွင် အာဏာရှင်အုပ်စိုးသည့် တပါတီစနစ်ကို ကျင့်သုံးသည်ဆိုသော်လည်း စီးပွားရေးနှင့် စက်မှုလုပ်ငန်း ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်သည့် နိုင်ငံတခုဖြစ်လာသည်။ စစ်အေးခေတ်ကြောင့် တရုတ်-အမေရိကန် အပြန်အလှန် အကာအကွယ်ပေးရေးစာချုပ် ပျက်ပျယ်သွားသည့် ၁၉၇၀ ပြည့်နှစ်များအထိ အနောက်နိုင်ငံများနှင့် ကုလသမဂ္ဂသည် အာအိုစီအား တခုတည်းသော တရားဝင် တရုတ်အစိုးရအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုခဲ့သည်။ ဒီ့နောက်တွင် နိုင်ငံအများစုသည် ယင်းတို့၏ သံတမန်ဆက်ဆံရေးကို ပီအာစီဘက်သို့ ပြောင်းလဲခဲ့ကြသည်။

↑ Encyclopedia Britannica ↑ P. 235. Fairbank and Goldman. China. ↑ "This Is the Shame"၊ Time Magazine၊ 1946-06-10။ 2 April 2009 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on 24 February 2006။  (subscription required) ↑ "Snow Red & Moon Angel"၊ Time Magazine၊ 1947-04-07။ 2 April 2009 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on 13 May 2005။  (subscription required) Full version at [၁] Archived 16 January 2005 at the Wayback Machine. ↑ Taiwan's Ethnic Composition။ Private website။ 2006-03-08 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ U.S. Department of Defense (1950). "Classified Teletype Conference, dated June 27, 1950, between the Pentagon and General Douglas MacArthur regarding authorization to use naval and air forces in support of South Korea. Papers of Harry S. Truman: Naval Aide Files". Truman Presidential Library and Museum.  Archived 19 April 2006 at the Wayback Machine. မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ။ 19 April 2006 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 2 April 2009 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ။ 19 April 2006 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 2 April 2009 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Page 1: "In addition 7th Fleet will take station so as to prevent invasion of Formosa and to insure that Formosa not be used as base of operations against Chinese mainland." Page 4: "Seventh Fleet is hereby assigned to operational control CINCFE for employment in following task hereby assigned CINCFE: By naval and air action prevent any attack on Formosa, or any air or sea offensive from Formosa against mainland of China."