ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ

  1. မူလနေရာ
  2. အာရှ
  3. ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ

Context of ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ

ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ ( ( ))၊ တရားဝင်အမည် ဖိလစ်ပိုင်သမ္မတနိုင်ငံ သည် အရှေ့တောင်အာရှရှိ ကျွန်းစုနိုင်ငံတစ်ခု ဖြစ်သည်။ ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာအနောက်ပိုင်းတွင် တည်ရှိပြီး ကျွန်းပေါင်း ၇,၆၄၁ ခု ပါဝင်ကာ မြောက်ဘက်မှ တောင်ဘက်သို့ လူဇွန်း၊ ဗီဆားယပ် နှင့် မင်းဒါးနောင်း ဟူ၍ အဓိက ပထဝီဒေသကြီး သုံးခု အဖြစ် ပိုင်းခြားထားသည်။ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ မြို့တော်မှာ မနီလာမြို့ ဖြစ်ပြီး လူဦးရေအများဆုံးမြို့မှာ ကွီဇွန်းစီးတီး ဖြစ်ကာ နှစ်မြို့စလုံးသည် မက်ထရိုမနီလာတွင် ပါဝင်သည်။ အနောက်ဘက်တွင် တောင်တရုတ်ပင်လယ်၊ အရှေ့ဘက်တွင် ဖိလစ်ပိုင်ပင်လယ်နှင့် အနောက်တောင်ဘက်တွင် ဆဲလဘီး ပင်လယ်တို့ဖြင့် ဝန်းရံလျက်ရှိပြီး မြောက်ဘက်တွင် ထိုင်ဝမ်နိုင်ငံ၊ အနောက်ဘက်တွင် ဗီယက်နမ်နိုင်ငံ၊ အရှေ့ဘက်တွင် ပလောင်းနိုင်ငံ၊ တောင်ဘက်တွင် မလေးရှားနိုင်ငံ၊ အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံတို့ တည်ရှိသည်။

ပစိဖိတ် ချော်ရည်ပူရပ်ဝန်းပေါ်တွင် တည်ရှိခြင်း နှင့် အီကွေတာနှင့် နီးကပ်ခြင်းတို့ကြောင့် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံသည် ငလျင် နှင့် တိုင်ဖွန်းမုန်တိုင်း စသော သဘာဝ ဘ...ဆက်လက်ဖတ်ရှုပါ

ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ ( ( ))၊ တရားဝင်အမည် ဖိလစ်ပိုင်သမ္မတနိုင်ငံ သည် အရှေ့တောင်အာရှရှိ ကျွန်းစုနိုင်ငံတစ်ခု ဖြစ်သည်။ ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာအနောက်ပိုင်းတွင် တည်ရှိပြီး ကျွန်းပေါင်း ၇,၆၄၁ ခု ပါဝင်ကာ မြောက်ဘက်မှ တောင်ဘက်သို့ လူဇွန်း၊ ဗီဆားယပ် နှင့် မင်းဒါးနောင်း ဟူ၍ အဓိက ပထဝီဒေသကြီး သုံးခု အဖြစ် ပိုင်းခြားထားသည်။ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ မြို့တော်မှာ မနီလာမြို့ ဖြစ်ပြီး လူဦးရေအများဆုံးမြို့မှာ ကွီဇွန်းစီးတီး ဖြစ်ကာ နှစ်မြို့စလုံးသည် မက်ထရိုမနီလာတွင် ပါဝင်သည်။ အနောက်ဘက်တွင် တောင်တရုတ်ပင်လယ်၊ အရှေ့ဘက်တွင် ဖိလစ်ပိုင်ပင်လယ်နှင့် အနောက်တောင်ဘက်တွင် ဆဲလဘီး ပင်လယ်တို့ဖြင့် ဝန်းရံလျက်ရှိပြီး မြောက်ဘက်တွင် ထိုင်ဝမ်နိုင်ငံ၊ အနောက်ဘက်တွင် ဗီယက်နမ်နိုင်ငံ၊ အရှေ့ဘက်တွင် ပလောင်းနိုင်ငံ၊ တောင်ဘက်တွင် မလေးရှားနိုင်ငံ၊ အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံတို့ တည်ရှိသည်။

ပစိဖိတ် ချော်ရည်ပူရပ်ဝန်းပေါ်တွင် တည်ရှိခြင်း နှင့် အီကွေတာနှင့် နီးကပ်ခြင်းတို့ကြောင့် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံသည် ငလျင် နှင့် တိုင်ဖွန်းမုန်တိုင်း စသော သဘာဝ ဘေးအန္တရာယ်များ မကြာခဏ ဖြစ်ပွားလေ့ ရှိသကဲ့သို့ ပေါများလှသော သဘာဝ အရင်းအမြစ်များ နှင့် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အများပြားဆုံး ဇီဝမျိုးကွဲများ ရှိရာဒေသလည်း ဖြစ်သည်။ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ ဧရိယာမှာ ၁၂၀,၀၀၀ စတုရန်းမိုင် (၃၀၀,၀၀၀ စတုရန်း ကီလိုမီတာ) ရှိပြီး ဖိလစ်ပိုင် စာရင်းအင်း အာဏာပိုင်အဖွဲ့ နှင့် ကမ္ဘာ့ဘဏ်တို့၏ စာရင်းဇယားများအရ ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် လူဦးရေ အနည်းဆုံး သန်း၁၀၀ မျှ ရှိသည်။၂၀၁၈ ခုနှစ်တွင် အာရှတွင် အဋ္ဌမမြောက် လူဦးရေ အများဆုံးနိုင်ငံဖြစ်ပြီး တကမ္ဘာလုံးတွင် လူဦးရေအများဆုံး အဆင့် ၁၂ ရှိသည်။ ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုး ၁၀ သန်းခန့် သည် နိုင်ငံခြားတိုင်းပြည်များတွင် နေထိုင်ကြသဖြင့် ကမ္ဘာပေါ်တွင် နိုင်ငံပြင်ပ နေထိုင်သူ အများဆုံးနိုင်ငံဖြစ်သည်။ ကျွန်းများတလျှောက်တွင် လူမျိုးအစု အများအပြားနှင့် ယဉ်ကျေးမှု အများအပြားကို တွေ့နိုင်သည်။ သမိုင်းမတင်မီခေတ်က နီဂရီတိုများသည် ကျွန်းများတွင် အစောဆုံး နေထိုင်ခဲ့သူများ ဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့နောက်တွင် အော်စထရိုနီးရှန်းလူမျိုးများ တစ်သုတ်ပြီး တစ်သုတ် ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ မလေး၊ အိန္ဒိယ၊ အာရပ် နှင့် တရုတ် တိုင်းပြည်များနှင့် ကုန်ဖလှယ်မှုများ ရှိခဲ့သည်။ ထို့နောက်တွင် အပြိုင်အဆိုင်ဖြစ်သော ပင်လယ်ဒေသ တိုင်းပြည်များကို ဒါတုများ၊ ရာဂျာများ၊ စူလတန်များ နှင့် လာကန်း များမှ တည်ထောင်ခဲ့ကြသည်။

၁၅၂၁ ခုနှစ်တွင် ပေါ်တူဂီ စူးစမ်းရှာဖွေသူ ဖာဒီနန် မဂျဲလန်မှ စပိန်သင်္ဘောများကို ဦးဆောင်၍ အရှေ့ဆာမားရှိ ဟိုမွန်ဟွန်ဒေသသို့ ရောက်ရှိလာခဲ့ပြီးနောက် စပိန်တို့၏ ကိုလိုနီပြုမှု စတင်ခဲ့သည်။ ၁၅၄၃ ခုနှစ်တွင် စပိန် စူးစမ်း ရှာဖွေသူ ရိုင်လိုပက်ဇ် ဒီ ဗီလာလိုဘို မှ ကျွန်းစုများအား စပိန်ဘုရင် ဒုတိယမြောက်ဖိလစ်ကို ဂုဏ်ပြုသည့် အနေနှင့် လာ့ အစ်စလာ ဖီလီပီနာ ဟု အမည်ပေးခဲ့သည်။ ၁၅၆၅ ခုနှစ်တွင် မက္ကဆီကိုစီးတီးမှ မစ်ဂူယယ် လိုပက်ဇ် ဒီ လယ်ဂပ်ဇီ ရောက်ရှိလာပြီးနောက် ကျွန်းစုများပေါ်တွင် ပထမဆုံး စပိန်တို့၏ အခြေချနေထိုင်မှုကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့သည်။ ဖိလစ်ပိုင်သည် စပိန်အင်ပိုင်ယာ၏ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခု အဖြစ် နှစ်ပေါင်း ၃၀၀ ကျော်မျှ တည်ရှိခဲ့သည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် အဓိက ကိုးကွယ်သည့်ဘာသာမှာ ကက်သလစ် ဘာသာ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ထိုအချိန်တွင် မနီလာမှာ ပစိဖိတ်ဖြတ်သန်း ကုန်သွယ်မှု အတွက် အနောက်ဘက် အချက်အချာ ဒေသ ဖြစ်လာခဲ့ပြီး အာရှအား မက္ကဆီကိုနိုင်ငံရှိ အာကာပူလ်ကိုမြို့ နှင့် မနီလာ ဂယ်လီယွန်ဟု ခေါ်သည့် ကမ္ဘာပတ် စပိန် ကုန်သွယ် သင်္ဘောများဖြင့် ဆက်သွယ်ပေးခဲ့သည်။

၁၉ ရာစုမှ ၂၀ ရာစုသို့ ပြောင်းလဲလာသော အခါတွင် ဖိလစ်ပိုင်တော်လှန်ရေး ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး ထိုမှ တဆင့် ခေတ္တမျှသာ သက်တမ်းရှိသော ပထမဆုံး ဖိလစ်ပိုင် သမ္မတနိုင်ငံတော်ကို မွေးဖွားပေးခဲ့ကာ ထို့နောက်တွင် သွေးစွန်းသော ဖိလစ်ပိုင်-အမေရိကန် စစ်ပွဲ ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ထိုစစ်ပွဲကြောင့် အပါအဝင် နောက်ဆက်တွဲ ဖြစ်ပွားသော ကာလဝမ်းရောဂါကပ်ဘေးကြောင့် စစ်ပွဲတွင် ပါဝင်တိုက်ခိုက်သူ ထောင်ဂဏန်း နှင့် အရပ်သား သောင်းဂဏန်း သေဆုံးခဲ့ရသည်။ ဂျပန်တို့ ဝင်ရောက်သိမ်းယူသည့် အချိန်မှလွဲ၍ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ဒုတိယကမ္ဘာစစ် ပြီးသည့် အချိန်အထိ ကျွန်းများ၏ အချုပ်အခြာအာဏာကို ထိန်းချုပ်ထားခဲသည်။ ထို့နောက်တွင် ဖိလစ်ပိုင်အား လွတ်လပ်သော နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ အဖြစ် အသိအမှတ်ပြုခဲ့သည်။ ထိုအချိန်မှ စ၍ တပေါင်းတစည်းတည်းဖြစ်သော အချုပ်အခြာအာဏာနိုင်ငံသည် ဆူညံပွက်လောရိုက်နေသော ဒီမိုကရေစီစနစ်၏ အတွေ့အကြုံကို မကြာခဏ တွေ့ကြုံခံစားခဲ့ရပြီး အကြမ်းမဖက်သော တော်လှန်ရေးဖြင့် အာဏာရှင်စနစ်ကို တွန်းလှန်ခဲ့ခြင်းလည်း အပါအဝင် ဖြစ်သည်။

ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံသည် ကုလသမဂ္ဂ၊ ကမ္ဘာ့ကုန်သွယ်ရေးအဖွဲ့၊ အာဆီယံ၊ အာရှ-ပစိဖိတ် စီးပွားရေး ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရေး အဖွဲ့ နှင့် အရှေ့အာရှ ထိပ်သီးနိုင်ငံများ အဖွဲ့တို့ကို စတင်တည်ထောင်ရာတွင် ပါဝင်ခဲ့သောနိုင်ငံဖြစ်သည်။ ထို့ပြင့် အာရှဖွံ့ဖြိုးရေးဘဏ်၏ ဌာနချုပ် တည်ရှိရာ နိုင်ငံလည်း ဖြစ်သည်။ ဖိလစ်ပိုင်အား ထွန်းသစ်စ ဈေးကွက်နိုင်ငံ နှင့် စက်မှုပြောင်းလဲရေး နိုင်ငံအသစ် အဖြစ် မှတ်ယူကြပြီး စိုက်ပျိုးရေးကို အခြေခံသော စီးပွားရေးမှ ဝန်ဆောင်မှုနှင့် ကုန်ထုတ်လုပ်မှုတို့သို့ ပိုမို အခြေခံသော စီးပွားရေး အဖြစ် ပြောင်းလဲလျက် ရှိသည်။ အရှေတောင်အာရှတွင် အရှေ့တီမောနိုင်ငံ နှင့် အတူ ခရစ်ယာန်ဘာသာ အဓိက ကိုးကွယ်ရာ နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ အဖြစ် တည်ရှိသည်။

More about ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ

Basic information
  • Calling code +63
  • Internet domain .ph
  • Mains voltage 220V/60Hz
  • Democracy index 6.56
Population, Area & Driving side
  • Population 109035343
  • Area 343448
  • Driving side right
သမိုင်းမှတ်တမ်း
  • သမိုင်းမတင်မီခေတ်  တာဘွန်းဂူများသည် ဖိလစ်ပိုင်ရှိ ရှေးအကျဆုံး လူတို့၏ ရုပ်ကြွင်းများ (တာဘွန်းလူ)ကို တွေ့ရှိရာ နေရာတစ်ခု ဖြစ်သည်။

    ၂၀၁၈ ခုနှစ်တွင် ကာလင်ဂါပြည်နယ် ရိုင်ဇယ်တွင် တွေ့ရှိရသော ကျောက်ခေတ်ကိရိယာများ နှင့် ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းများကြောင့် ကျွန်းစုများတွင် နေထိုင်ခဲ့သော အစောဆုံး ဟိုမီနင်းလူသားများရှိကြောင်း သက်သေအထောက်အထားကို လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၇၀၉,၀၀၀ အထိ တွန်းပို့ပေးခဲ့သည်။ [၁] သို့သော်လည်း ဖိလစ်ပိုင်ကျွန်းစုများတွင် ယနေ့အထိ တွေ့ရှိရသည့် လူတို့၏ ရုပ်ကြွင်းများကို ယူရေနီယမ် အသုံးပြု တွက်ချက်သည့် နည်းလမ်းဖြင့် စိတ်အချရဆုံး စမ်းသပ်တွေ့ရှိထားသည်မှာ လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၆၇,၀၀၀မှ ကာလျောင်းလူ၏ ခြေထောက်အရိုးများပင်ဖြစ်သည်။[၂] ယခင်က ထိုထက်စောစီးစွာ တွေ့ရှိရသည်မှာ ကာဘွန်အသုံးပြု တွက်ချက်သည့် နည်းလမ်းဖြင့် စမ်းသပ်ထားသည့် လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၂၆,၅၀၀ မှ ပလာဝမ်ရှိ တာဘွန်းလူများ ဖြစ်သည်။[၃][၄] နီဂရီတိုများသည် ကျွန်းစုများတွင် အစောဆုံးနေထိုင်သော လူများဖြစ်သောလည်း...ဆက်လက်ဖတ်ရှုပါ

    သမိုင်းမတင်မီခေတ်  တာဘွန်းဂူများသည် ဖိလစ်ပိုင်ရှိ ရှေးအကျဆုံး လူတို့၏ ရုပ်ကြွင်းများ (တာဘွန်းလူ)ကို တွေ့ရှိရာ နေရာတစ်ခု ဖြစ်သည်။

    ၂၀၁၈ ခုနှစ်တွင် ကာလင်ဂါပြည်နယ် ရိုင်ဇယ်တွင် တွေ့ရှိရသော ကျောက်ခေတ်ကိရိယာများ နှင့် ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းများကြောင့် ကျွန်းစုများတွင် နေထိုင်ခဲ့သော အစောဆုံး ဟိုမီနင်းလူသားများရှိကြောင်း သက်သေအထောက်အထားကို လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၇၀၉,၀၀၀ အထိ တွန်းပို့ပေးခဲ့သည်။ [၁] သို့သော်လည်း ဖိလစ်ပိုင်ကျွန်းစုများတွင် ယနေ့အထိ တွေ့ရှိရသည့် လူတို့၏ ရုပ်ကြွင်းများကို ယူရေနီယမ် အသုံးပြု တွက်ချက်သည့် နည်းလမ်းဖြင့် စိတ်အချရဆုံး စမ်းသပ်တွေ့ရှိထားသည်မှာ လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၆၇,၀၀၀မှ ကာလျောင်းလူ၏ ခြေထောက်အရိုးများပင်ဖြစ်သည်။[၂] ယခင်က ထိုထက်စောစီးစွာ တွေ့ရှိရသည်မှာ ကာဘွန်အသုံးပြု တွက်ချက်သည့် နည်းလမ်းဖြင့် စမ်းသပ်ထားသည့် လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၂၆,၅၀၀ မှ ပလာဝမ်ရှိ တာဘွန်းလူများ ဖြစ်သည်။[၃][၄] နီဂရီတိုများသည် ကျွန်းစုများတွင် အစောဆုံးနေထိုင်သော လူများဖြစ်သောလည်း ၎င်းတို့၏ ဖိလစ်ပိုင်တွင် ပထမဆုံး အခြေချနေထိုင်မှုကို စိတ်ချရသည့် နည်းလမ်းဖြင့် စမ်းသပ်ထားခြင်း မရှိပေ။[၅]

    ရှေးခေတ် ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုးများ၏ ဇာစ်မြစ်နှင့် ပတ်သက်၍ ဆန့်ကျင်ဘက်ဖြစ်နေသာ သီအိုရီအချို့ရှိသည်။ အက်ဖ် လန်ဒါ ဂျိုကာနို၏ သီအိုရီ အရ ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုးတို့၏ ဘိုးဘေးများသည် ဒေသတွင်း၌ပင် ဆင့်ကဲပြောင်းလဲလာခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။ ဝီလ်ဟမ် ဆိုလ်ဟိမ်း၏ ကျွန်းဇာစ်မြစ်သီအိုရီ အရ [၆] ဘီစီ ၄၈,၀၀၀ မှ ၅,၀၀၀ ခုနှစ် အတွင်း ယခု ပင်လယ်ရေအောက်သို့ မြုပ်နေသာ ဆွန်ဒါလန်း ကုန်သွယ်ရေး လမ်းကြောင်းမှ တဆင့် ကျွန်းစုများသို့ လူများ တဖြည်းဖြည်း ရောက်ရှိလာခြင်း ဖြစ်ပြီး အများကြီး တစ်ပြိုင်နက်တည်း ပြောင်းရွှေ့လာခြင်းမဟုတ်ဟု ဆွေးနွေးထားသည်။ အော်စထရိုနီးရှန်း ချဲ့ထွင်မှု သီအိုရီ အရ ထိုင်ဝမ်မှ မလာယို-ပိုလီနီးရှန်း လူမျိုးများသည် ဖိလစ်ပိုင်သို့ ဘီစီ ၄,၀၀၀ ခန့်တွင် ပြောင်းရွှေ့လာခဲ့ပြီး နဂိုမူလလူများနေရာတွင် ဝင်ရောက် အစားထိုး နေထိုင်ကြသည်ဟု ရှင်းပြထားသည်။[၇]

    ရှေးဟောင်းသုတေသနနှင့် ဘာသာဗေဒဆိုင်ရာ သက်သေများအရ အများစု လက်ခံထားသည့် သီအိုရီမှ ထိုင်ဝမ်မှ ပြောင်းရွှေ့လာသည်ဆိုသော သီအိုရီဖြစ်ပြီး ထိုသီအိုရီအရ ယန်စီမြစ်ဝှမ်းရှိ လျံဇူးယဉ်ကျေးမှု အစရှိသော ယဉ်ကျေးမှုလောကများမှ ဆင်းသက်လာသော[၈] ထိုင်ဝမ်မှ အော်စထရိုနီးရှန်းများသည် ဘီစီ ၄,၀၀၀ ခန့်တွင် ဖိလစ်ပိုင်သို့ စတင်ရွှေ့ပြောင်းလာခဲ့ပြီး အစောပိုင်းရောက်ရှိနေသူများနေရာတွင် အစားထိုး ဝင်ရောက်ခဲ့သည် ဟု ယူဆထားကြသည်။[၇][၉] ကျောက်ခေတ်သစ်ကာလအတွင်း ကျောက်စိမ်းယဉ်ကျေးမှု တည်ရှိခဲ့သည်ဟု ယူဆရပြီး ဖိလစ်ပိုင်တွင် ဘီစီ ၂,၀၀၀ ခုနှစ်ခန့်က အထိ ရှေးကျသည့် ကျောက်စိမ်းဖြင့် အနုစိတ်ထွင်းထုထားသော လက်မှုပစ္စည်းများကို သောင်းဂဏန်းမျှ တွေ့ရှိရသည်။[၁၀][၁၁]

    ကျောက်စိမ်းသည် အနီးအနားရှိ ထိုင်ဝမ်မှ ရောက်ရှိလာခြင်းဖြစ်သည်ဟု ဆိုကြပြီး အရှေ့တောင်အာရှ၏ ကုန်းမကြီးနှင့် ကျွန်းများတွင်လည်း တွေ့ရှိရသည်။ ထိုလက်မှုပစ္စည်းများကြောင့် သမိုင်းမတင်မီခေတ်က အရှေ့တောင်အာရှ လူ့အဖွဲ့အစည်းများကြားတွင် အကွာအဝေး ရှည်လျားစွာ ဆက်သွယ်မှုရှိသည်ဆိုသော အချက်အတွက် သက်သေဖြစ်သည်။ [၁၂] ဘီစီ ၁၀၀၀ ခုနှစ်သို့ ရောက်သော အခါတွင် ကျွန်းစုများတွင် နေထိုင်သူများသည် လူမှုအဖွဲ့အစည်း ၄ ခု အဖြစ် ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ပြီး ၎င်းတို့မှာ မုဆိုး-ရှာဖွေစုဆောင်းသူ လူမျိုးစုများ၊ စစ်သူရဲလူမျိုးစုများ၊ တောင်ကုန်းနေ ဓနရှင်အုပ်စိုးသော လူမျိုးစုများ နှင့် ဆိပ်ကမ်းနေ လူမျိုးစုများတို့ ဖြစ်ကြသည်။ [၁၃]

    ကိုလိုနီ မတိုင်မီခေတ်  ဘောက်ဆာကုတ်ဒက်စ် ဟု ခေါ်သော မှတ်တမ်းမှ ကာဒါတွမ် သို့မဟုတ် တူမော ဟုခေါ်သော သူကောင်းမျိုးကို ဖော်ပြထားသောပုံ

    ယခုအချိန်တွင် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ သမိုင်းမတင်မီခေတ်နှင့် အစောပိုင်းသမိုင်းကို ခွဲခြားထားသော အပိုင်းအခြားမှာ အေဒီ ၉၀၀ ခုနှစ် ဧပြီလ ၂၁ ရက် ဖြစ်ပြီး ထိုနေ့မှာ လာဂူးနား ကြေးနီပြားပေါ်တွင် ရေးထိုးထားသော ဂရီဂိုးရီးယန်း ပြက္ခဒိန်နှင့် ညီမျှသော နေ့စွဲ ဖြစ်သည်။ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ အစောဆုံး မပျက်မစီးကျန်ရစ်သော မှတ်တမ်းစာ လည်း ဖြစ်သည်။ [၁၄] ထိုနေ့မှာ မနုဿဗေဒပညာရှင်တို့မှ ဖိလစ်ပိုင်၏ တိုးတက်လာသော အချိန်အပိုင်းအခြားဟု သတ်မှတ်ထားသည် ၁ရာစု မှ ၁၄ ရာစု ၏ အလယ်ဖြစ်သည်။ တိုးတက်လာသော အချိန်အပိုင်းအခြားမှာ လူအဖွဲ့အစည်း နှင့် ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ ပုံစံများ အသစ်ဖြစ်ပေါ်လာခြင်း၊ လူမှုရေးဆိုင်ရာ အဆင့်အတန်းများ ကွဲပြား၍ အထူးပြုအလုပ်များ ပေါ်ပေါက်လာခြင်း နှင့် ဒေသတွင်းနှင့် နိုင်ငံတကာသို့ ကုန်သွယ်မှုများ ပြုလုပ်လာခြင်းတို့ ဖြစ်သည်။ [၁၅] ၁၃၀၀ ခုနှစ်များသို့ ရောက်သောအခါတွင် ကမ်းရိုးတန်းရှိ ကျယ်ပြန့်သော မြို့ရွာဒေသများမှာ တိုးတက်နေသော ကုန်သွယ်ရေးဌာနများ ဖြစ်လာခဲ့ပြီး လူ့အဖွဲ့အစည်း အပြောင်းအလဲအတွက် ဗဟိုချက်မ ဖြစ်လာခဲ့ကာ ရှုပ်ထွေးသော ဘဝပုံစံများဆီသို့ လမ်းပြခေါ်ဆောင်သွားခဲ့သည်။ ထို သွင်ပြင်လက္ခဏာကို ဖိလစ်ပိုင် မနုဿဗေဒပညာရှင် အက်ဖ် လန်ဒါ ဂျိုကာနိုက ဖိလစ်ပိုင် အစောပိုင်းသမိုင်း၏ ဘာရန်ဂစ်အစိတ်အပိုင်းဟု အမည်ပေးခဲ့ပြီး ထိုအချိန်ကာလမှာ ၁၄ ရာစု အစမှ စပိန်ကိုလိုနီနယ်ချဲ့တို့ ရောက်ရှိလာပြီး ဖိလစ်ပိုင်၏ ကိုလိုနီခေတ်စသည့် အချိန် အထိပင် ဖြစ်သည်။[၁၅]

    အေဒီ ၁ ရာစုတွင် သံကို တွေ့ရှိခဲ့သည်မှ စ၍ ထင်ရှားသော လူမှုရေးနှင့် စီးပွားရေး အပြောင်းအလဲများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပြီး ထို့အတွက်ကြောင့် မြို့ရွာဒေသများ ကြီးမားကျယ်ပြန့်လာခဲ့ကာ အလွှာခွဲခြားခြင်းနှင့် အထူးပြုလုပ်ကိုင်ခြင်း စသော လူမှုဘဝ ပုံစံအသစ်များ ဖြစ်ထွန်းလာခဲ့သည်။[၁၅]

    ဤလူ့အဖွဲ့အစည်းများထဲမှ အချို့ အထူးသဖြင့် မြစ်ကြီးများ၏ မြစ်ဝ သို့မဟုတ် မြစ်ဝအနီးတွင်ရှိသော ကမ်းရိုးတန်းမြို့ရွာဒေသများ[၁၆]မှာ နောက်ဆုံးတွင် အရှေ့တောင်အာရှ၏ အစောပိုင်း ကုန်သွယ်ရေး အင်အားကြီးနိုင်ငံများနှင့် သိသာသော ပမာဏတစ်ခုမျှ ကုန်သွယ်မှုပြုသည် အထိ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာခဲ့သည်။ အထူးသဖြင့် အိန္ဒိယ ယဉ်ကျေးမှု လွှမ်းမိုးသော မလေးရှားပြည် နှင့် ဂျားဗားပြည် တို့အပြင် တရုတ်ရှိ မင်းဆက်အမျိုးမျိုး[၁၆] ထိုင်း,[၁၇] နှင့် နောက်ပိုင်းတွင် မွတ်စလင် စူလတန်နယ် ဘရူနိုင်း[၁၈]တို့ ပါဝင်သည်။ ထို့အပြင် ဗီယက်နမ် [၁၇] ဂျပန် [၁၉] နှင့် အခြားသော အော်စထရိုနီးရှန်း တိုင်းပြည်များ[၂၀] နှင့်လည်း ကုန်သွယ်မှုပြုခဲ့ကြသည်။

    ရှေးဟောင်းသုတေသနဆိုင်ရာ တွေ့ရှိချက်များ အရ တရုတ်တို့နှင့် ကုန်သွယ်ခြင်းသည် တန်မင်းဆက် လက်ထက်တွင် စတင်ခဲ့ပြီး ဆောင်မင်းဆက် လက်ထက်တွင် ပိုမိုကျယ်ပြန့်လာခဲ့သည်။[၁၈] အေဒီ ၂ ရာစုသို့ ရောက်သော အခါတွင် ဖိလစ်ပိုင်ရှိ အချို့သော (အကုန်မဟုတ်ပေ) လူ့အဖွဲ့အစည်းများသည် တရုတ်သို့ ကိုယ်စားလှယ်များ စေလွှတ်ပြီး တရုတ်တော်ဝင်နန်းတော်မှ သတ်မှတ်ထားသော အစွယ်အပွား စနစ်တွင် ပါဝင်ခဲ့ကြောင်း သိရသည်။ [၁၈] ထိုသို့သော အစွယ်အပွားနိုင်ငံများသည် တရုတ်ဗဟိုပြု စနစ်ကို လက်ခံကြရပြီး ထိုစနစ်မှ တရုတ်နှင့် တော်ဝင်နန်းတော်တို့အား ကမ္ဘာ၏ ယဉ်ကျေးမှု ဗဟိုဌာန အဖြစ် ရှုမြင်ကြသည်။ ဖိလစ်ပိုင်၏ အစောပိုင်း လူ့အဖွဲ့အစည်းများသည် ထိုစနစ်ကို ကျင့်သုံးခြင်းဖြင့် တရုတ်နှင့် ကုန်သွယ်ရန် လိုအပ်ချက်ကို ဖြည့်ဆည်းနိုင်ခဲ့သော်လည်း ထိုအခြေအနေသည် စစ်ရေး နိုင်ငံရေး အရ ထိန်းချုပ်နိုင်ခြင်းဟု အဓိပ္ပာယ် အမှန်တကယ် မသက်ရောက်ခဲ့ပေ။ [၁၈][၁၆]

     လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၂,၀၀၀ ကျော်ကပင် အီဖုဂေါင်း/အီဂိုရော့ လူမျိုးများသည် မတ်စောက်သော တောင်ကုန်းဒေသများတွင် လှေကားထစ် စိုက်ပျိုးရေး စနစ်ကို အသုံးပြုခဲ့ကြသည်။

    အစောပိုင်း ဖိလစ်ပိုင်လူ့အဖွဲ့အစည်းများ အင်ဒိုနီးရှား နှင့် မလေးရှားရှိ နိုင်ငံအဆင့် အဖွဲ့အစည်းများနှင့် ဆက်ဆံရေးနှင့် ပတ်သက်၍မူ ဒဏ္ဍာရီများတွင် အစောပိုင်း ဖိလစ်ပိုင် လူ့အဖွဲ့အစည်းများသည် သီရိဝိဇယ အင်ပိုင်ယာနှင့် ဆက်ဆံရေး ရှိကြောင်း ပြောလေ့ရှိသော်လည်း ထိုသို့ ဆက်ဆံရေး ရှိကြောင်းကို သက်သေပြနိုင်မည့် မည်သို့သော ရှေးဟောင်း သုတေသန အထောက်အထားကိုမှ မတွေ့ရှိခဲ့ရပေ။ [၁၅]သို့သော်လည်း အခြားတစ်ဖက်တွင် မာဂျာပါဟစ် အင်ပိုင်ယာ နှင့် ကုန်သွယ်မှု ပြုခဲ့ကောင်းကိုမူ လုံလောက်သော အထောက်အထား များ တွေ့ရှိရသည်။[၂၁]

    ဖိလစ်ပိုင်၏ အစောပိုင်း လူ့အဖွဲ့အစည်းများအပေါ်တွင် အိန္ဒိယတို့၏ ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ ဩဇာလွှမ်းမိုးမှု မည်မျှ အတိုင်းအတာ အထိ ရှိသည် နှင့် မည်သို့ ရှိသည် ဆိုသော အချက်မှာ အရှေ့တောင်အာရှ သမိုင်းပညာရှင်များကြားတွင် အငြင်းပွားစရာ အချို့ ရှိနေဆဲ ဖြစ်သည်။ [၁၅][၂၂] သို့သော်လည်း လက်ရှိတွင် ပညာရှင် အများ သဘောတူညီမှု ရထားသည်မှာ ထိုစဉ်က အိန္ဒိယနှင့် ဖိလစ်ပိုင်ကြားတွင် တိုက်ရိုက် ကုန်သွယ်မှု အနည်းငယ်မျှသာ ရှိသည် သို့မဟုတ် လုံးဝ မရှိသလောက် ဖြစ်သည် ဟူ၍ ဖြစ်သည်။ [၁၅][၂၂] အိန္ဒိယ၏ ယဉ်ကျေးမှု လက္ခဏာများ ဖြစ်သော စကားလုံး အသုံးအနှုန်း များနှင့် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ကိုးကွယ်မှုများ[၂၁]မှာ ၁၀ ရာစုမှ ၁၄ ရာစု အစောပိုင်းအတွင်း စိမ့်ဝင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်ပြီး အစောပိုင်း ဖိလစ်ပိုင် လူ့အဖွဲ့အစည်းများနှင့် ဟိန္ဒူမာဂျာပါဟစ် အင်ပိုင်ယာတို့ ကြားရှိ ဆက်ဆံရေးမှ တဆင့် ရောက်ရှိလာခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်ဟု ဆိုကြသည်။ [၁၅] ထို့ကြောင့် ဖိလစ်ပိုင် ကျွန်းစုများသည် မဟာအိန္ဒိယ ယဉ်ကျေးမှုဇုံ၏ အပြင်ဘက် အစွန်းတွင် ရှိသော နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံ အဖြစ် တည်ရှိခဲ့သည်။ (အခြားသောနိုင်ငံများမှာ အာဖဂန်နစ္စတန် နှင့် တောင်ဗီယက်နမ်တို့ ဖြစ်ကြသည်။[၂၂]

    ဖိလစ်ပိုင်ကျွန်းစုများ၏ အစောပိုင်းလူ့အဖွဲ့အစည်းများ၏ သွင်ပြင်လက္ခဏာမှာ ပုံမှန်အားဖြင့် အဆင့်အတန်း ၃ ခု ခွဲခြားထားသည်။ [၁၅][၁၆] ကွဲပြားသော ယဉ်ကျေးမှုများတွင် ထိုအဆင့်အတန်း ၃ခုကို ကွဲပြားသော အသုံးအနှုန်းများဖြင့် ဖော်ပြလေ့ ရှိသော်လည်း မပြောင်းမလဲ ရှိသည်မှာ အထက်တန်းစာ သူကောင်းမျိုး အဆင့်၊ လွတ်လပ်သော လူ အဆင့် နှင့် အလီပင် သို့ မဟုတ် အိုရီပန်ဟု ခေါ်သော ကြွေးမြီရှိသူ မှီခိုအဆင့်တို့ ဖြစ်ကြသည်။[၁၅][၁၆] သူကောင်းမျိုး အဆင့်တွင် ပါဝင်သူများထဲတွင် နိုင်ငံအုပ်ချုပ်ရေး တာဝန်ကိုယူထားသော ဒါတု များ ပါဝင်ပြီး ၎င်းတို့သည် ကိုယ်ပိုင် အုပ်ချုပ်သည့် လူမှုရေးဆိုင်ရာ အစုအဖွဲ့များ ဖြစ်သော ဘာရန်းဂေး သို့မဟုတ် ဒူလိုဟန်တို့အား ဦးဆောင်ဦးရွက် ပြုကြသည်။ ထိုဘာရန်ဂေးများ ပေါင်းစပ်ကြသည့် အခါတွင် ပိုမိုကြီးပြသော မြို့ရွာဒေသများကို တည်ထောင်ကြသည် သို့မဟုတ် ပထဝီ အနေအထားရ ပိုမို၍ လျော့ရဲသော မဟာမိတ် အဖွဲ့များ,[၁၆] အဖြစ် နေထိုင်လေ့ ရှိကြလေသည်။[၁၆] ထိုအစုအဖွဲ့များတွင် အသက်အကြီးဆုံး သို့မဟုတ် လူအလေးစား ခံရဆုံး သူအား ထိပ်ဆုံး ဒါတု အဖြစ် အသိအမှတ်ပြုကြပြီး လာကန်၊ ဆူလတန်၊ ရာဂျာ သို့မဟုတ် ပိုမို၍ လုပ်သက်ရင့်သော ဒါတု ဟု အမျိုးမျိုး ခေါ်ဝေါ်ကြသည်။[၁၈][၁၅][၂၃]

    အစောပိုင်း သမိုင်းဝင် ကမ်းရိုးတန်း မြို့ပြနိုင်ငံများနှင့် အစိုးရများ  အေဒီ ၉၀၀ ခုနှစ်တွင် တွေ့ရသောလာဂူးနား ကြေးပြားစာသည် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံတွင် အစောဆုံးတွေ့ရသော သမိုင်းမှတ်တမ်းဖြစ်ပြီး လာဂူးနား၊ လမ်ဘန်းတွင် တွေ့ရှိခဲ့သည်။

    ထိုမြို့ပြနိုင်ငံနှင့် ပြည်ထောင်များ၏ အစောဆုံးသမိုင်းမှတ်တမ်းမှာ လာဂူးနား ကြေးပြားစာပေါ်တွင် တွေ့ရပြီး ထိုမှတ်တမ်းမှ တာဂါးလော့ နိုင်ငံဖြစ်သော တွန်ဒို (အေဒီ ၉၀၀ မတိုင်မီ မှ အေဒီ ၁၅၈၉) နှင့် တွန်ဒိုအနီးတဝိုက်တွင် တည်ရှိမည်ဟု ယူဆရသော အခြားဒေသ နှစ်ခု သုံးခု တို့ အပြင် မင်ဒါနောင်းရှိ ဒီဝါတာတောင် အနီးမှ ဒေသတစ်ခု နှင့် ဂျားဗားကျွန်းပေါ်မှ မီဒန်ဘုရားကျောင်း အစုအဝေးတို့ ကို သွယ်ဝိုက်ရည်ညွှန်းထားသည်။[၁၄] ထိုနိုင်ငံများ၏ နိုင်ငံရေး ဆက်သွယ်မှု အတိအကျကို ကြေးပြားစာပေါ်တွင် ဖော်ပြထားသည်မှာ မရှင်းသော်လည်း ထိုကြေးပြားစာသည် ဒေသတွင်းနှင့် ဒေသပြင်ပ နိုင်ငံရေးဆက်သွယ်မှုများ အေဒီ ၉၀၀ မတိုင်မီကပင် ရှိခဲ့ကြောင်းကို ပုံမှန်အားဖြင့် လက်ခံထားသည့် သက်သေ အထောက်အထားပင် ဖြစ်သည်။[၁၄][၁၈][၁၆] ၁၅၀၀ ခုနှစ်များတွင် အစောဆုံး ဥရောပသား လူမျိုးခွဲဗေဒပညာရှင်များ ရောက်ရှိလာသည့် အခါတွင် တွန်ဒိုအား "လာကန်း" ဟု ခေါ်သည့် အာဏာစက်ပြင်းသည့် ခေါင်းဆောင်တစ်ဦးမှ အုပ်ချုပ်လျက် ရှိသည်။[၁၈][၁၆] ၎င်းသည် အဓိက ကုန်သွယ်ရေးဌာန တစ်ခု ဖြစ်လာပြီး တရုတ်ပြည် မင်မင်းဆက်နှင့် ကုန်သွယ်ရေးအား မနီလာ ရာဂျာပြည်နှင့် အတူ ကျွန်းစု တစ်ခုလုံးရှိ ကုန်ပစ္စည်းများအား [၁၈] လက်ဝါးကြီးအုပ် ချုပ်ကိုင်ထားခဲ့သည်။[၂၄] ထိုကုန်သွယ်ရေးမှာ အလွန်အရေးပါသဖြင့် ယောင်ဂယ်လ်ဘုရင်သည် ကိုချာလောင်း အမည်ရှိသော တရုတ်ဘုရင်ခံအား ကုန်သွယ်ရေးများကို စောင့်ကြည့်နိုင်ရန် ခန့်အပ်ထားခဲ့သည်။[၂၅][၂၆]

    နောက်ထပ် ဖိလစ်ပိုင်အတွင်းရှိ ဒေသတစ်ခုအား သမိုင်းမှတ်တမ်းတွင် ရည်ညွှန်းထားခဲ့ခြင်းမှာ ဆောင်မင်းဆက်၏ တရားဝင် သမိုင်းစာအုပ် အတွဲ ၁၈၆ တွင် ဖြစ်ပြီး ၎င်းစာအုပ်တွင် ဗုဒ္ဓဘာသာ တိုင်းပြည်ဟု ယူဆသော မာအီပြည်ဟု (အေဒီ ၉၇၁ မတိုင်မီ မှ ၁၃၃၉ အကျော်အထိ) ဖော်ပြထားခဲ့သည်။ ဆောင်မင်းဆက်မှ ကုန်သည်များသည် မာအီသို့ နှစ်စဉ် လာရောက်လေ့ ရှိကြပြီး ၎င်းတို့၏ မှတ်တမ်းများတွင် မာအီ၏ ပထဝီဝင်၊ ကုန်သွယ်သည့် ပစ္စည်းများနှင့် အုပ်စိုးသူ၏ ကုန်သွယ်ရေး အပြုအမူများကို ဖော်ပြထားခဲ့ကြသည်။[၂၇] တရုတ်ကုန်သည်များမှ မာအီနိုင်ငံသားများသည် ရိုးသားပြီး ယုံကြည်ရသူများ ဖြစ်သည်ဟု မှတ်တမ်းတင်ထားခဲ့သည်။[၂၈] သို့သော်လည်း ထိုမှတ်တမ်းများတွင် မာအီ၏ တည်နေရာကို ရှင်းလင်းစွာ မဖောပြထားသဖြင့် မာအီ၏ တည်နေရာမှာ အငြင်းပွားဖွယ် ဖြစ်နေပြီး အချို့သော ပညာရှင်များက လာဂွန်းနား ပြည်နယ် ဘေးမြို့ နေရာတွင် တည်ရှိသည်ဟု ယုံကြည်ကြပြီး[၂၉] အခြားသူများက မင်ဒိုရိုကျွန်းပေါ်တွင် တည်ရှိသည်ဟု ယုံကြည်ကြသည်။[၃၀]

     ၁၉၇၀ ဘွမ်တမ်တွင် ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သော ၁၀၀၂ ခုနှစ်မှ ဘွမ်တွမ် ဆင်စွယ်တံဆိပ် ၁၇ ရာစုတွင် ဖရန်စစ္စကို အစ်ဂနာရှိ အယ်လ်စီနာ ရေးသားသော Historia de las islas e indios de Bisayas (1668) မှ ဗီဆာရန်း အမည်ရှိသော ကာရာကောင်းခေါ် ဖော့တပ်စစ်လှေ ကို ပုံဖော်ရေးဆွဲထားပုံ[၃၁]

    ဆောင်မင်းဆက်၏ တရားဝင် သမိုင်းမှ ထပ်မံရည်ညွှန်းသည်မှာ မင်ဒါနောင်း အရှေ့မြောက်ပိုင်းရှိ ဘူတွမ် ရာဂျားနယ်မြေ (c. before ၁၀၀၁–၁၇၅၆) ဖြစ်ပြီး ၎င်းမှာ ဖိလစ်ပိုင် ကျွန်းစုများမှ တရုတ်အင်ပိုင်ယာသို့ ၁၀၀၁ ခုနှစ် မတ်လ ၁၇ ရက်တွင် ပထမဆုံး သံတမန်အဖွဲ့စေလွှတ်သော တိုင်းနိုင်ငံ အဖြစ် မှတ်တမ်းတင်ထားသည်။ ဘူတွမ်သည် ဆရီ ဘာတာ ရှားဂျာ ရာဂျာ ၏ လက်အောက်တွင် ထင်ရှားခဲ့ပြီး [၂၀] ထိုသူမှာ ဗုဒ္ဓဘာသာ အုပ်စိုးသူလူတန်းစားမှ ဟိန္ဒူနိုင်ငံကို အုပ်ချုပ်ခဲ့သူ ဖြစ်သည်။ ထိုနိုင်ငံသည် နိုင်ငံတွင်း ရွှေပန်းတိမ် လုပ်ငန်းကြောင့် အင်အားကြီးလာခဲ့ပြီး ချမ်ပါး ယဉ်ကျေးမှုလောက နှင့် သံတမန် အပြိုင်အဆိုင် ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဘူတွမ်သည် အလွန်ပင် ကြွယ်ဝချမ်းသာခဲ့ပြီး လတ်တလော ဘူတွမ်မှ တူးဖော် ရရှိခဲ့သော ရွှေ ပမာဏသည် ပိုမိုထင်ရှားသော သီရိဝိဇယ နိုင်ငံထက်ပင် ပို၍ များပြားသည်။[၃၂]

    သမိုင်းပညာရှင် အီဖရန် အီဆိုရယ်နာ၏ အယူအဆအရ ဗီဆာယန်း ဓားပြအဖွဲ့များသည် တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်း ဆိပ်ကမ်းမြို့များကို အေဒီ ၁၁၇၄ မှ ၁၁၉၀ အတွင်း လုယက်ခဲ့ကြပြီး အခြား သမိုင်းပညာရှင်များကမူ ထိုဓားပြအဖွဲ့များသည် ဖော်မိုဆာ (ယနေ့ခေတ် ထိုင်ဝမ်) မှ ဖြစ်သည်ဟု ယူဆကြသည်။[၃၃] ဗီဆာယန်း ဓားပြအဖွဲ့များတွင် ဒါပီတန် ကယ်ဒါတွမ်ပြည်မှ လူများ ပါဝင်ပြီး ၎င်းနိုင်ငံမှာ လေတီ မှ ဒါတု ဆူမန်ဂါ မှ ဘတ်ဘန်း ဟာမူဆာနွမ်း မင်းသမီးအား တရုတ်အင်ပိုင်ယာ အတွင်းသို့ ထိုးဖောက်တိုက်ခိုက်နိုင်သော ၎င်း၏ စစ်အင်အားကို ပြ၍ နှစ်သက်အောင် ပြုလုပ်ပြီးနောက် တည်ထောင်ထားသော တိုင်းနိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ သူတို့သည် သူတို့၏ နယ်မြေအား ချမ်းသာကြွယ်ဝပြီး အင်အားကြီးသော ပင်လယ်ကမ်းစပ် နိုင်ငံတော် အဖြစ် ဖန်တီးခဲ့ပြီး နောက်ဆုံးတွင် ၎င်းအား "ဗီဆာယား ၏ ဗင်းနစ်မြို့" ဟု ယူဆခဲ့ကြသည်။ [၃၄]

    ဒဏ္ဍာရီများ အရ မတ်ဒ်ဂျာ-အက်စ် ကယ်ဒါတွမ်ပြည် (c. ၁၂၀၀–၁၅၆၉) အား သီရိဝိဇယနိုင်ငံ ပျက်သုဉ်းခဲ့သည့် ပြည်တွင်းစစ်ပွဲပြီးနောက်တွင် သီရိဝိဇယရှိ မလေးဒါတု များကို သစ္စာခံသူများက ကျူးကျော်သူ ခိုလာမင်းဆက် နှင့် ၎င်း၏ ရုပ်သေး ရာဂျာ မာကာတူနောင်း ကို ဆန့်ကျင်ပြီး ဗီဆာယားကျွန်းများတွင် လက်ကျန်နိုင်ငံကို ထူထောင်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ ၎င်းအား တည်ထောင်ခဲ့သော ဒါတု ဖြစ်သူ ပူတီသည် ၎င်း၏ တိုင်းပြည်အသစ် နယ်နိမိတ်အား မူလရင်းနေ လူမျိုးစုဖြစ်သော အာတီတို့၏ လူစွမ်းကောင်း မာရီကူဒို ထံမှ ဝယ်ယူခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ [၃၅] မတ်ဒ်ဂျာ-အက်စ် အား ပါနေးကျွန်းပေါ်တွင် တည်ထောင်ခဲ့သည်။ ပါနေးကျွန်းဆိုသော အမည်မှာ ပျက်သုဉ်းသွားခဲ့သော ပန်နိုင်းနိုင်ငံ အား အစွဲပြုမှည့်ခေါ်ထားခြင်း ဖြစ်သလို ပန်နိုင်းနိုင်ငံမှ ဆင်းသက်လာသူတို့ နေထိုင်ရာ ဖြစ်သည်။ ပန်နိုင်းသည် ဆူမတြာကျွန်းပေါ်တွင် တည်ရှိသော သီရိဝိဇယနိုင်ငံ၏ လက်အောက်ခံနိုင်ငံဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာ့ အလုပ်အရှုပ်ဆုံး ပင်လယ်ရေကြောင်းသွား လမ်းကြပ်ဖြစ်သည့်[၃၆] မလက္ကာရေလက်ကြားအား အောင်မြင်စွာ ကာကွယ်နိုင်ခဲ့သော ဟိန္ဒူ-ဗုဒ္ဓဘာသာ တပ် နေထိုင်ရာ နေရာ ဖြစ်ပြီး [၃၇] မလက္ကာရေလက်ကြားကို ကာကွယ်ရန်သည် ထိုအချိန်က သိသာသော စိန်ခေါ်မှု ဖြစ်ကာ ကမ္ဘာပေါ်ရှိ လူဦးရေ အများဆုံး နိုင်ငံ သုံးခုဖြစ်သည့် တရုတ်၊ အိန္ဒိယ နှင့် အင်ဒိုနီးရှားတို့က ဝိုင်းရံထားသောကြောင့် ဖြစ်သည်။ ပန်နိုင်းလူမျိုးတို့သည် ထိုရေလက်ကြားအား ၇၂၇ နှစ်တိုင် အန္တရာယ် ရန်စွယ်အားလုံးမှ ကာကွယ်ခဲ့ကြသည်။ ကျူးကျော်ဝင်ရောက်လာသူ ခိုလာ အင်ပိုင်ယာအား ပုန်ကန်ရာတွင် သစ္စာရှိ စစ်သူရဲများဖြစ်ကြသော မတ်ဒ်ဂျာ-အက်စ် လူမျိုးတို့သည် အနောက်ဘက်မှ ရောက်ရှိလာသော ဟိန္ဒူနှင့် အစ္စလာမ် ကျူးကျော်သူများအား ၎င်းတို့ အခြေစိုက်ရာ ဗီဆားယားကျွန်းများမှ ဆန့်ကျင်မှု ပြုလုပ်ခဲ့ကြသည်။ [၃၈]


    စီဘူး ရာဂျာပြည် [၃၉](c. ၁၂၀၀–၁၅၆၅) မှာ ဗီဆာယားရှိ မတ်ဒ်ဂျာအက်စ်ပြည်၏ အိမ်နီးချင်း ဖြစ်ပြီး တမီးလ်သွေးပါဝင်သော ရာဂျာတစ်ဦး ဖြစ်သည့်အပြင် ချိုလာမင်းဆက် မျိုးနွယ်စုဝင် ဖြစ်သည့် ရာဂျာမူဒါ ဆရီ လူမေး မှ အုပ်ချုပ်သည်။ ဆရီလူမေးအား ချိုလာ မဟာရာဂျာမှ မတ်ဒ်ဂျာ-အက်စ် အား ကျူးကျော်ရန် စေလွှတ်လိုက်သော်လည်း ပုန်ကန်ခြားနားပြီး ၎င်း၏ ကိုယ်ပိုင် တမီးလ်-မလေး ရာဂျာပြည်ကို ထူထောင်ခဲ့သည်။ မဟာရာဂျာမှ ဆင်းသက်လာသူဖြစ်သော်လည်း ၎င်းဘာသာ စီဘူး ရာဂျာပြည်ကို ထူထောင်သူအဖြစ် နှိမ့်ချစွာ နေထိုင်ပြီး သူကိုယ်တိုင် ဗီဆာယန်းများနှင့် ပေါင်းသင်းနေခဲ့သည်။ ထိုပြည်သည် ကျွန်းများအတွင်း ရေကြောင်းပို့ဆောင် ဆက်သွယ်ခြင်းဖြင့် ချမ်းသာကြွယ်ဝလာခဲ့သည်။[၄၀] ဘူတွမ် နှင့် စီဘူး ရာဂျာပြည် နှစ်ခုစလုံးသည် မဟာမိတ်ဖွဲ့ခဲ့ကြပြီး ၎င်းတို့ နှစ်ပြည်စလုံးသည် အိန္ဒိယကုန်သည်များမှ ဘော်နီယိုကျွန်း တောင်ပိုင်းတွင် တည်ထောင်ထားသော[၄၁] ဟိန္ဒူပြည်ဖြစ်သည့်[၄၂] ကူတိုင်းပြည်နှင့် ကုန်သွယ်ရေးလမ်းကြောင်းကို ထိန်းသိမ်းထားခဲ့သည်။

    ဂန္ထဝင်ကဗျာရှည်ကြီး တစ်ပုဒ်ဖြစ်သည့် နာဂရာခရက်တီဂါမာ ကဗျာ အရ ဂျာဗားတွင် အခြေစိုက်သော မာဂျာပါဟစ် အင်ပိုင်ယာသည် လူဇုန်ကျွန်းပေါ်ရှိ ဆလူဒေါင် (မနီလာ) နှင့် ဆူလူးကျွန်းစု ရှိ ဆိုလော့ (ဆူလူး) တို့အား ကိုလိုနီနယ် အဖြစ် သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း သူတို့သည် ဗီဆာယားကျွန်းများပေါ်တွင် အခြေတည်နိုင်ခဲ့ခြင်း မရှိဘဲ သီရိဝိဇယမင်း သစ္စာခံများက အဆက်မပြတ် ပြောက်ကျားစစ်ပွဲများ ဖြင့် ၎င်းတို့အား တိုက်ခိုက်နေသောကြောင့် ဖြစ်သည်။ နောက်ဆုံးတွင် မနီလာတိုက်ပွဲ (၁၃၆၅) အပြီးတွင် လူဇုန်ကျွန်းသည် လွတ်လပ်ရေး ပြန်လည် ရရှိခဲ့ပြီး ဆူလူးတို့မှလည်း လွတ်လပ်ရေး ပြန်လည်တည်ထောင်နိုင်ခဲ့ကာ ကလဲ့စားချေသည့် အနေနှင့် မာဂျာပါဟစ်၏ ခရိုင်တစ်ခု ဖြစ်သော ပိုနီ (ဘရူနိုင်း) အား တိုက်ခိုက်ခဲ့ကာ မြို့တော်မှ တပ်များက ၎င်းတို့အား ပြန်လည်မောင်းထုတ်ခဲ့သည့် အချိန် အထိ ဖြစ်သည်။ [၄၃] တွန်ဒိုမှ ပါဆစ်မြစ်၏ တစ်ဖက်ကမ်း လူဇုန်ကျွန်းပေါ်တွင် မနီလာရာဂျာပြည် (c.၁၂၅၈–၁၅၇၁) ကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ယခင်က ထိုဒေသရှိ မွတ်ဆလင်တို့ကို အုပ်စိုးခဲ့သော ဘရူနိုင်း ရာဂျာ အာမက် မှ မာဂျာပါဟစ် ရာဂျာ အဗီဂျီကာရ အား ရေကြောင်းတိုက်ပွဲတွင် အောင်နိုင်ခဲ့ပြီးနောက်တွင် ဖြစ်သည်။ အရှေ့တောင်အာရှတွင် အစ္စလာမ်ဘာသာ ဆက်လက်ပျံ့နှံ့လာပြီး မွတ်စလင် ဖြစ်သွားသော ပြည်နယ်များမှ ခွဲထွက်ကာ လွတ်လပ်သော စူလတန်ပြည်များကို သီးခြားတည်ထောင်ကြသဖြင့် နောက်ဆုံးတွင် မာဂျာပါဟစ် အင်ပိုင်ယာ ပျက်သုဉ်းခဲ့ရသည်။ နောက်ဆုံးတွင် အစ္စလာမ်ဘာသာသို့ ပြောင်းလဲရန် ရင်ဆိုင်နေရသော ဟိန္ဒူ မာဂျာပါဟစ် အကြွင်းအကျန်တို့သည် ဘာလီကျွန်း သို့ ထွက်ပြေးခဲ့ကြသည်။[၄၄] တရုတ်တို့သည် လူဇုန် ဟု အမည်ရသော ပြည်ကိုလည်း ၎င်းတို့မှတ်တမ်းတွင် ဖော်ပြခဲ့ကြသည်။ ၎င်းမှာ မနီလာကို ရည်ညွှန်းသည်ဟု ယူဆရပြီး ၁၅၂၀ ခုနှစ်များမှ ပေါ်တူဂီနှင့် စပိန်တို့၏ မှတ်တမ်းများတွင် လူဆွန် နှင့် မနီလာသည် တစ်ခုတည်း ဖြစ်သည်ဟု ဖော်ပြထားခဲ့ ခြင်းကြောင့် ဖြစ်သည်။ [၁၈] သို့သော် အချို့သော သမိုင်းပညာရှင်များက ငြင်းချက်ထုတ်ကြသည်မှာ ထိုသူများ အားလုံးသည် မနီလာသို့ ရောက်ရှိခြင်း မရှိကြဘဲ လူဆွန် ဆိုသည်မှာ မနီလာပင်လယ်အော်ပေါ်ရှိ တာဂါးလော့ နှင့် ကာပမ်ပန်ဂမ်ပြည်များ အားလုံးကို အလွယ်တကူ ညွှန်းဆိုခြင်းသာ ဖြစ်သည်ဟု ဆိုကြသည်။ [၄၅] မည်သို့ပင် ဖြစ်စေ ၁၅၀၀ ခုနှစ်များ အစောပိုင်း နှင့် ၁၅၆၀ ခုနှစ်များ အထိ ထို ပင်လယ် ခရီးသွားလူမျိုးများကို ပေါ်တူဂီတို့၏ မလက္ကာမြို့တွင် လူဆိုးရက်စ် ဟု ရည်ညွှန်းခဲ့ကြပြီး ၎င်းတို့သည် အရှေ့တောင်အာရှ တခွင်တွင် ပြည်ပ အသိုင်းအဝန်းများ တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ၎င်းတို့သည် တောင်ငူမင်းဆက်ခေတ် မြန်မာပြည်၊ မလက္ကာ စူလတန်ပြည် နှင့် အရှေ့တီမောတို့သို့ စွန့်စား ကုန်သွယ်ရန် သွားရောက်ပြီး စစ်ပွဲများတွင် ပါဝင်ခဲ့ကြကာ [၄၆][မှတ်စု ၁][၄၈] ကုန်သည်များ နှင့် ကြေးစားစစ်သား များအဖြစ် ပါဝင်ခဲ့ကြခြင်း ဖြစ်သည်။[၄၉][၅၀][၅၁] ထင်ရှားသော လူဆိုးရက်စ် တစ်ဦးမှာ ပေါ်တူဂီ မလက်ကာပြည်ရှိ ဟင်းခတ်အမွှေးအကြိုင် သူဌေး နှင့် တီမန်ဂေါင်း (ဘုရင်ခံ နှင့် ဗိုလ်ချုပ်)[၅၂] ဖြစ်သူ ရယ်ဂျီမို ဒီ ရာဂျာ ဖြစ်သည်။ သူသည် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ၊ မလက်ကာ ရေလက်ကြား၊ တောင်တရုတ်ပင်လယ်[၅၃] နှင့် အလယ်ခေတ် ဖိလစ်ပိုင် ပင်လယ်နိုင်ငံများ[၅၄][၅၅] တို့အတွင်း ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေး ပြုလုပ် ထိန်းချုပ်ထားသော အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ သင်္ဘောအစုအဝေး၏ အကြီးအကဲလည်း ဖြစ်သည်။

    သမိုင်းပညာရှင် တစ်ဦးဖြစ်သူ ပေါလ် ကီကိုင်း မာနန်ဆာလာ၏ အဆိုအရ နာမည်ကြီး မင်မင်းဆက် ဗိုလ်ချုပ် ကျန်းဟီ သည် လူဇုန်အား တိုက်ခိုက်ခဲ့ပြီး မနီလာအား ဖျက်စီးခဲ့သော်လည်း ဒေသတွင်း မဟာမိတ်တိုင်းပြည်များက ၎င်း၏ စစ်တပ်ကို ပြန်လည် တွန်းလှန်တိုက်ခိုက်ခဲ့သဖြင့် ၎င်း၏ အောင်မြင်မှုသည် ပန်ဂါဆီနန် အထိသာ ရှိနေခဲ့သည်။[၅၆] လူဇုန်မြောက်ပိုင်းတွင် ကာဘိုလိုအန် (ပန်ဂါဆီနန်) (c. ၁၄၀၆–၁၅၇၆) သည် ၁၄၀၆ မှ ၁၄၀၁၁ အတွင်း တရုတ်ပြည်သို့ လက်အောက်ခံ တိုင်းပြည်တစ်ခု အဖြစ် အထူးသံတမန်များ စေလွှတ်ခဲ့ပြီး[၅၇] ဂျပန်နိုင်ငံနှင့်လည်း ကုန်သွယ်မှုများ ပြုခဲ့သည်။ [၅၈] မော်ရိုကို စူးစမ်းရှာဖွေသူ အီဘင် ဘာတူတာ၏ အဆိုအရ မွန်ဂိုအင်ပိုင်ယာ ဖွံ့ဖြိုးလာသည့် အချိန်တွင် ပန်ဂါဆီနန်သည် အလွန် အင်အားတောင့်တင်းသော်လည်း ပန်ဂါဆီနန်ရှိ ပြည်သူတို့သည် ထောင်လွှားခြင်း မရှိကြဟု ဆိုသည်။[၅၉] ပန်ဂါဆီနန် (ကာဘိုလိုအန်း) မှ စစ်သူရဲ မင်းသမီး အာဒူဂျာသည် နိုင်ငံ နှင့် မဟာမိတ်တို့ကို ခေါင်းဆောင်ပြီး မွန်ဂိုအင်ပိုင်ယာ တစ်ခုလုံး၏ ပြိုင်ဘက်တစ်ဦး ဖြစ်လာခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ကာဘိုလိုအန်း တို့သည် မင်မင်းဆက်၏ လက်အောက်ခံ ဖြစ်လာသော အခါ မွန်ဂိုတို့ကို ဆန့်ကျင်သော မင်မင်းဆက်နှင့် တစ်သွေးတည်း တစ်သားတည်း ရှိကြောင်း ပြခဲ့သည်။[၆၀]

     ခရစ် (သို့ ကာလစ်) ဟု ခေါ်သော ကိုလိုနီခေတ် မတိုင်မီ ဖိလစ်ပိုင် လူမျိုးတို့ အသုံးပြုခဲ့သော မြင့်မြတ်သော ဓား။ ထိုဓားအား ပုံမှန် လက်နက် အဖြစ် ကိုင်ဆောင်လေ့ ရှိကြသည်။[၆၁]

    ၁၃၀၀ ခုနှစ်များတွင် ဖိလစ်ပိုင် ကျွန်းစုများသို့ အစ္စလာမ်ဘာသာ ရောက်ရှိလာပြီး နောက်ဆုံးတွင် ပျံ့နှံ့သွားခဲ့သည်။ ၁၃၈၀ တွင် ကာရင်မ် အူလ် မက်ကဒမ် နှင့် ဂျိုဟိုးတွင် မွေးဖွားသော အာရပ်ကုန်သည် ရှာရီဖူးလ်း ဟာရှမ် ဆိုင်ယတ်ဒ် အဘူ ဘာကာ တို့သည် မလက္ကာ မှ ဆူလူးကျွန်းသို့ ရောက်ရှိလာပြီး ဆူလူး ရာဂျာဖြစ်သူ ရာဂျာ ဘာဂွင်ဒါ အလီ အား အစ္စလာမ်ဘာသာသို့ သွတ်သွင်းပြီး သူ၏ သမီးတော်ကို လက်ဆက်ကာ ဆူလူး စူလတန်ပြည်ကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။ [၆၂][၆၃] ၁၅ ရာစု အကုန်တွင် ဂျိုဟိုးမှ ရှရစ်ဖ် မိုဟာမက် ကာဘန်ဆူဝမ် သည် မင်ဒါနောင်းကျွန်းသို့ အစ္စလာမ်ဘာသာကို မိတ်ဆက်ပေးခဲ့ပြီး မာဂွင်ဒါနောင်း စူလတန်ပြည်ကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။ စူလတန် ပုံစံ ရှိသော အုပ်ချုပ်ရေး သည် လာနောင်း အထိ ချဲ့ထွင်လာခဲ့သည်။ [၆၄]

     ၁၈၉၀ခုနှစ်တွင် ရာဖဲလ် မွန်လီယွန်မှ ၁၈ ရာစုနှောင်းပိုင်း အီရန်နန် လူမျိုးတို့၏ ပင်လယ်ဓားပြတိုက်ရာ နှင့် ကျွန်အဖြစ် ဖမ်းဆီးရာတွင် အသုံးပြုသော လာနောင်း စစ်သင်္ဘောများကို သရုပ်ဖော်ထားပုံ

    အစ္စလာမ်ဘာသာသည်သည် တောင်ဘက်တွင် မင်ဒါနောင်း အထိ ပျံ့နှံ့ခဲ့ပြီး မြောက်ဘက်တွင် လူဇုန်အထိ ပျံ့နှံ့ခဲ့သည်။[၆၅] ထိုသို့ အောင်မြင်ရခြင်း အကြောင်းမှာ ပိုနီဟု ယခင်က ခေါ်ဝေါ်သော ဘရူနိုင်း စူလတန်ပြည်သည် မာဂျာပါဟစ် အင်ပိုင်ယာမှ ခွဲထွက်ပြီး အစ္စလာမ်ဘာသာသို့ ကူးပြောင်းကာ မက္ကာမှ အာရပ်စော်ဘွား တစ်ဦးဖြစ်သူ ရှာရစ်ဖ် အလီအား စူလတန် အဖြစ် လာရောက် အုပ်ချုပ်ရန် ဖိတ်ကြားခဲ့ပြီး ထိုစူလတန်မှ ဆင်းသက်သူ စူလတန် ဘိုလ်ကရား သည် ၎င်း အုပ်ချုပ်စဉ် ၁၄၈၅ မှ ၁၅၂၁ အတွင်း လူဇုန်ကျွန်းတွင် မနီလာအား အစ္စလာမ် ကိုလိုနီနယ်မြေ အဖြစ် ထူထောင်ခဲ့သော ကြောင့် ဖြစ်သည်။ [၆၆] ထို့နောက်တွင် ရာဂျာ ဂန်ဘမ်အား တိုက်ပွဲတွင် အနိုင်ရခဲ့ပြီးနောက် ပုန်ကန်ထကြွသော တွန်ဒိုတို့အား အောင်မြင်ခဲ့ပြီး မွတ်ဆလင် ရာဂျာ ဆာလာလီလာအား နန်းတင်ခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် မွတ်ဆလင် ရာဂျာနိုင်ငံဖြစ်သော မေနီလာ အား ပြန်လည်တည်ထောင်ကာ ဘရူနိုင်း၏ လက်အောက်ခံနိုင်ငံအဖြစ် လူဇုံမှ အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။[၆၇][၆၈][၆၉][၇၀]စူလတန် ဘိုလ်ကရားသည် အစ္စလာမ်ဘာသာသို့ အသစ်ကူးပြောင်းထားသော စူလူးကျွန်းမှ စူလူး စူလတန် အာမာ အူလ်-အွမ်ဘရာ၏ သမီးတော် လိုင်လာ မက်ကာနာအား လက်ဆက်ခဲ့ပြီး ဘရူနိုင်း၏ ဩဇာကို လူဇုံကျွန်းနှင့် စူလူးကျွန်းစုတို့အထိ ဖြန့်ကျက်ခဲ့သည်။[၇၁] ဘရူနိုင်းသည် အလွန်ပင် အင်အားကြီးခဲ့ပြီး ၎င်းသည် ဘော်နီယို အိမ်နီးချင်းဖြစ်သော တောင်ဘက်ရှိ ကူတိုင်းကို အောင်မြင်ခဲ့သည်။ သို့သော် ကူတိုင်းမှာ ဟိန္ဒူနိုင်ငံဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့ကိုယ်တိုင် ကျူးကျော်လာသော အစ္စလာမ် အင်အားကြီးနိုင်ငံများ ဖြစ်သည့် မာဂွင်ဒါနောင်းကဲ့သို့သော တိုင်းပြည်များနှင့် တွန်းလှန်တိုက်ခိုက်နေရသည့် ဘူတွမ် နှင့် စီဘူးတို့နှင့် နောက်ဆုံးအနေနှင့် မဟာမိတ်ပြုခဲ့ခြင်းဖြင့် အသက်ဆက်နိုင်ခဲ့သည်။ ဘရူနိုင်းသည် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ မြောက်ဘက် သုံးပုံတစ်ပုံနှင့် တောင်ပိုင်း သုံးပုံတစ်ပုံကို အောင်မြင်စွာ သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့သော်လည်း[၇၂][၇၃][၇၄][၇၅][၇၆][၇၇][၇၈][၇၉] စူလတန် ဘိုလ်ကရားမှာ ၎င်းကိုယ်တိုင် မိခင်ဘက်မှ ဗီဆာယန်း သွေးတစ်ဝက်ပါသော်လည်း ဗီဆာယန်းကျွန်းများကို မအောင်မြင်နိုင်ခဲ့ပေ။ ဖိလစ်ပိုင်တို့၏ ဒဏ္ဍာရီများထဲတွင် ရုပ်ချောပြီး ယောက်ျားပီသကာ သန်မာသော ဂီတအားဖြင့် ဘုရားပေးသည့် ပါရမီရှိပြီး နတ်သားကဲ့သို့ အသံရှိသည့် အပြင် ကိုယ်ခံပညာတော်သဖြင့် ကျော်ကြားသော သီချင်းဆိုသည့် သင်္ဘောကပ္ပတိန် နာခိုဒါ ရာဂမ် ဆိုသူ ရှိပြီး ၎င်းမှာ စူလတန် ဘိုလ်ကရားနှင့် တွဲဖက်မြင်ကြသည်။ စူလတန် ဘိုလ်ကရားမှာ နာခိုဒါ ရာဂမ် ဖြစ်နိုင်သည့် အထောက်အထားများ ရှိပြီး ၎င်းမှာ ဗီဆာယန်းနှင့် ဖိလစ်ပိုင် သွေးတစ်ဝက်ပါသည့် အမျိုးမှ ဆင်းသက်လာသူဖြစ်ပြီး နောက်ပိုင်း စပိန်တို့၏ မှတ်တမ်းများအရ ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုးများ အထူးသဖြင့် ဗီဆာယန်းများသည် သီချင်းဆိုရာတွင် ဝါသနာကြီးကြပြီး အထူးသဖြင့် စစ်သူရဲလူတန်းစားများမှာ ၎င်းတို့၏ သီချင်းဆိုကောင်းမှုကြောင့် ကျော်ကြားသည်ဟု ဆိုသည်။[၈၀]

    ထို့နောက်တွင် မွတ်ဆလင်တို့သည် ဗီဆာယန်းတို့အား စစ်ပွဲများ ဆက်လက်တိုက်ခိုက်ကြပြီး ကျွန်အဖြစ် ဆက်လက်ဖမ်းဆီးခြင်းများ လုပ်ဆောင်ကြသည်။[၈၁]မွတ်ဆလင်တို့၏ စစ်ပွဲများတွင် ပါဝင်သည့် ပါပူအာ-အင်ဒိုနီးရှား၏ အနီးတစ်ဝိုက်တွင် ဗဟိုချက်မအဖြစ် အခြေစိုက်သော မွတ်ဆလင် နိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်၍ ဟင်းခတ်အမွှေးအကြိုင် ရောင်းဝယ်ရေးကို လက်ဝါးကြီးအုပ်ကာ အင်အားကြီးလာသော တာနိတ် စူလတန်ပြည်သည် အန်နီမစ်ဆင် ကိုးကွယ်သည့် မလာယို-ပိုလီနီးရှန်း ဒါပီတန် ကယ်ဒါတွမ်ပြည်အား ဘိုဟိုးတွင် ဆက်လက်ဖျက်စီးခဲ့သည်။[၃၄] ထို့အတွက်ကြောင့် ဒါပီတန် ပြည်သူတို့ အနေဖြင့် ၎င်းတို့၏ တိုင်းပြည်ကို မင်ဒါနောင်းမြောက်ပိုင်းတွင် ပြန်လည်တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ၎င်းတို့ ထိုနေရာကို သိမ်းပိုက်လိုက်သည့် အတွက် ထိုနေရာတွင် နေထိုင်သူ လာနောင်း စူလတန်ပြည်မှ ပြည်သူများ ရွှေ့ပြောင်းခဲ့ရသည်။ ဟိန္ဒူရာဂျာပြည်များဖြစ်ကြသော ဘူတွမ် နှင့် စီဘူးတို့မှာလည်း မာဂွင်ဒါနောင်း စူလတန်ပြည်မှ ကျွန်အဖြစ် ဖမ်းဆီးရန် သိမ်းပိုက်ခြင်းနှင့် စစ်ပြုခြင်းများကို ကြံ့ကြံ့ခံနေရပြီး [၈၂] ၎င်းတို့၏ တောင်ပိုင်းရှိ ဟိန္ဒူမဟာမိတ်ဖြစ်သော ကူတိုင်း ရာဂျာပြည်မှာလည်း ဘော်နီယိုကျွန်းပေါ်တွင် စိုးမိုးနိုင်ရေးအတွက် ဘရူနိုင်း စူလတန်ပြည်နှင့် အပြင်းအထန် ရုန်းကန် တိုက်ခိုက်နေရသည်။ ထိုသို့ ဗီဆာယန်းများအား ကျွန်အဖြစ် ဖမ်းဆီးရန် တိုက်ခိုက်ခြင်းများနှင့် အပြိုင်အဖြစ် စီဘူးရာဂျာ ဟူမာဘွမ် အား မက်ကန် မှ ဒါတု လာပူး-လာပူးမှ ပုန်ကန်ခြားနားခဲ့သည်။[၈၃] ထို့အပြင် တွန်ဒို နိုင်ငံ နှင့် ဘရူနိုင်း၏ လက်အောက်ခံနိုင်ငံဖြစ်သော မေနီလာ အစ္စလာမ်ရာဂျာပြည်တို့ကြားတွင် နယ်နိမိတ် အငြင်းပွားမှုများဖြင့် ကျွက်ကျွက်ဆူနေခဲ့ပြီး မေနီလာကို အုပ်ချုပ်သူ ရာဂျာ မာတန်ဒါမှ တွန်ဒိုအား တိုက်ခိုက်ရာတွင် ဘရူနိုင်းစူလတန်ပြည်ရှိ ၎င်းနှင့် အမျိုးတော်သူများမှ စစ်ကူတောင်းခဲ့သည်။[၈၄]

    ဒါတုများ၊ ရာဂျာများ၊ စူလတန်များနှင့် လာကန်းများအကြား အပြိုင်အဆိုင် ဖြစ်နေမှုကြောင့် စပိန်တို့အတွက် ကိုလိုနီပြုရန် လွယ်ကူခဲ့သည်။ ထို့အပြင် ကျွန်းများသည် အမြဲတမ်း ဖြစ်နေတတ်သော သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များ[၈၅] နှင့် နိုင်ငံအချင်းချင်း ပဋိပက္ခများကြောင့် လူဦးရေ ကျဲပါးသည်။[၈၆] ထို့အတွက်ကြောင့် လူနည်းသော နယ်မြေများကို အလွယ်တကူပင် အောင်မြင်နိုင်ပြီး ကျွန်းစုအတွင်း နိုင်ငံငယ်များကို စပိန်အင်ပိုင်ယာအတွင်းသို့ အလျင်အမြန် သွတ်သွင်းနိုင်ခဲ့ကာ စပိန်ယဉ်ကျေးမှု သွတ်သွင်းခဲ့ပြီး ခရစ်ယာန်ဘာသာသို့ ကူးပြောင်းစေနိုင်ခဲ့သည်။[၈၇]

    ကိုလိုနီခေတ်

    သတင်းစာဆရာ အလန်ရော်ဘယ်က " ကိုလိုနီစနစ်မှ ဖိလစ်ပိုင်ကို ဖန်တီးခဲ့ပြီး ၎င်း၏ နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာ ယဉ်ကျေးမှုကို ပုံဖော်ပေးခဲ့သည့်အပြင် လူတို့၏ အတွေးအမြင်များကိုလည်း လွှမ်းမိုးခဲ့သည်။ စပိန်တို့လက်အောက် ၃၃၃ နှစ်နှင့် အမေရိကန်တို့လက်အောက် ဆယ်စုနှစ် ၅ ခုမှ နိုင်ငံကို ခိုင်မာစွာ ပုံသွင်းခဲ့သည်။" ဟူ၍ သူ၏ အယူအဆကို ပြောကြားခဲ့သည်။[၈၈] မနုဿဗေဒပညာရှင် ပရော်စပယ်ရို ကိုဗာမှ သူ၏ လေ့လာတွေ့ရှိချက်ကို ဖော်ပြရာတွင် "ကျွန်ုပ်တို့၏ တွေးခေါ်မှု၊ ယဉ်ကျေးမှု နှင့် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာတို့သည် ကျွန်ုပ်တို့ကိုယ်တိုင် အာရှသားများ ဖြစ်သော်လည်း အနောက်တိုင်းပုံစံ ဖြစ်လာခဲ့သည်" ဟု ဆိုသည်။[၈၉]

    စပိန် အုပ်စိုးစဉ် ကာလ

    ၁၅၂၁တွင် ပေါ်တူဂီ စွန့်စားရှာဖွေသူ ဖာဒီနန် မဂျဲလင် ၏ အဖွဲ့သည် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံသို့ ရောက်ရှိလာခဲ့ပြီး စပိန်အတွက် ကျွန်းများကို သိမ်းယူနိုင်ခဲ့သော်လည်း မဂျဲလင်မှာ မက်တန်ကျွန်းတိုက်ပွဲတွင် သေဆုံးခဲ့သည်။ [၉၀] စပိန်စွန့်စားရှာဖွေသူ မစ်ဂူရယ် လိုပက်ဇ် ဒီ လီဂက်ဇ်ပီ သည် ၁၅၆၅ ခုနှစ်တွင် မက္ကဆီကိုမှ ရောက်ရှိလာပြီး စီဘူးတွင် စပိန်တို့၏ ပထမဆုံးအခြေချနေထိုင်မှုကို ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ပနေးကျွန်းသို့ ပြောင်းရွှေ့အခြေချပြီး ဒေသခံ ဖိလစ်ပိုင် ဗီဆာယန်းများနှင့် မဟာမိတ်ပြုပြီးနောက် စပိန်စစ်သားများနှင့် လက်တင်-အမေရိက တပ်သားသစ်များသည် မက္ကဆီကိုတွင် မွေးဖွားသော စစ်သူရဲကောင်း ယွမ် ဒီ ဆယ်စီဒို [၉၁]၏ ဦးဆောင်မှုဖြင့် မွတ်ဆလင်တို့၏ မနီလာကို ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ခဲ့သည်။ ယွမ် ဒီ ဆယ်စီဒိုသည် ဘရူနိုင်းတို့ သိမ်းပိုက်ထားသော တွန်ဒိုရှိ မင်းသမီး ကန်ဒါရာပါ အား ချစ်သော သူ၏ အချစ်ကြောင့် စစ်တပ်အား အားအင်တက်ကြွအောင် လှုံ့ဆော်ခဲ့သည်။ သူတို့တွင် ဝမ်းနည်းစရာကောင်းသော လျှို့ဝှက် အချစ်ဇာတ်လမ်း ရှိခဲ့သည်။ မင်းသမီး ကန်ဒါရာပါသည် မက္ကဆီကို သူရဲကောင်းသည် မာကာဘီဘီ ရာဂျာ၏ သမီးတော်အား လက်ထပ်သွားပြီဆိုသော မုသားစကားကို ကြားသော အခါတွင် အသည်းကွဲ၍ သေဆုံးသွားခဲ့ခြင်းဖြင့် သူမ၏ အချစ်စွမ်းအား ကြီးမားခြင်းကို ပြသခဲ့သည်။ [၉၂] ထိုအချစ်ဇာတ်လမ်း ဖြစ်ပေါ်နေချိန်တွင် စပိန်-မက္ကဆီကို-ဖိလစ်ပိုင် မဟာမိတ်တပ်ပေါင်းစုများက အစ္စလာမ် လွှမ်းမိုးသော မနီလာကို ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ခဲ့ကာ လွတ်လပ်ရေး ယူပေးခဲ့ပြီး တွန်ဒိုနှင့် ပေါင်းစပ်ခဲ့သည်။ ထို့နောက်တွင် မဟာလီကက်စ်ပုန်ကန်ရန် ကြံစည်မှုကို နှိမ်နင်းခဲ့ပြီး စီစဉ်ခဲ့သူများကို ဂူအမ်ကျွန်းနှင့် ဂွါရယ်ရိုတို့သို့ ပြည်နှင်ဒဏ်ပေးခဲ့သည်။[၉၃]စပိန်တို့၏ အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ၎င်းတို့သည် မနီလာအား စပိန်အရှေ့အိန္ဒိယ၏ မြို့တော် အဖြစ် တည်ထောင်ခဲ့သည်။[၉၄]

    ယခင်က မနီလာအား အုပ်ချုပ်ခဲ့သော ဘရူနိုင်း မွတ်ဆလင် သူကောင်းမျိုးတို့အား အတင်းအကြပ် ခရစ်ယာန်ဘာသာသို့ သွတ်သွင်းသဖြင့် ၎င်းတို့က ကလဲ့စားချေသည့် အနေနှင့် ဂျပန်ရှိုးဂန်းများနှင့် ဘရူနိုင်း စူလတန်ပြည်တို့နှင့် ပူးပေါင်း၍ မနီလာကို ပြန်လည်ကျူးကျော်၍ အစ္စလာမ်ဘာသာကို ပြန်လည်တည်ထောင်ရန် ကြိုးစားခဲ့ကြသည်။ မနီလာကို ပြန်သိမ်းရန်အတွက် ဘရူနိုင်းတွင် စစ်သင်္ဘောများကို တည်ဆောက်ရန် ကြိုးစားသော်လည်း မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။ သို့သော်လည်း ယခင်က ဗုဒ္ဓဘာသာပြည်ဖြစ်ခဲ့ပြီး မွတ်ဆလင် ကိုလိုနီ အဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့ကာ ကိုယ်ပိုင် ကျောက်တုံးခံတပ်နှင့် အမြောက်မြားရှိသော အနီးအနားရှိ မင်ဒိုရိုမှာမူ ခရစ်ယာန်နှင့် မွတ်ဆလင် အင်အားကြီးတပ်တို့၏ ပြိုင်ဆိုင်တိုက်ခိုက်မှုကြောင့် စစ်တလင်းအဖြစ် ပြောင်းလဲသွားခဲ့ရသည်။ ထိုဒေသတွင် မင်ဒါနောင်းမှ မိုးရို့စ်တို့မှ လတ်တလော ခရစ်ယာန်အဖြစ် ပြောင်းလဲသွားသူများကို ကျွန်ပြုခြင်း နှင့် ၎င်းတို့အား အစ္စလာမ်သို့ ပြန်လည်ပြောင်းလဲစေခြင်းဖြင့် အစ္စလာမ်ပြည်ဖြစ်အောင် ပြန်လည် လုပ်ဆောင်ကြသော်လည်း မနီလာမှ ခရစ်ယာန်တို့က ဆက်တိုက်ဆိုသလို ဖျက်ဆီးမှုများ ပြုလုပ်ခြင်း နှင့် မွတ်ဆလင်တို့၏ ခံတပ်တည်ဆောက်မှုကို ဖျက်ဆီးခြင်း နှင့် ၎င်းတို့ တွေ့ကြုံရသော မွတ်ဆလင်များကို ခရစ်ယာန်အဖြစ် ပြောင်းလဲစေခြင်းတို့ဖြင့် ဆန့်ကျင်ခဲ့ပြီး အခြေအနေကို ပိုမိုဆိုးရွား သွားစေခဲ့သည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် တစ်ချိန်က ချမ်းသာကြွယ်ဝပြီး လူဦးရေ ထူထပ်သော မင်ဒိုရိုရှိမြို့များကို ဖျက်စီးခဲ့ပြီး ထိုဒေသအား ဆင်းရဲမွဲတေသွားစေခဲ့ကာ စစ်မျက်နှာပြင်အဖြစ် ပြောင်းလဲစေခဲ့သည်။[၉၅][၉၆]

    စပိန်တို့သည် တရုတ်ဓားပြဗိုလ် လီမာဟောင်း ကိုလည်း အနိုင်ရခဲ့သည်။.[၉၇][၉၈] ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံအား အစ္စလာမ်အဖြစ် သွတ်သွင်းခြင်းမှ တန်ပြန်ရန်အတွက် စပိန်တို့သည် ဘရူနိုင်းကို ရည်ရွယ်သော[၉၉][၁၀၀] ကက်စတီလန်စစ်ပွဲကို ဆင်နွှဲခဲ့သည်။ တားနိတ်တို့မှ စပိန်တို့၏ လက်အောက်ခံနိုင်ငံများဖြစ်သော ဒါပီတန်ပြည် နှင့် ဘူတွမ်ပြည်တို့ကို ကျွန်ပြုရန် တိုက်ခိုက်ခြင်းနှင့် ဓားပြတိုက်ခြင်းတို့အား တုံ့ပြန်သည့် အနေနှင့် တားနိတ် နှင့် တီဒိုး စူလတန်ပြည်တို့အား လည်း စစ်မက် တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။[၁၀၁] ဘရူနိုင်းတိုင်းပြည်တွင် တရားဝင်အုပ်ချုပ်သူဖြစ်သော ပန်ဂီရန် ဆယ်ရီ လီလာ အား ၎င်း၏ ညီအစ်ကိုတော်စပ်သူ စူလတန် ဆိုင်ဖူး ရီဂျယ်မှာ မနာလိုသဖြင့် နေရာမှ ဖယ်ရှားခဲ့သဖြင့် ပြည်တွင်းစစ်ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး ပန်ဂီရန် ဆယ်ရီလီလာမှ ၎င်းနန်းပြန်ရလျှင် စပိန်လက်အောက်ခံပြည်အဖြစ် နေမည်ဟု ကတိပြုခဲ့သဖြင့်လည်း ကက်စတီလန်စစ်ပွဲ သည် တရားဝင်ဖြစ်လာခဲ့သည်။[၁၀၂] စပိန်တို့သည် မြို့တော်ကို ဖျက်ဆီးခဲ့ပြီး ပန်ဂီရမ် ဆယ်ရီ လီလာအား နန်းပြန်တင်ရန် ကြိုးစားခဲ့သော်လည်း ကံမကောင်း အကြောင်းမလှသဖြင့် ၎င်းမှာ အဆိပ်ခပ်ခံရသည်ဟု ယူဆရသော အကြောင်းဖြင့် ကွယ်လွန်ခဲ့ရသည်။ စပိန်တပ်များမှာလည်း ဝမ်းရောဂါ ရုတ်တရက်ဖြစ်ပွားသဖြင့် စွန့်ခွာခဲ့ရသည်။ သို့သော်လည်း ဘရူနိုင်းတော်ဝင် မင်းသမီးမှာ စပိန်တို့နှင့်လိုက်သွားခဲ့ပြီး တွန်ဒိုမှ ခရစ်ယာန် တာဂါးလော့ စစ်သူရဲ အာဂတ်စတင်း ဒီ လီဂတ်ဇပီ နှင့် လက်ဆက်ခဲ့သည်။ သူမသည် ကိုရမ်ကျမ်းမှ မွတ်ဆလင် မဟုတ်သော ယောက်ျားနှင့် လက်ထပ်သော မွတ်ဆလင်အမျိုးသမီးများအား ကျောက်တုံးဖြင့် ထုသတ်ရန် ဆိုသော အပြစ်ပေးခြင်းကို ရဲဝံ့စွာ ဆန့်ကျင်ပြခဲ့ပြီး[၁၀၃] သူတို့ လင်မယားသည် ဖိလစ်ပိုင်တွင် မိသားစုဘဝတစ်ခု တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ ယနေ့ခေတ်တွင် ဘရူနိုင်း-ဖိလစ်ပိုင် ဆက်ဆံရေး ပြန်လည်ကောင်းမွန်လာရခြင်းမှာ ဖိလစ်ပိုင် ဗိသုကာပညာရှင် လီဒရို ဗွီ လော့ဆင်မှ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အကြီးဆုံး နန်းတော်စံအိမ်ဖြစ်လာမည့် အစ်စတန်းနား နူရူ အီမန် အား ဒီဇိုင်းထုတ်ရာတွင် အကူအညီ ပေးခဲ့သောကြောင့် ဖြစ်သည်။[၁၀၄] ဘရူနိုင်းသည်လည်း ဘော်နီယိုကျွန်းပေါ်တွင်လည်း ရှိပြီး ၎င်းနေရာမှာ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဒုတိယမြောက် ရှေးအကျဆုံး မိုးသစ်တောရှိရာ ဒေသဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာ့ အဏ္ဏဝါ ဇီဝမျိုးကွဲပေါင်းစုံရှိရာ၏ ဗဟိုချက်ဖြစ်သော သန္တာတြိဂံဒေသ၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းလည်း ဖြစ်သည်။[၁၀၅] စပိန်တို့သည် ၎င်းတို့၏ အရှေ့တောင်အာရှရှိ မွတ်ဆလင်များနှင့် စစ်ပွဲကို ရီကွန်ကွစ်စတာ [၁၀၆] ဟု ခေါ်သည့် စပိန်တို့၏ အမိမြေကို အူမာယတ် ကယ်လီဖိတ်ရှိ မွတ်စလင်များမှ ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ခြင်းအား ပြန်လည် ရယူပြီး ခရစ်ယာန်အဖြစ် ပြန်လည်ပြောင်းလဲသည့် ရာစုနှစ် တစ်ခုကြာ တိုက်ပွဲ၏ အစိတ်အပိုင်း အဖြစ် မှတ်ယူကြသည်။ စပိန်တို့ ဖိလစ်ပိုင်သို့ ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ခြင်းသည်လည်း ကမ္ဘာ့ စပိန်-အစ္စလာမ် ပဋိပက္ခ၏ တစိတ်တဒေသဖြစ်ပြီး[၁၀၇] ထိုပဋိပက္ခတွင် အနီးအနားရှိ အစောင့်အရှောက်ခံနယ်မြေဖြစ်သော အာချေးစူလတန်ပြည်အား ဗဟိုပြု၍ အရှေ့အလယ်ပိုင်းရှိ ယခင် ခရစ်ယာန်မြေများအား လတ်တလော ကျူးကျော်သိမ်းပိုင်ထားသည့် အော်တမန် ကယ်လီဖိတ်အား တိုက်ခိုက်ခြင်းလည်း ပါဝင်သည်။ အာချေးသည် တောင်အာရှတွင် အစ္စလာမ်ဘာသာ ပျံ့နှံ့ရာတွင် သာသနာပြု ဗဟိုဌာနဖြစ်ပြီး အစ္စလာမ်ဘာသာ ဝါးမျိုလာမှုတွင် ၎င်းတို့၏ ဘာသာကို ဆက်လက်စောင့်ထိန်းကြသော အန်နီမစ်များ၊ ဟိန္ဒူများနှင့် ဗုဒ္ဓဘာသာတိုင်းပြည်တို့ကြောင့် ကျယ်ပြန့်လာခဲ့သော ဒေသဖြစ်သည်။ ထိုတိုင်းပြည်များအား အသစ်ရောက်လာသော ခရစ်ယာန်တို့က မဟာမိတ်ဖွဲ့ရန် လိုလားကြသည်။[၁၀၈] သို့သော်လည်း ဖိလစ်ပိုင်ရှိ မွတ်ဆလင် စူလတန်များကမူ တစ်မျိုးတွေးကြပြီး ၎င်းတို့အတွက်မူ အစ္စလာမ်ဘာသာအား ထိန်းသိမ်းခြင်း နှင့် ဖြန့်ကျက်ခြင်းသည် ခရစ်ယာန်ကျူးကျော်သူများအား ကာကွယ်ခြင်းသာ ဖြစ်သည်ဟု တွေးကြသည်။[၁၀၉] နှစ်ဖက်စလုံးတွင် တစ်ဖက်နှင့် တစ်ဖက်တိုက်ခိုက်ခြင်းအတွက် ကောင်းမွန်မြင့်မြတ်သော အကြောင်းများ ရှိသည်ဟု ယူဆကြသည်။[၁၁၀] ခရစ်ယာန်ဘက်တွင် လူမျိုးများ အမျိုးစုံပါဝင်ပြီး မက်စတီဇိုလူမျိုးများ နှင့် မူလက်တိုလူမျိုးများ နှင့် ဒေသရင်း အမေရိကန်လူမျိုးများဖြစ်သော အက်ဇ်တက်၊ မာယာ နှင့် အင်ကာတို့ ပါဝင်ပြီး ၎င်းတို့မှာ အမေရိကားတွင် စုဆောင်း၍ ပို့လွှတ်လိုက်ခြင်းဖြစ်ပြီး စပိန်အရာရှိများက ဦးဆောင်ကာ ဒေသခံ ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုးများနှင့် ပူးပေါင်း၍ အရှေ့တောင်အာရှတစ်ခွင်တွင် စစ်ပွဲများ ဆင်နွှဲခဲ့ကြသည်။ မွတ်ဆလင်ဘက်ခြမ်းတွင်လည်း လူမျိုးပေါင်းစုံ ရှိသည်သာဖြစ်သည်။ ဒေသခံ မလေး စစ်သူရဲများသာမက အော့တမန် တို့ကလည်း စစ်တပ်များကို အနီးအနားရှိ အာချေးသို့ စေလွှတ်ခဲ့ကြသည်။ ထိုစစ်တပ်များတွင် တူရကီ၊ အီဂျစ်၊ ဆွာဟီလီ၊ ဆိုမာလီ၊ ဆင်ဒီ၊ ဂူဂျာရတ်တီ နှင့် မလဘာ လူမျိုးတို့ ပါဝင်သည်။[၁၁၁] ထိုစစ်တပ်များသည် အနီးအနားရှိ ဘရူနိုင်းကဲ့သို့သော စူလတန်ပြည်များသို့လည်း ဖြန့်ကျက်သွားလာကြပြီး ဒေသခံ မူဂျာဟစ်ဒင်များကို ခေတ်ပေါ်အမြောက်မြား မည်သို့မည်ပုံ ပြုလုပ်သည် အစရှိသော တိုက်ခိုက်နည်းနှင့် ဗျူဟာ အသစ်များကို သင်ကြားပေးခဲ့သည်။ အော့တမန်တို့၏ ထုတ်လုပ်ရေးနည်းလမ်းများနှင့် စစ်ဘက်ဆိုင်ရာ အဖွဲ့အစည်းများမှာ အလွန်ခိုင်မာသည် အစရှိသည့် အော့တမန်တို့၏ မလေးစစ်တပ်အပေါ် လွှမ်းမိုးမှုကို မလေး စူလတန်ပြည်များနှင့် တိုက်ခိုက်သော ခရစ်ယာန်စစ်သားများမှ လေ့လာ တွေ့ရှိခဲ့ကြသည်။[၁၁၂][၁၁၃] ထိုအချိန်တွင်ပင် ထိုင်ဝမ်ကျွန်းနှင့် မာလူကူးကျွန်းများတို့တွင် စပိန်တို့၏ ခံတပ်များကို တည်ဆောက်ခဲ့ကြသည်။ သို့သော်လည်း စပိန်စစ်သားများနှင့် ခရစ်ယာန်ဘာသာသို့ အသစ်ပြောင်းလဲထားသော တားနိတ်စူလတန်ပြည်၊ မိုလက်ကာ မှ ဒေသခံများသည် ၎င်းတို့ကို ပစ်ထားခဲ့ပြီး ဖိလစ်ပိုင်သို့ ဆုတ်ခွာခဲ့ကြသည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော တုန်နည်းပြည်ကို အုပ်စိုးသူ မင်မင်းဆက်၏ သစ္စာခံ ဂျပန်တွင် မွေးဖွားသော ကိုစင်ဂါမှ ကျူးကျော်ရန် ခြိမ်းခြောက်နေသဖြင့် ၎င်းတို့၏ တပ်များကို ပြန်လည်စုစည်းရန်အတွက် ဖြစ်သည်။[၁၁၄] သို့သော်လည်း စီစဉ်ထားသည့် ကျူးကျော်မှုမှာ ပြန်လည်ရုပ်သိမ်းသွားခဲ့သည်။ ထိုအချိန်အတွင်းတွင် အခြေချနေထိုင်သူများကို ပစိဖိတ်ကျွန်းများဖြစ်သော ပလောကျွန်းနှင့် မာရီယာနာကျွန်းတို့သို့ ပို့လွှတ်ခဲ့သည်။[၁၁၅] ရှာရီယာ ဥပဒေ အရ မွတ်ဆလင် မဟုတ်သောသူများကိုသာ ကျွန်အဖြစ် စေခိုင်းနိုင်သည့်အတွက် အရှေ့တောင်အာရှအား အစ္စလာမ် ဘာသာအဖြစ် ပြောင်းလဲသည့်အချိန်တွင် မွတ်ဆလင်မဟုတ်သော စပိန်ဖိလစ်ပိုင်တို့သည် အနောက်ဘက်ရှိ မွတ်ဆလင်တိုင်းပြည်များအတွက် ကျွန်လုပ်သားအဖြစ် တင်ပို့ရန်အတွက် အရင်းအမြစ်ဖြစ်ခဲ့ပြီး ပုံမှန်အားဖြင့် ကျွန်လုပ်သားများသည် အရှေ့မှ အနောက်တိုင်းသို့ ပို့ဆောင်ခြင်း ခံရသည်။[၁၁၆] မြေထဲပင်လယ်ဒေသတွင်လည်း စပိန်တို့သည် ပင်လယ်၏ ခရစ်ယာန်တို့ နေထိုင်သည့် အပိုင်းတွင် မွတ်ဆလင်တို့၏ ကျွန်အဖြစ် ဖမ်းဆီးရန် တိုက်ခိုက်ခြင်းအား ရင်ဆိုင်ဖြေရှင်းနေရသည်။[၁၁၇] ထို့အတွက်ကြောင့် တကမ္ဘာလုံးတွင် အစ္စလာမ်တို့၏ ကျွန်အဖြစ် ဖမ်းဆီးရန်တိုက်ခိုက်ခြင်း တိုးပွားလာသည်နှင့်အမျှ စပိန်တို့အနေနှင့် နေရာအနှံ့ပူးပေါင်းရင်ဆိုင် တွန်းလှန်နေရသည်။[၉၉] သို့သော်လည်း တရုတ် သို့မဟုတ် ဂျပန်တို့နှင့် ကုန်သွယ်သည်လောက် အမြတ်မရသည့်အတွက် စပိန်တို့အနေနှင့် မနီလာ၊ မင်ဒိုရို၊ ပလာဝမ် နှင့် ဇမ်ဘူရန်းဂါး တို့မှ အပ မွတ်စလင်တို့၏ ဒေသကို ခရစ်ယာန်အဖြစ် ပြောင်းလဲရန် စိတ်ဝင်စားမှု နည်းပါးလာခဲ့သည်။[၁၁၈]

     မနီလာနှင့် အကာပူကိုကို ကုန်သွယ်ရာတွင် သုံးသည့် မနီလာ ဂယ်လီယွန်ဟု ခေါ်သော ကုန်သွယ်သင်္ဘောများ

    စပိန်တို့၏ အုပ်စိုးမှုကြောင့် ကျွန်းစုများအတွင်း အစိတ်စိတ် အမြွှာမြွှာဖြစ်နေသော နိုင်ငံများကို နိုင်ငံရေးအရ ညီညွတ်အောင် သိသာစွာ ပံ့ပိုးပေးနိုင်ခဲ့သည်။ ၁၅၆၅ ခုမှ ၁၈၂၁ ခုနှစ်အထိ ဖိလစ်ပိုင်အား မက္ကဆီကိုတွင် အခြေစိုက်သော စပိန်ပြည်သစ်နယ်မြေ၏ အစိတ်အပိုင်း အဖြစ် အုပ်ချုပ်ခဲ့သော်လည်း မက္ကဆီကို လွတ်လပ်ရေး စစ်ပွဲအပြီးတွင် မက်ဒရစ်မှ တိုက်ရိုက် အုပ်ချုပ် စီမံခန့်ခွဲခဲ့သည်။ ယနေ့ အထိ တည်ဆောက်ခဲ့သမျှထဲတွင် အကြီးဆုံး သစ်သားသင်္ဘောများဖြစ်ကြသော မနီလာ ဂယ်လီယွန်ဟု ခေါ်သော သင်္ဘောများကို ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ ဘိုင်ကောလ်ဒေသ နှင့် ကာဗိုက်ဒေသတို့တွင် တည်ဆောက်ခဲ့ကြသည်။ [၁၁၉] မနီလာ ဂယ်လီရွန်သင်္ဘောများသည် မနီလာ နှင့် မက္ကဆီကိုရှိ အကာပူကို တို့ကြား သွားလာရာတွင် များပြားလှစွာသော ရေတပ်သင်္ဘောများ အစောင့်အရှောက်ဖြင့် သွားလေ့ ရှိသည်။[၁၂၀] ဂယ်လီလွန် သင်္ဘောများသည် ၁၆ ရာစုမှ ၁၉ ရာစုအတွင်း တစ်နှစ်လျှင် တစ်ကြိမ်သို့မဟုတ် နှစ်ကြိမ်မျှ ရွက်လွှင့်သွားလာလေ့ ရှိသည်။[၁၂၁] မနီလာ ဂယ်လီယွန် သင်္ဘောများသည် ၎င်းတို့နှင့် အတူ လက်တင် အမေရိကမှ ဖိလစ်ပိုင်အတွက် ကုန်စည်များ[၁၂၂] settlers[၁၂၃] နှင့် စစ်လက်နက် ဖြည့်တင်းခြင်းများ သယ်ယူသွားလေ့ ရှိသည်။ [၁၂၄] မနီလာမှ အကာပူကို သို့ အပြန်တွင် အာရှမှ ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရန် ကုန်စည်များ[၁၂၅] နှင့် ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်မည့်သူများကို [၁၂၆] အမေရိကားတိုက်၏ အနောက်ပိုင်းဒေသများသို့ သယ်ဆောင်သွားကြသည်။[၁၂၇]

    ကုန်သွယ်မှုမှတဆင့် မက္ကဆီကိုနိုင်ငံ နှင့် ပီရူးနိုင်ငံတို့မှ ပြောင်းများ၊ ခရမ်းချဉ်သီးများ၊ အာလူးများ၊ ငရုတ်ကောင်းမှုန့်များ၊ ချော့ကလက်များ နှင့် နာနတ်သီးများ အစရှိသည့် စားစရာများကို ဖိလစ်ပိုင်သို့ ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ ဖိလစ်ပိုင်တွင် နီဂရိုးကျွန်းများကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး အုပ်ချုပ်ရန်အတွက် ပထမဆုံး ကမ္ဘာပတ် ရွက်လွှင့်ရာမှ ကျန်ရစ်သူ ဆီဘက်စတိန်း အယ်လ်ကာနို နှင့် ၎င်း၏ သင်္ဘောသားများ၊ သူတို့၏ မျိုးဆက်များကို အခွင့်အာဏာ အပ်နှင်းခဲ့သည်။ မြို့သစ်များကိုလည်း တည်ထောင်ခဲ့ပြီး[၉၈] ကက်သလစ် သာသနာပြုများမှ အနိမ့်ပိုင်းတွင် နေထိုင်သူများကို ခရစ်ယာန်ဘာသာသို့ သွတ်သွင်းခဲ့သည်။ [၁၂၈] သူတို့သည် ဘာရော့ငလျင် ဗိသုကာ စတိုင်လ် တည်ဆောက်ထားသော စာသင်ကျောင်းများ၊ တက္ကသိုလ် တစ်ခု၊ ဆေးရုံများနှင့် ဘုရားရှိခိုးကျောင်းများကိုလည်း တည်ထောင်ခဲ့သည်။[၁၂၉] သူတို့၏ မြို့ရွာများကို ကာကွယ်ရန်အတွက် စပိန်တို့သည် ပရယ်ဆီဒီယိုဟု ခေါ်သော စစ်ဘက်ဆိုင်ရာ ခံတပ်များကို ကျွန်းစုများ အနှံ့ တည်ဆောက်၍ တပ်စွဲခဲ့သည်။ [၁၃၀] စပိန်တို့သည် ၁၈၆၃ ခုနှစ်တွင် အစိုးရကျောင်းများတွင် အခမဲ့ ပညာသင်ကြားခွင့် အမိန့်ထုတ်ခဲ့သည်။ [၁၃၁] ကျွန်စနစ်ကိုလည်း ဖျက်သိမ်းခဲ့သည်။ ထိုပေါ်လစီများကြောင့် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ လူဦးရေမှာ အဆမတန် တိုးပွားလာခဲ့သည်။[၁၃၂][၁၃၃]

     စပိန်ပန်းချီဆရာ အန်တိုနီယို ဘရူဂါဒါ ရေးဆွဲထားသော စပိန်တို့ စူလူးသို့ စူးစမ်းရှာဖွေ ရောက်ရှိခြင်း ပန်းချီကား

    စပိန်တို့ အုပ်ချုပ်နေစဉ် ကာလအတွင်း ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံအတွင်းမှ ဒေသခံတို့၏ ပုန်ကန်မှုများစွာကို ရင်ဆိုင်နှိမ်နင်းခဲ့ရသည်။ ထို့အပြင် ပြင်ပရှိ တရုတ်နှင့် ဂျပန် ပင်လယ်ဓားပြများ၊ ဒတ်ချ်၊ အင်္ဂလိပ်၊ ပေါ်တူဂီ နှင့် အရှေ့တောင်အာရှမှ မွတ်ဆလင်တို့၏ စစ်ရေး အရ စိန်ခေါ်မှုများနှင့် ကြုံတွေ့ခဲ့ရသည်။ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံကို ဂျပန်မှ အင်ဒိုနီးရှား အထိ လခြမ်းပုံစံ ဝိုင်းရံတိုက်ခိုက်သည်နှင့် ကြုံရသော်လည်း ထိုသို့ လာရောက်တိုက်ခိုက်သူများကို တိုက်ထုတ်နိုင်ခဲ့သည်။ စပိန်တို့ အုပ်ချုပ်စဉ်အတွင်း ဖိလစ်ပိုင်ကို ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ရန် အရင်းအနှီးကြီးမားစွာ ပေးဆပ်ခဲ့ရသည်။ ၁၇ ရာစုအတွင်း အနောက်ဘက်မှ ဒတ်ချ်တို့နှင့် ကာလ ကြာရှည်စွာ စစ်ဖြစ်ပွားခြင်း နှင့် အတူ တောင်ဘက်မှ မွတ်ဆလင်တို့နှင့် ကြိုကြားကြိုကြား ဆိုသကဲ့သို့ ပဋိပက္ခဖြစ်ပွားခြင်း နှင့် မြောက်ဘက်မှ ဂျပန်-တရုတ်တို့၏ ဝိုကိုး ပင်လယ်ဓားပြများကို တိုက်ခိုက်နေရခြင်းတို့ကြောင့် ကိုလိုနီဘဏ္ဍာများမှာ ဒေဝါလီခံရလု နီးနီး ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်။ [၁၃၄] ထို့အပြင် အမြဲလိုလို စစ်ဖြစ်နေရခြင်းကြောင့် မက္ကဆီကို နှင့်[၁၃၅]ပီရူး မှ စေလွှတ်လိုက်ပြီး ဖိလစ်ပိုင်တွင် အခြေစိုက်သော စပိန်စစ်သားများ အများအပြား တပ်ပြေးခြင်းနှင့် ရင်ဆိုင်ကြုံတွေ့ ရသည်။ [၁၃၆][၁၃၇] ထို့အတွက်ကြောင့် စစ်သားအဖြစ်နှင့် အသင့်လျှော်ဆုံးနှင့် အသန်မာဆုံး သူများသာ စစ်မှုထမ်းရန် ကျန်ရစ်ခဲ့သည်။ ထွက်ပြေးခြင်းမှာ ကျွန်းစုများ အနှံ့ စစ်ပွဲများ တိုက်ခိုက်ရန်နှင့် အခြားနေရာများတွင် ခံတပ်များနှင့် အများပြည်သူသုံး အခြေခံအဆောက်အအုံများ ဆောက်လုပ်ရန် စပိန်တို့မှ ငှားရမ်းထားသော ဒေသခံ ဖိလစ်ပိုင် စစ်သူရဲများနှင့် အလုပ်သမားများ ကြားတွင်လည်း ကြုံတွေ့ရသည်။ စစ်ပွဲများ ဆက်တိုက် တိုက်နေရခြင်း၊ လခမရခြင်း၊ နေရာပြောင်းနေရခြင်းနှင့် ငတ်မွတ်ခြင်း စသော အခြေအနေများကို ပြင်းထန်စွာ ရင်ဆိုင်နေရသဖြင့် လက်တင်အမေရိကမှ ပို့လွှတ်လိုက်သော စစ်သားများနှင့် ဒေသအတွင်း ရှာဖွေခန့်အပ်ထားသော စစ်သူရဲများနှင့် အလုပ်သမားများမှာ သေဆုံးခြင်း သို့မဟုတ် ကစဉ့်ကလျား တပ်ပျက်၍ ဥပဒေမရှိသော ကျေးလက်ဒေသရှိ ပုန်ကန်သူ ဒေသခံများ အကြား ခြေသလုံးအိမ်တိုင် အဖြစ်နေထိုင်ကြခြင်း တို့ ဖြစ်ခဲ့ကြပြီး အိန္ဒိယမှ ကျွန်ပြုခံထားရသော ကျွန်များနှင့်[၁၃၈] နီဂရီတို့ ခြေသလုံးအိမ်တိုင် လှည့်လည်သွားလာနေကြသူများမှာ ဗလက္ကာယပြုခြင်း သို့မဟုတ် ပြည်တန်ဆာလုပ်ငန်းမှ တဆင့် ,[၁၃၉] သွေးနှောသွားကြပြီး မြို့များနှင့် မြို့ကြီးများတွင် စပိန်တို့ အပြင်းအထန် ကြိုးစားထိန်းသိမ်း ထားခဲ့ရသော လူမျိုးရေး ခွဲခြားမှုမှာ နောက်တစ်ဆင့် ထပ်မံ ဝေဝါးသွားခဲ့ရသည်။.[၁၄၀]ထိုအခြေအနေများကြောင့် ဖိလစ်ပိုင်ကို အုပ်ချုပ်ရန် အခက်အခဲများ ပိုမို တိုးပွားလာခဲ့ရသည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် မနီလာကို အပိုင်စားရသော တော်ဝင်မြို့စားမှ စပိန် ဒုတိယမြောက် ချားလ်ဘုရင်ထံ စာရေးပြီး ထိုကိုလိုနီကို စွန့်လွှတ်ရန် အကြံပေးခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ဖိလစ်ပိုင်ကို အခြေစိုက်၍ အရှေ့ဖျားဒေသကို ခရစ်ယာန်အဖြစ်ပြောင်းလဲရန် ကြိုးစားမည်ဆိုသော ဘာသာရေး နှင့် သာသာနာပြုရေးဆိုင်ရာ ပုဂ္ဂိုလ်များက ထိုအကြံပေးချက်ကို အောင်မြင်စွာ ဆန့်ကျင်နိုင်ခဲ့သည်။[၁၄၁]အကျိုးအမြတ်မရသော စစ်ကြောင့် ပျက်စီးနေသော ဖိလစ်ပိုင်ကိုလိုနီမှာ စပိန်ဘုရင်မှ ထောက်ပံ့ပြီး တစ်ခါတစ်ရံ နယူးစပိန် (မက္ကဆီကို) ဘုရင်ခံထံမှ ရရှိသော အခွန်အခများနှင့် အမြတ်အစွန်းများမှ ရရှိသော ထောက်ပံ့ငွေများကြောင့် ဆက်လက်ရှင်သန်ခဲ့ပြီး ဘိုလီးဗီးယားနိုင်ငံ ပိုတိုဆီရှိ မီတား ခေါ် အဓ္ဓမ ခိုင်းစေမှု စနစ်ဖြင့် ရာပေါင်းထောင်ပေါင်းများစွာသော အင်ကာလူမျိုးတို့၏ အသက်များကို ရင်း၍ သတ္တုတွင်းများမှ စုဆောင်းတူးဖော် ရရှိခဲ့သော ငွေသားတန်ချိန် ၇၅ တန်ကို နှစ်စဉ် ပို့ပေးခဲ့သည်။[၁၄၂] သို့သော်လည်း ပြန်မရနိုင်သော လူ့အသက်များကို ရင်း၍ တူးဖော်ခဲ့ရပြီး အဖိုးတန် သတ္တုများ ဖြစ်သဖြင့် တူးဖော်ရရှိရန် အကန့်အသတ်ရှိသော ငွေသတ္တုများမှာ ကျွန်းစုနေရာ အနှံ့အပြားရှိ ခံတပ်များတွင် တပ်စွဲထားပြီး အစဉ်တစိုက် ကျူးကျော်မှုများကို ရင်ဆိုင်နေရသည့် ငတ်မွတ်နေသော သို့မဟုတ် သေလုမျောပါး ဖြစ်နေသော စပိန်၊ မက္ကဆီကို၊ ပီရူး နှင့် ဖိလစ်ပိုင် စစ်သားများထံသို့ အနည်းငယ်မျှသာ ရောက်ရှိပြီး မနီလာရှိ တရုတ်၊ အိန္ဒိယ၊ အာရပ်နှင့် မလေးကုန်သည်များမှ စပိန်လူမျိုးများအား ၎င်းတို့၏ အဖိုးတန်သတ္တုများကို ပိုးထည်များ၊ ဟင်းခတ်အမွှေးအကြိုင်များ၊ ပုလဲများ နှင့် အမွှေးနံ့သာများ အစရှိသည်တို့နှင့် လဲလှယ် ရောင်းချခြင်းဖြင့် ကုန်ဆုံး သွားခဲ့သည်။ ထိုကုန်ပစ္စည်းများမှာ စိုက်ပျိုးခြင်း၊ ထုတ်လုပ်ခြင်းဖြင့် ရရှိနိုင်သော်လည်း အမေရိကန်တို့၏ ငွေသတ္တုများမှာမူ တူးဖော်ရာတွင် အကန့်အသတ်ဖြင့်သာ ရနိုင်သည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် မနီလာရှိ နှစ် ၂၀၀ သက်တမ်းရှိသော ခံတပ်များမှာ အစောပိုင်း စပိန်ကိုလိုနီနယ်ချဲ့များ တည်ဆောက်ခဲ့သည်အတိုင်းသာ ရှိနေပြီး များစွာ တိုးတက်ပြောင်းလဲမှု မရှိခဲ့ပေ။[၁၄၃] ထို့အတွက်ကြောင့် မနီလာသို့ ဗြိတိသျှတို့ ခဏမျှ သိမ်းယူနိုင်ရန် အခြေအနေ ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။

    ဗြိတိသျှတို့သည် ခုနစ်နှစ်စစ် ၏ အစိတ်အပိုင်းအဖြစ် ၁၇၆၂ မှ ၁၇၆၄ အထိ မနီလာကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ဗြိတိသျှတို့သည် ၎င်းတို့၏ အောင်မြင်မှုကို မနီလာ အပြင်ဘက်သို့ ဆက်လက်ချဲ့ထွင်နိုင်ခြင်း မရှိသဖြင့် စိတ်ပျက်လက်ပျက် ဖြစ်ခဲ့ရသည်။ ၁၇၆၃ ပါရီစာချုပ်အရ စပိန်တို့ ပြန်လည် အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ [၈၇][၁၄၄][၁၄၅] စပိန်-မိုရို စစ်ပွဲမှာ နှစ်ရာပေါင်းများစွာ ကြာမြင့်ခဲ့သည်။ ၁၉ ရာစု၏ နောက်ဆုံး တစ်စိတ်တွင် စပိန်တို့သည် မင်ဒါနောင်း၏ အစိတ်အပိုင်းများကို အောင်မြင်သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့ပြီး ဆူလူး စူလတန်ပြည်မှ မိုရို မွတ်စလင်တို့မှာ စပိန်တို့၏ အချုပ်အခြာအာဏာကို တရားဝင် အသိအမှတ်ပြုခဲ့ရသည်။

     ကာတီပူနီရိုဟု သိကြသော ဖိလစ်ပိုင် တော်လှန်ရေးသမားများ၏ ဓာတ်ပုံ

    ၁၉ ရာစုတွင် ဖိလစ်ပိုင်တို့၏ ဆိပ်ကမ်းများမှာ ကမ္ဘာ့ကုန်သွယ်ရေး အတွက် စတင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့ပြီး ဖိလစ်ပိုင် လူ့အဖွဲ့အစည်းတွင် အပြောင်းအလဲများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ ယခင်က အိုင်ဘေးရီးယန်းကျွန်းဆွယ်တွင် မွေးဖွားသော စပိန်များသာ ကြီးစိုးထားသည့် အစိုးရ ရာထူးများကို ချမ်းသာကြွယ်ဝလာကြသော ဖိလစ်ပိုင်တွင် မွေးဖွားသော စပိန်လူမျိုးများ (ခရီရိုလော့စ်) [၁၄၆] နှင့် ကပြားများ (မက်စတီဇော့စ်) တို့ အပြင် စပိန်အမေရိကန် ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူများ လျှောက်ထားရယူနိုင်လာကြသည်။ ဖိလစ်ပိုင်တွင် မွေးဖွားသော မာဆယ်လို အက်ဇ်ကာရာဂါ ပါလ်မယ်ရိုသည် ကြယ်သုံးပွင့်အဆင့် ဗိုလ်ချုပ် ရာထူးဖြင့် တော်လှန်ရေးသမားများမှ ဖြုတ်ချခဲ့သော ဘော်ဘွန်း မင်းဆက်အား နန်းပြန်တင်ပေးနိုင်ခဲ့သဖြင့် သူရဲကောင်း တစ်ယောက် ဖြစ်လာခဲ့ပြီး စပိန်-ဖိလစ်ပိုင်တို့ အထွဋ်အထိပ်သို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ သူသည် နောက်ဆုံးတွင် စပိန်အင်ပိုင်ယာ၏ ဝန်ကြီးချုပ် ဖြစ်လာခဲ့ပြီး ကမ္ဘာပေါ်ရှိ သူကောင်းမျိုးနွယ်ရာထူးများအတွင် အထူးဂုဏ်ရှိသည်ဟု သတ်မှတ်ခြင်းခံရသော[၁၄၇] အော်ဒါအော့ဖ် ဂိုးလ်ဒင်းဖလိ ၏ အဖွဲ့ဝင်အဖြစ် ချီးမြှင့်ခြင်းခံခဲ့ရသည်။ သို့သော်လည်း ကျွန်းများအတွင်း သူပုန်ထရန် နှင့် လွတ်လပ်ရေး အတွက် အကြံအစည်များ စတင်ပျံ့နှံ့လာခဲ့သည်။ လက်တင်အမေရိကသားများ [၁၄၈] နှင့် ခရီရိုလော့စ်များမှာ စပိန်ဖိလစ်ပိုင် စစ်တပ်အတွင်း အရာရှိများ ဖြစ်ခဲ့ကြသည်။ သို့သော်လည်း လက်တင်အမေရိကန် လွတ်လပ်ရေး စစ်ပွဲများကြောင့် သူတို့၏ သစ္စာရှိမှုကို သံသယဝင်လာခဲ့ပြီး သူတို့၏ နေရာတွင် စပိန်တွင် မွေးဖွားသော အရာရှိများဖြင့် အစားထိုး လာခဲ့သည်။ ထိုစပိန်ဖွား အရာရှိများမှာ သူတို့ တာဝန်ပေးအပ်ခြင်းခံရသည့် ပြည်သူများအပေါ်တွင် အာရုံ စူးစိုက်မှု နည်းပါးပြီး စပိန်သို့ မပြန်မီ ၎င်းတို့ဘာသာ ချမ်းသာကြွယ်ဝစေရန် အတွက်သာ ဆန္ဒရှိကြသည့် ဒေသခံများ၏ အကျိုးထက် စပိန်နိုင်ငံ၏ အကျိုးကိုသာ လိုလားသော ခေါင်းပုံဖြတ်သူများသာ အများစု ဖြစ်ကြသည်။ ခရီရိုလို နှင့် လာတီနိုတို့မှာ သူတို့၏ မြေကို ချစ်သောစိတ်နှင့် သူတို့၏ ပြည်သူများ ဒုက္ခရောက်နေသည်ကို မြင်ရခြင်းကြောင့် အုံကြွလာကြပြီး သူတို့၏ လူမျိုးကြောင့်နှင့် အမိမြေကို မမှိတ်မသုံ သစ္စာရှိမှုကြောင့်တို့သာ ခန့်အပ်ထားခြင်းခံထားရသော ခေါင်းပုံဖြတ်သူ ကျွန်းဆွယ်သားတို့အပေါ် အမုန်းမီးများ ကြီးထွားလာခဲ့သည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် ဖိလစ်ပိုင်တွင် မွေးဖွားပြီး ပိုမိုချမ်းသာသော စပိန်တွင် အလွန်အောင်မြင်ကျော်ကြားမှု ရခဲ့သော်လည်း ဆင်းရဲသော ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံတွင်သာ ပြန်လည် အမှုထမ်းခဲ့သော စစ်သား အန်ဒရေ နိုဗာလက် ၏ ပုန်ကန်ထကြွမှု ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ၎င်းအား ဒေသခံ စစ်သားများက ထောက်ခံကြသလို ယခင်က ဖိလစ်ပိုင် စပိန်တပ်မတော်တွင် အမှုထမ်းခဲ့သော အရာရှိများဖြစ်ပြီး ယခုအခါ လွတ်လပ်သော နိုင်ငံများဖြစ်သည့် မက္ကဆီကို၊ ကိုလံဘီယာ၊ ဗင်နီဇွဲလား၊ ပီရူး၊ ချီလီ၊ အာဂျင်တီးနား နှင့် ကော့စတာရီကာ နိုင်ငံတို့တွင် နေထိုင်ကြသောသူများကလည်း ထောက်ခံခဲ့သည်။[၁၄၉] ထိုပုန်ကန်မှုသည် ရက်စက်စွာ နှိမ်နင်းခံခဲ့ရသော်လည်း ၎င်းသည် ဖိလစ်ပိုင်တော်လှန်ရေး၏ အစဖြစ်သော ကာဗိုက်သူပုန်ထမှုအတွက် အကြို နိမိတ်ပြခဲ့သည်။ [၈၇][၁၅၀][၁၅၁][၁၅၂]

     တီယိုဒိုရာ အလွန်ဆို ရီယာလွန်ဒါ

    အာဇာနည် ကက်သလစ်ရဟန်း ၃ ပါး ဖြစ်သော မာရီယာနို ဂိုမက်ဇ်၊ ယိုဆေး ဘားဂို့စ် နှင့် ဂျာဆင်တို ဇာမိုရာ (ဂွန်ဘာဇာ ဟု စုပေါင်း၍ သိကြသည်။) တို့အား ပုန်ကန်ရန်လှုံ့ဆော်မှုဖြင့် ကိုလိုနီ အာဏာပိုင်များက စွပ်စွဲ ကွပ်မျက်ခဲ့ပြီးနောက် ၁၈၇၂ တွင် တော်လှန်ရေး စိတ်ဓာတ်များ နိုးကြားလာခဲ့ကြသည်။ [၁၅၀][၁၅၁] ထို့အတွက်ကြောင့် စပိန်တွင် မာဆယ်လို အိတ်ချ် ဒယ် ပီလာ၊ ယိုဆေး ရိုင်ဇယ် နှင့် မာရီယာနိုပေါင့်စ် တို့ ဦးဆောင်လှုပ်ရှားသော ဝါဒဖြန့် လှုပ်ရှားမှု ဖြစ်ပေါ်ရန် တွန်းအားပေးခဲ့ပြီး ဖိလစ်ပိုင်တွင် နိုင်ငံရေး အပြောင်းအလဲ ဖြစ်ရန် လှုပ်ရှားခဲ့ကြသည်။ ရိုင်ဇယ်သည် အကြမ်းဖက် တော်လှန်ရေးကို ဆန့်ကျန်ပြီး ငြိမ်းချမ်းစွာ ပြောင်းလဲရေးအတွက် နှိုးဆော်ခဲ့သော်လည်း သူ့အား ၁၈၉၆ ဒီဇင်ဘာ ၃၀ တွင် ပုန်ကန်မှုဖြင့် ကွပ်မျက်ခဲ့သည်။ သူသည် ကျူးဘားတော်လှန်ရေး အတွင်း စပိန်တို့ဘက်မှ ဆရာဝန် အဖြစ် ပါဝင်ကူညီပေးခဲ့သူ ဖြစ်သည်။ စပိန်တို့သည် အကြမ်းဖက်တော်လှန်ရေးအား ဆန့်ကျင်သော သူရဲကောင်းအား သတ်ဖြတ်ပစ်ခဲ့ခြင်းကြောင့် စိတ်အားထက်သန်သော သစ္စာခံများကို အစွန်းရောက်သူပုန်များ အဖြစ် ပြောင်းလဲပေးခဲ့သလိုပင် ဖြစ်သည်။[၁၅၃] ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးအတွက် အတိုက်အခံများနှင့် ကြုံရသဖြင့် စပိန်တို့ထံမှ လွတ်လပ်ရေးကို လက်နက်ကိုင် တိုက်ယူရန် အတွက် အန်ဒရေ ဘိုနီဖာရှိုသည် ၁၈၉၂တွင် စစ်သွေးကြွ မြေအောက်အဖွဲ့ဖြစ်သော ကာတီပူနန်ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ [၁၅၂]

    ဘိုနီဖာရှိုနှင့် ကာတီပူနန်တို့သည် ၁၈၉၆တွင် ဖိလစ်ပိုင်တော်လှန်ရေးကို စတင်ခဲ့သည်။ ကာတီပူနန်၏ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်သော ကာဗိုက်နယ်မှ မက်ဂ်ဒါလို အဖွဲ့သည် ဘိုနီဖာရှို၏ တော်လှန်ရေး ခေါင်းဆောင် ရာထူးနေရာကို စိန်ခေါ်ခဲ့ပြီး အယ်မလီယို အာဂွီနယ်လ်ဒိုက ထိုနေရာကို လွှဲပြောင်းရယူခဲ့သည်။ ၁၈၉၈ တွင် ကျူးဘား၌ စပိန်-အမေရိကန် စစ်ပွဲ ဖြစ်ပွားပြီးနောက် ဖိလစ်ပိုင်သို့ ပျံ့နှံ့ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ အာဂွီနယ်လ်ဒိုသည်ကာဗိုက်နယ် ကာဝစ်မှ ၁၈၉၈ ဇွန်လ ၁၂ ရက်တွင် စပိန်တို့ထံမှ လွတ်လပ်ရေး ကြေညာခဲ့ပြီး ပထမဆုံး ဖိလစ်ပိုင် သမ္မတနိုင်ငံတော်ကို နောက်တစ်နှစ်တွင် ဘာရာဆိုအင် ဘုရားကျောင်း၌ တည်ထောင်ခဲ့သည်။[၈၇]

    အမေရိကန် အုပ်စိုးစဉ် ကာလ  ဖိလစ်ပိုင်-အမေရိကန်စစ်ပွဲအတွင်း ပါစီယို တိုက်ပွဲကို ပုံဖော်ထားသော ပန်းချီကား

    စပိန်-အမေရိကန် စစ်ပွဲတွင် အမေရိကန်တို့ အောင်မြင်ခဲ့သဖြင့် စပိန်တို့သည် ဖိလစ်ပိုင်ကျွန်းများကို ပျူရီတိုရီကို နှင့် ဂူအမ်ကျွန်းတို့နှင့် အတူ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသို့ လွှဲပြောင်းပေးခဲ့ရသည်။[၁၅၄]၁၈၉၈ ပါရီ စာချုပ်အရ စပိန်တိုအား အမေရိကန်ဒေါ်လာ သန်း ၂၀ ကို လျော်ကြေး အဖြစ် ပြန်လည်ပေးအပ်ခဲ့သည်။[၁၅၅] အမေရိကန်တို့သည် ဖွဲ့စည်းတည်ထောင်ခါစ တိုင်းပြည်သစ် ဖြစ်သည့် ပထမ ဖိလစ်ပိုင် သမ္မတနိုင်ငံတော်ကို အသိအမှတ်မပြုကြောင်း ပိုမိုထင်ရှားလာသည့် အခါတွင် ဖိလစ်ပိုင်-အမေရိကန်စစ်ပွဲ စတင်ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ခွဲထွက်သွားသော ကန်တိုနယ် နီဂရိုး သမ္မတနိုင်ငံမှ သမ္မတ အန်နီစီတို လက်ဆန်၏ ဖိတ်ကြားမှုကို ရရှိပြီးနောက် ဗိုလ်မှူးချုပ် ဂျိမ်း အက်ဖ် စမစ်သည် ဘာကိုလော့ သို့ ၁၈၉၉ ခုနှစ် မတ်လ ၄ ရက်တွင် စစ်ရေးဆိုင်ရာ အုပ်ချုပ်ရေးမှူး အဖြစ် ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။[၁၅၆] စစ်ပွဲကြောင့် ဖိလစ်ပိုင်ပြည်သူ ၂၀၀,၀၀၀ အနည်းဆုံး သေဆုံးခဲ့ရပြီး အများအားဖြင့် ငတ်မွတ်ခေါင်းပါးခြင်းနှင့် ရောဂါဘယတို့ကြောင့် ဖြစ်သည်။ [၁၅၇]

    ပထမ ဖိလစ်ပိုင် သမ္မတနိုင်ငံတော် စစ်ရှုံးခဲ့ပြီးနောက် ကျွန်းစုများကို အမေရိကန် ကျွန်းစုအစိုးရမှ အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ [၁၅၈] အမေရိကန်တို့သည် အခြားသော ပုန်ကန်ထကြွသော ပြည်နယ်များကို ဆက်လက်နှိမ်နင်းခဲ့ပြီး အထူးသဖြင့် ဆုတ်ယုတ်လာသော ဆူလူးစူလတန်ပြည် အပါအဝင် ပုန်ကန်ထကြွသော တာဂါးလော့ သမ္မတနိုင်ငံနှင့် မင်ဒါနောင်းရှိ ဇမ်ဘိုယမ်ဂါ သမ္မတနိုင်ငံတို့ ဖြစ်သည်။ [၁၅၉][၁၆၀] ထိုအချိန်ကာလ အတွင်း ဖိလစ်ပိုင်၏ ယဉ်ကျေးမှု ပြန်လည်ထွန်းကားလာခဲ့ပြီး ရုပ်ရှင်နယ်ပယ် နှင့် စာပေနယ်ပယ်တို့မှာ တိုးတက်လာခဲ့သည်။[၁၆၁][၁၆၂][၁၆၃] ဒန်နီယယ် ဘန်းဟန်မှ မနီလာအား ခေတ်သစ်မြို့တော် တစ်ခု အဖြစ်ပြောင်းလဲပေးမည့် ဗိသုကာ အစီအမံကို ရေးဆွဲခဲ့သည်။[၁၆၄] ၁၉၃၅ တွင် ဖိလစ်ပိုင် အား ဓနသဟာယနိုင်ငံ အဆင့် သတ်မှတ်ခဲ့ပြီး မန်နျူရယ်ကွီဇုန်မှာ သမ္မတ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ သူသည် အမျိုးသား ဘာသာစကားကို သတ်မှတ်ပေးခဲ့ပြီး အမျိုးသမီးများ မဲပေးခွင့်နှင့် မြေယာပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးတို့ကို စတင်မိတ်ဆက်ပေးခဲ့သည်။[၁၆၅][၁၆၆]

    ဂျပန် အုပ်စိုးစဉ် ကာလ  ၁၉၄၄ အောက်တိုဘာ ၂၀ လေးတဲ တိုက်ပွဲအတွင်း ဗိုလ်ချုပ်ကြီး ဒေါက်ဂလပ် မက်အာသာ ကမ်းတက်လာစဉ်

    နောက်ဆယ်စုနှစ်အတွင်း ဖိလစ်ပိုင်တို့၏ လွတ်လပ်ရေး အရယူမည့် အကြံမှာ ဂျပန်အင်ပိုင်ယာ၏ ကျူးကျော်တိုက်ခိုက်မှုကြောင့် ပျက်စီးခဲ့ရသည်။ ဂျပန်တို့က ယိုဆေး ပီ လော်ရယ် ဦးဆောင်သော ရုပ်သေးအစိုးရဖြင့် ဒုတိယ ဖိလစ်ပိုင် သမ္မတနိုင်ငံအား ဂျပန်၏ လက်အောက်ခံနိုင်ငံ အဖြစ် ထူထောင်ခဲ့သည်။ စစ်ပွဲကာလအတွင်း ဂျပန်တို့မှ ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်မှုများစွာ ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး ဘာတာအန်း သေမင်းတမန် ချီတက်ခြင်း နှင့် မနီလာစစ်ပွဲ အထွဋ်အထိပ် ရောက်ချိန်တွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သော မနီလာ အစုလိုက်အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်မှုတို့ကဲ့သို့သော စစ်ရာဇဝတ်မှုများကိုလည်း ကျူးလွန်ခဲ့သည်။ [၁၆၇] ၁၉၄၄တွင် ကွီဇုန်သည် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် ပြည်ပြေးအဖြစ် တိမ်းရှောင်ရင်း ကွယ်လွန်ခဲ့ပြီး ဆာဂျီယို အိုစမီနာက ၎င်း၏ နေရာအား ဆက်ခံခဲ့သည်။ ထို့နောက်တွင် မဟာမိတ်တပ်များသည် ဖိလစ်ပိုင် ကျွန်းစုအတွင်း ကျွန်းတစ်ခုမှ တစ်ခုသို့ ကူးပြောင်းခြင်း နည်းဗျူဟာကို ကျင့်သုံးခဲ့ပြီး ဂျပန်နေမဝင် အင်ပါယာမှ အောင်နိုင်ထားခဲ့သော နယ်မြေများကို ပြန်လည် ရယူနိုင်ခဲ့သည်။

    ၁၉၄၂ ခုနှစ် အလယ်ပိုင်းမှ ၁၉၄၄ ခုနှစ် အလယ်ပိုင်း အထိ ဖိလစ်ပိုင် ပြောက်ကျားတော်လှန်မှု[၁၆၈][၁၆၉] များအား အမေရိကန် ရေတပ် ရေငုပ်သင်္ဘောများနှင့် လေထီးဖြင့် ချပေးခြင်းတို့က ပံ့ပိုးမှု ပေးပြီး အားပေးအားမြှောက်ပြုခဲ့သည်။ ပြောက်ကျားများ အနေနှင့် ဂျပန်စစ်တပ်အား ဖိအားပေးနိုင်ရန် ဖြစ်ပြီး ကျေးလက်ဒေသများ၊ တောအုပ်များနှင့် တောင်ကုန်းများကို ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ရန် အတွက် ဖြစ်သည်။ ပြောက်ကျားစစ်သည် အလွန်ထိရောက်သဖြင့် ဂျပန်အင်ပိုင်ယာ အနေနှင့် ပြည်နယ် ၄၈ ခု အနက် ၁၂ ခုကိုသာ ထိန်းချုပ်နိုင်ခဲ့သည်။ [၁၇၀] အမေရိကန်တို့ အပေါ် သစ္စာခံထားသော်လည်း ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုး အများစု အနေနှင့် ယုံကြည်ထားသည်မှာ ဂျပန်တို့လက်အောက်မှ လွတ်မြောက်လျှင် သူတို့အတွက် လွတ်လပ်ရေး ရမည် ဖြစ်ပြီး ယခင်ကတည်းက ကတိရရှိထားသည့်အတိုင်း လွတ်လပ်သောနိုင်ငံ ထူထောင်နိုင်မည်ဟူ၍ ဖြစ်သည်။

    မဟာမိတ်များက ဖိလစ်ပိုင်တို့အား ဂျပန်အင်ပိုင်ယာမှ လွတ်မြောက်အောင် တိုက်ခိုက်ရာတွင် သမိုင်းကြောင်းတလျှောက် စုစုပေါင်း နစ်မြုပ်မှု တန်ချိန် အများဆုံး စစ်ပွဲဖြစ်သော လေးတဲပင်လယ်ကွေ့ စစ်ပွဲ ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ [၁၇၁][၁၇၂] မဟာမိတ်တပ်တို့မှ ဂျပန်တို့အား ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် အောင်မြင်နိုင်ခဲ့သည်။ စစ်ပွဲအပြီးတွင် ခန့်မှန်းခြေ အားဖြင့် ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုး တစ်သန်းကျော် သေဆုံးမည်ဟု ခန့်မှန်းခဲ့သည်။[၁၇၃][၁၇၄][၁၇၅]

    ကိုလိုနီ ခေတ်လွန် ကာလ  ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန်တို့လက်အောက်မှ ဖိလစ်ပိုင် လွတ်လပ်ရေး ကြေညာစဉ်

    ၁၉၄၅ ခုနှစ် အောက်တိုဘာ ၁၁ ရက်တွင် ဖိလစ်ပိုင်သည် ကုလသမဂ္ဂ၏ စတင်တည်ထောင်ရာတွင် ပါဝင်သည့်နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့သည်။[၁၇၆] နောက်တစ်နှစ်ဖြစ်သော ၁၉၄၆ ဇူလိုင် ၄ ရက်တွင် သမ္မတ မန်နျူရယ် ရော့ဆက် လက်ထက်၌ မနီလာစာချုပ်ဖြင့် ဖိလစ်ပိုင်သည် လွတ်လပ်သော နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ ဖြစ်ကြောင်း အမေရိကန်တို့မှ တရားဝင် အသိအမှတ်ပြုခဲ့သည်။ [၁၇၇] မကျေမနပ်သော ကွန်မြူနစ် အကြွင်းအကျန်များဖြစ်သည့် ဟူကဘာလာဟပ် [၁၇၈] တို့သည် ကျေးလက်ဒေသများတွင် လှည့်လည် ကျက်စားနေကြသောလည်း သမ္မတ အယ်လ်ပီဒီယို ကွီရီနိုကို ဆက်ခံသူ ရာမွန် မက်ဆေးဆေးမှ နှိမ်နင်းခဲ့သည်။[၁၇၉][၁၈၀]မာဆေးဆေးအား ဆက်ခံသူ ကားလို့စ် ပီ ဂါစီယာမှ ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုး ပထမဦးစားပေး ပေါ်လစီကို အစပျိုးခဲ့ပြီး[၁၈၁] ထိုပေါ်လစီအား ဒီယော့စ်ဒါဒို မာကာပါဂယ်မှ ဆက်လက် လုပ်ဆောင်ခဲ့ကာ လွတ်လပ်ရေးနေ့ ကျင်းပခြင်းအား ဇူလိုင် ၄ ရက်နေ့မှ အယ်မလီယို အာဂွီနာဒို ကြေညာသည့် နေ့ဖြစ်သော ဇူလိုင် ၁၂ ရက်သို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ကာ[၁၈၂][၁၈၃] မြောက်ဘော်နီယို အရှေ့ပိုင်းအား ဖိလစ်ပိုင်၏ နယ်မြေအဖြစ် တောင်းဆိုခဲ့သည်။ [၁၈၄][၁၈၅]

    ၁၉၆၅တွင် မာကာပါဂယ်သည် သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲတွင် ဖာဒီနန် မားကို့စ် အား ရှုံးနိမ့်ခဲ့သည်။ မားကို့စ်၏ သမ္မတ သက်တမ်း အစောပိုင်းတွင်ပင် သူသည် အခြေခံ အဆောက်အအုံ စီမံကိန်း အများအပြားကို စတင်ခဲ့သော်လည်း အကြီးအကျယ် ခြစားခြင်းနှင့် ပြည်သူ့ဘဏ္ဍာများကို ဒေါ်လာဘီလီယံနှင့် ချီ၍ အလွဲသုံးစားပြုခြင်း တို့အတွက် အစွပ်စွဲခံခဲ့ရသည်။ [၁၈၆] သူ၏ သမ္မတ သက်တမ်း ကုန်ဆုံးခါနီး ၁၉၇၂ ခုနှစ် စက်တင်ဘာ ၂၁ တွင် မားကို့စ်သည် စစ်အုပ်ချုပ်ရေး ကြေညာခဲ့သည်။[၁၈၇] သူ၏ ထိုအုပ်ချုပ်ရေး ကာလအတွင်း ဖိနှိပ်ခြင်း၊ ဆင်ဆာဖြတ်ခြင်း ၊ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်ခြင်းတို့နှင့် ပြည့်နှက်နေသော်လည်း အမေရိကန် တို့က ၎င်းတို့၏ ထောက်ပံ့မှုကို မယိမ်းမယိုင် ဆက်လက်ပေးအပ်ခဲ့သည်။ [၁၈၈]

    ၁၉၈၃ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၂၁ ရက်တွင် မားကို့စ်၏ အဓိက ပြိုင်ဘက်နှင့် အတိုက်အခံ ခေါင်းဆောင်ဖြစ်သော ဘန်နစ်နို အာကွီနို ဂျူနီယာမှာ မနီလာ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လေဆိပ် လေယာဉ်ပြေးလမ်းပေါ်တွင် လုပ်ကြံခံခဲ့ရသည်။ မားကို့စ်သည် နောက်ဆုံးတွင် ၁၉၈၆ သမ္မတ ကြားဖြတ် ရွေးကောက်ပွဲကို ကြေညာခဲ့သည်။ [၁၈၉] မားကို့စ်သည် အောင်နိုင်သူ အဖြစ် ကြေညာခဲ့သော်လည်း အများစုမှ ထိုရလဒ်သည် လိမ်လည်မှု ဖြစ်သည်ဟု ယူဆကြသည်။ ထို့နောက်တွင် ကာဒီနယ် ဂျိုင်းမီဆင်း မှ ပြည်သူတို့အား ပုန်ကန်ထကြွရန် လှုံ့ဆော်ခဲ့ပြီး [၁၉၀] တကမ္ဘာလုံးအား အံ့အားသင့်သွားစေသော ပြည်သူ့အာဏာတော်လှန်ရေး အား ဦးဆောင်ခဲ့သည်။[၁၉၁] မားကို့စ်နှင့် သူ၏ အပေါင်းအပါများသည် ဟာဝိုင်ယီ သို့ ထွက်ပြေးခဲ့ကြပြီး ဆန္ဒပြမှုများ၏ လက်နက်ကိုင်များအား စိတ်ဓာတ်ခွန်အားဖြစ်စေခဲ့သော အာကွီနို၏ ကျန်ရစ်သူဇနီး ကိုရာဇမ် အာကွီနို အား သမ္မတ အဖြစ် အသိအမှတ် ပြုခဲ့သည်။ [၁၈၉]

    ယနေ့ခေတ် သမိုင်းကြောင်း  လုပ်ကြံခံရသော အတိုက်အခံခေါင်းဆောင် ဘန်နစ်နို အာကွီနို ဂျူနီယာ၏ ကျန်ရစ်သူ ဇနီး ကိုရာဇမ် အာကွီနိုမှ ၁၉၈၆ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီ ၂၅ တွင် သမ္မတအဖြစ် ကျမ်းသစ္စာ ကျိန်ဆိုနေစဉ်

    ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံ ပြန်လည်ဖြစ်ပေါ်လာပြီး ၁၉၈၆ တွင်စတင်သော အစိုးရ၏ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးများမှာ နိုင်ငံတော်၏ ကြွေးမြီများ၊ အစိုးရ၏ ခြစားမှုများ၊ အာဏာသိမ်းရန် ကြံစည်မှုများ၊ ကပ်ဆိုက်မှုများ နှင့် ဆက်လက်တိုက်ခိုက်နေသော ကွန်မြူနစ် သူပုန်များ [၁၉၂] နှင့် မိုရိုခွဲထွက်ရေး သမားများနှင့် စစ်တပ်တို့၏ ပဋိပက္ခများကြောင့် [၁၉၃] နှောင့်နှေးခဲ့ရသည်။ ကိုရာဇမ် အာကွီနို အုပ်ချုပ်နေစဉ်ကာလ အတွင်း အမေရိကန် စစ်အခြေစိုက်စခန်း ဆက်လက်ထားရှိရေး စာချုပ်ကို ငြင်းဆိုခဲ့သောကြောင့် အမေရိကန်တပ်များ ဖိလစ်ပိုင်မှ ရုပ်သိမ်းခဲ့ပြီး [၁၉၄][၁၉၅] ကလာ့ခ်လေတပ်အခြေစိုက် စခန်းကို ၁၉၉၁ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလတွင် လည်းကောင်း၊ ဆူဘစ်ပင်လယ်အော် အခြေစိုက်စခန်းကို ၁၉၉၂ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင်လည်းကောင်း အစိုးရသို့ တရားဝင် လွှဲပြောင်းပေးခဲ့သည်။ [၁၉၆][၁၉၇]အစိုးရအနေနှင့် ၁၉၉၁ ခုနှစ် ဇွန်လ ပင်နာတူဘို မီးတောင် ပေါက်ကွဲမှု အပါအဝင် သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များကိုလည်း ဆက်တိုက် ရင်ဆိုင် ဖြေရှင်းခဲ့ရသည်။ [၁၉၈][၁၉၉] ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေတွင် သမ္မတစ်ဦးအား သက်တမ်းတစ်ခုသာ ဆောင်ရွက်ခွင့်အား စတင်ထည့်သွင်းလိုက်သဖြင့် အာကွီနိုသည် နောက်တစ်ကြိမ် ထပ်မံ အရွေးမခံတော့ပေ။

    ၁၉၉၂ ခုနှစ် မေလတွင် ကျင်းပသော ဖိလစ်ပိုင် သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲတွင် အနိုင်ရသော ဖီဒယ် ဘီ ရားမို့စ်မှ အာကွီနို အား ဆက်ခံခဲ့သည်။ ထိုကာလအတွင်း နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေး စွမ်းဆောင်နိုင်မှုမှာ အသင့်အတင့်သာ ရှိပြီး ဂျီဒီပီတိုးတက်မှုနှုန်း ၃.၆%[၂၀၀] မျှသာ ရှိသည်။[၂၀၁] မိုရိုအမျိုးသား လွတ်မြောက်ရေး တပ်ဦးနှင့် ၁၉၉၆ တွင် [၂၀၂] ငြိမ်းချမ်းရေး သဘောတူညီချက် ရရှိခဲ့ပြီး [၂၀၂] နိုင်ငံရေးအရ တည်ငြိမ်မှုနှင့် စီးပွားရေး တိုးတက်မှုများ ဖြစ်ပေါ်သော်လည်း ၁၉၉၇ အာရှ ငွေကြေးဂယက် စတင်ဖြစ်ပေါ်ခြင်းက ၎င်းတို့ကို လွှမ်းမိုး သွားခဲ့သည်။ [၂၀၃][၂၀၄] ရားမို့စ်၏ သမ္မတသက်တမ်းအတွင်း သေဒဏ်ပေးမှုကို ပြန်လည်အသက်သွင်းခဲ့ပြီး ၁၉၉၃ ခုနှစ် အီလင်း ဆာမီယန်တာ နှင့် အလန်ဂိုမက်ဇ်တို့အား သတ်ဖြတ် မုဒိမ်းကျင့်မှု ဖြစ်ပွားအပြီးတွင် ဖြစ်သည်။ ပထမဆုံး သေဒဏ်ပေးခံရသောသူမှာ လီယို အက်ချီဂါရေးဖြစ်ပြီး သူ့အား ၁၉၉၉ တွင် သေဒဏ်ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ [၂၀၅]

     ၁၉၉၁ ပင်နာတူဘို မီးတောင် ပေါက်ကွဲမှုသည် ၂၁ ရာစု ကမ္ဘာတွင် ဒုတိယမြောက် အကြီးဆုံး မီးတောင်ပေါက်ကွဲမှု ဖြစ်သည်။

    ရားမို့စ်အား ဆက်ခံသူမှာ ဂျိုးဆက် အက်စထရာဒါဖြစ်ပြီး ၁၉၉၈ ဇွန်လတွင် စတင် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့ကာ ၁၉၉၇ ခုနှစ် အာရှ ငွေကြေးဂယက်အတွင်းတွင်ပင် နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေးကို -၀.၆% တိုးတက်မှုမှ ၃.၄% တိုးတက်မှု အထိ ပြန်လည်ဆွဲတင်နိုင်ခဲ့သည်။[၂၀၆][၂၀၇][၂၀၈]အစိုးရသည် မိုရိုအစ္စလာမ်လွတ်မြောက်ရေး တပ်ဦး အား ၂၀၀၀ ခုနှစ် မတ်လတွင် စစ်ကြေညာခဲ့ပြီး သူပုန်တို့၏ ဌာနချုပ် အပါအဝင် စခန်းများကို ဝင်ရောက်သိမ်းပိုက် ချေမှုန်းခဲ့သည်။[၂၀၉][၂၁၀] အဘူဆာယက်ဖ် သူပုန်တို့နှင့် ပဋိပက္ခအတွင်းတွင်ပင်[၂၁၁] လာဘ်စားသည်ဟု စွပ်စွဲခံရပြီး နှောင့်နှေးနေသော အစိုးရအား တရားစွဲဆိုမှု အတွင်းတွင်ပင် ၂၀၀၁ အီးအက်စ်ဒီအေ တော်လှန်ရေးဖြင့် ဂျိုးဆက် အက်စထရာဒါ၏ အစိုးရမှာ ဖြုတ်ချခံရပြီး ၎င်း၏ ဒု-သမ္မတဖြစ်သူ ဂလော်ရီယာ မာကာပါဂယ်-အာရိုယို မှ ၂၀၀၁ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီ ၂၀ ရက်တွင် ၎င်း၏ နေရာကို ဆက်ခံခဲ့သည်။ [၂၁၂]

    အာရိုယို၏ ၉နှစ်တာ အစိုးရ ကာလအတွင်း စီးပွားရေးသည် အလွန်တိုးတက်လာခဲ့ပြီး ၄%မှ ၇% အထိရှိကာ ၂၀၀၂ ခုနှစ်မှ ၂၀၀၇ ခုနှစ်အတွင်း ပျမ်းမျှအားဖြင့် ၅.၃၃% တိုးတက်ခဲ့ကာ ၂၀၀၄ ခုနှစ်တွင် မနီလာ အပေါ့စား မြို့ပတ်ရထား လိုင်း ၂ ကဲ့သို့သော စီးပွားရေး အဆောက်အအုံ ဆိုင်ရာ စီမံကိန်းများကို ပြီးစီးအောင် ဆောင်ရွက်နိုင်ခဲ့ကာ[၂၁၃] မဟာ စီးပွားပျက်ကပ်ကြီးအား ရှောင်လွှဲနိုင်ခဲ့သည်။ [၂၁၄] အခြားအချိန်ကာလများနှင့် နှိုင်းယှဉ်မည်ဆိုပါက ဖိလစ်ပိုင်၏ စီးပွားရေးသည် ၁၉၆၅ မှ ၂၀၀၁ အတွင်း ၃.၆% နှင့် စင်ကာပူတွင် ဒီမိုကရေစီရရှိပြီးသော အချိန်ကာလကိုသာ ထည့်သွင်းရေတွက်မည် ဆိုပါက ၁၉၈၆ မှ ၂၀၀၁ အတွင်း ၃.၅% မျှ တိုးတက်ခဲ့သည်။ သူမ၏ အရှေ့မှ တာဝန်ထမ်းဆောင်များနှင့် နှစ်စဉ်တိုးတက်မှုနှုန်းကို နှိုင်းယှဉ်မည် ဆိုပါက (မားကို့စ်အစိုးရ မှ အက်စထရာဒါ အစိုးရအထိ) ၁.၇% မှ ၁.၈၇% အထိ တိုးတက်ခဲ့သည်။ ၁၉၆၀ ပြည့်နှစ်များမှ စ၍ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများနှင့် နှိုင်းယှဉ်လျှင် ဆယ်စုနှစ် ၅ စုစာမျှ နောက်ကျကျန်နေသော ဖိလစ်ပိုင်၏ ရွှံ့နွံထဲမှ စီးပွားရေးသည် ရုတ်တရက် တိုးတက်လာခြင်းကြောင့် သူမ၏ အစိုးရ ပြီး နောက်ဆယ်စုနှစ်အတွင်းတွင် ဖိလစ်ပိုင်သည် အာရှ၏ လူမမာနိုင်ငံ အဖြစ်မှ ကျားပေါက်တစ်ကောင်အဖြစ် ပြောင်းလဲလာခဲ့သည်။[၂၀၀] သို့သော်လည်း ထိုအောင်မြင်မှုများမှ ခြစားမှုများနှင့် ၂၀၀၄ ခုနှစ် သမ္မတရွေးကောက်ပွဲတွင် မဲခိုးခြင်း နှင့် သက်ဆိုင်သည့် ဟဲလိုဂါစီအရှုပ်တော်ပုံ ကဲ့သို့သော အရှုပ်တော်ပုံများနှင့် အတူ ရှိနေခဲ့သည်။ [၂၁၅][၂၁၆][၂၁၇][၂၁၈] ၂၀၀၉ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာ ၂၃ ရက်တွင် သတင်းစာဆရာများနှင့် သာမန်ပြည်သူ ၃၄ ယောက်တို့မှာ မာဂွင်ဒါနောင်းတွင် အစုလိုက် အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်ခံခဲ့ရသည်။ [၂၁၉][၂၂၀]

    ဘန်နစ်နို အာကွီနို ၃ သည် ၂၀၁၀ ခုနှစ် သမ္မတရွေးကောက်ပွဲတွင် အနိုင်ရရှိခဲ့ပြီး ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ ၁၅ ယောက်မြောက် သမ္မတ အဖြစ် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ သူ့အနေနှင့် ပထမဆုံး ရင်ဆိုင်ဖြေရှင်းရသည့် အကြီးဆုံး ပြဿနာမှာ မနီလာဓားစာခံအမှု ဖြစ်ပြီး ထိုအမှုကြောင့် မနီလာနှင့် ဟောင်ကောင်ကြား ဆက်ဆံရေးတွင် ကြီးမားသော အဖုအထစ် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ ဘန်ဆာမိုရို ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ ကို ပြဋ္ဌာန်းရန် ပထမအဆင့် အနေနှင့် ၂၀၁၂ ခုနှစ် အောက်တိုဘာ ၁၅ တွင် ဘန်ဆာမိုရို အခြေခံမူ သဘောတူညီချက်ကို လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့သည်။[၂၂၁]သို့သော်လည်း မာဂွင်ဒါနောင်းရှိ မာမာဆာပါနိုတွင် ပဋိပက္ခဖြစ်ပွားရာ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံတော် ရဲတပ်ဖွဲ့၏ အထူးစစ်ဆင်ရေးအဖွဲ့မှ ၄၄ ဦး သေဆုံးခဲ့သဖြင့် ဘန်ဆာမိုရို ပဏာမ ဥပဒေကို တရားဝင် ပြဋ္ဌာန်းရန် ကြိုးစားမှုမှာ တစ်ဝက်တစ်ပျက်တွင် ရပ်တန့်ခဲ့သည်။ [၂၂၂][၂၂၃] ဆာဘားကျွန်း နှင့် တောင်တရုတ်ပင်လယ်တို့တွင် ဖိလစ်ပိုင်တို့ ပိုင်နက်အငြင်းပွားမှုတို့မှာလည်း အရှိန်အဟုန်မြင့်လာခဲ့သည်။ [၂၂၄][၂၂၅][၂၂၆]

    ၂၀၁၃ ခုနှစ် မေလ ၁၅ ရက်တွင် ဖိလစ်ပိုင်သည် ကေ-၁၂ ပရိုဂရမ်ဟု လူသိများကြသော ၂၀၁၃ ခုနှစ် မွမ်းမံထားသည့် အခြေခံပညာရေး ဥပဒေ ကို စတင် အကောင်အထည် ဖော်ခဲ့သည်။ ထိုစနစ်အရ ဖိလစ်ပိုင်၏ ၁၀နှစ်တာ ပညာသင်ကြားသော အခြေခံပညာ မူလတန်း နှင့် အထက်တန်း စနစ်တွင် ၂ နှစ် ထပ်မံပေါင်းထည့်ခဲ့သည်။ [၂၂၇] ထို့နောက်တွင် ၂၀၁၃ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာ ၈ ရက်တွင် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံသို့ ယိုလန်ဒါ တိုင်ဖွန်းမုန်တိုင်း (ဟိုင်ယန်တိုင်ဖွန်း မုန်တိုင်း) ဝင်ရောက်တိုက်ခတ်ခဲ့ပြီး ဗီဆာယားဒေသတွင် အကြီးအကျယ် ပျက်စီးဆုံးရှုံးမှုများ ကြုံတွေ့ခဲ့ရသည်။ [၂၂၈][၂၂၉] ၂၀၁၄ ခုနှစ် ဧပြီလ ၂၈ ရက်တွင် အမေရိကန် သမ္မတ ဘားရက် အိုဘာမား ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံသို့ အလည်အပတ် လာရောက်ပြီးနောက် မွမ်းမံထားသော ကာကွယ်ရေးဆိုင်ရာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရေး သဘောတူညီချက် ကို လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့သဖြင့် အမေရိကန် စစ်တပ်များ နိုင်ငံအတွင်း ပြန်လည် အခြေစိုက်နိုင်ရန် အတွက် လမ်းဖွင့်ပေးခဲ့သည်။ [၂၃၀][၂၃၁][၂၃၂][၂၃၃]

     ရော်ဒရစ်ဂို ဒူတာတေး ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ ၁၆ ယောက်မြောက် သမ္မတအဖြစ် ကျမ်းသစ္စာ ကျိန်ဆိုနေစဉ်

    ယခင်က ဒါဗောင်းမြို့တော်၏ မြို့တော်ဝန်ဖြစ်သော ရော်ဒရစ်ဂို ဒူတာတေးသည် ပီဒီပီ-လာဘန်း ပါတီမှ တဆင့် ၂၀၁၆ ခုနှစ် သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲတွင် အနိုင်ရရှိခဲ့ပြီး မင်ဒါနောင်းဒေသမှ ပထမဆုံး ဖိလစ်ပိုင်၏ သမ္မတ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ [၂၃၄] ၂၀၁၆ ခုနှစ် ဇူလိုင် ၁၂ ရက်တွင် အမြဲတမ်းအငြင်းပွားမှုဖြေရှင်းရေးဆိုင်ရာ ခုံရုံးမှ တောင်တရုတ်ပင်လယ်တွင် တရုတ်နှင့် အငြင်းပွားမှု ဖြစ်ပွားသော နယ်မြေအငြင်းပွားမှုတွင် ဖိလစ်ပိုင်အား အသာစီးပေး၍ ဆုံးဖြတ်ချက်ချ ခဲ့သည်။ [၂၃၄] သမ္မတ အဖြစ် အရွေးချယ် ခံရပြီးနောက်တွင် ဒူတာတေးသည် မဲဆွယ်စဉ်က ပေးခဲ့သည့် ကတိအတိုင်း ၆ လအတွင်း ရာဇဝတ်မှုများ ပပျောက်စေရန် မူးယစ်ဆေးဝါး တိုက်ဖျက်ရေး ကန်ပိန်းကို အရှိန်အဟုန်မြှင့် ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ [၂၃၅] ၂၀၁၉ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလအထိ ဖိလစ်ပိုင် မူးယစ်ဆေးတိုက်ဖျက်မှုတွင် လူသေဆုံးမှုမှာ ၅,၁၇၆ ဦး အထိ ရှိခဲ့သည်။ [၂၃၆][၂၃၇][၂၃၈][၂၃၉]

    ဒူတာတေးသည် ၂၀၁၇ ခုနှစ်တွင် "တည်ဆောက်စို့ ! တည်ဆောက်စို့ ! တည်ဆောက်စို့ ! " ဟု အမည်ပေးထားသော အစီအစဉ်ကို စတင်ခဲ့ပြီး ဖိလစ်ပိုင်ကို အခြေခံအဆောက်အအုံနှင့် ပတ်သက်သော ရွှေရောင်နှစ်သစ်များဆီသို့ လမ်းပြခေါ်ဆောင်သွားရန် ရည်ရွယ်ပြီး ၎င်းမှတဆင့် အလုပ်အကိုင် နှင့် စီးပွားရေး အခွင့်အလမ်းများ ပိုမို ဖန်တီးပေးပြီး ထိုမှတဖန် နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေး တိုးတက်မှုကို ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ပြီး ဆင်းရဲမွဲတေမှု လျှော့ချရေးကို အရှိန်အဟုန်မြင့် ဆောင်ရွက်နိုင်မည် ဖြစ်သည်။ [၂၄၀]ထိုအစီအစဉ်ကို ဆက်လက်ဆောင်ရွက်နိုင်ရန် ဆောက်လုပ်ရေးကဏ္ဍတွင် အလုပ်သမားပေါင်း ၂ သန်းမျှ ပိုမို လိုအပ်မည် ဖြစ်သည်။ [၂၄၁][၂၄၂]

    တည်ဆောက်စို့ ! တည်ဆောက်စို့ ! တည်ဆောက်စို့ ! အစီအစဉ်တွင် စီမံကိန်း ၇၅ ခု ပါဝင်ပြီး ၎င်းတို့ထဲတွင် လေကြောင်းပို့ဆောင်ရေးဆိုင်ရာ စီမံကိန်း ၆ ခု၊ ရထားပို့ဆောင်ရေး စီမံကိန်း ၁၂ ခု၊ ရေကြောင်းပို့ဆောင်ရေး စီမံကိန်း ၄ ခုတို့ ပါဝင်သည်။ ထို့အပြင် ရေကြီးမှု ထိန်းသိမ်းနိုင်မည့် အဓိက စီမံကိန်းကြီး ၄ ခု၊ ရေပေးဝေရေးနှင့် ဆည်မြောင်းဆိုင်ရာ စီမံကိန်း ၁၁ ခု၊ ဓာတ်အားပေးရေး စီမံကိန်း ၄ခုနှင့် အခြားသော အများပြည်သူဆိုင်ရာ အခြေခံအဆောက်အအုံ စီမံကိန်း ၃ခုတို့ ပါဝင်သည်။ [၂၄၃] နိုင်ငံအနေနှင့် ၂၀၂၂ ခုနှစ်အထိအများပြည်သူတို့၏ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုနှင့် အခြေခံအဆောက်အအုံတို့တွင် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၁၆၀ ဘီလီယံ မှ ၂၂၀ ဘီလီယံ အထိ သုံးစွဲရန် ရည်ရွယ်ထားသည်။[၂၄၄]

    ၂၀၁၇ တွင် ဒူတာတေးသည် အရည်အသွေးမြင့် အဆင့်မြင့်ပညာရေးကို လူတိုင်းသင်ကြားနိုင်မည့် ဥပဒေ ကို လက်မှတ်ရေးထိုးပြဋ္ဌာန်းခဲ့ပြီး ထိုဥပဒေမှ ဖိလစ်ပိုင်ကျောင်းသားတို့အတွက် အများပြည်သူဆိုင်ရာ တက္ကသိုလ်နှင့် ကောလိပ်တို့တွင် ကျောင်းလခနှင့် အခြားလခများကို ကင်းလွတ်ခွင့် ပေးခဲ့သည့်အပြင် ပုဂ္ဂလိက အဆင့်မြင့်ပညာကျောင်းများတွင် ပညာသင်ကြားနေသော ကျောင်းသားများအတွက် ထောက်ပံ့ပေးမှုများလည်း ပါဝင်သည်။ သူသည် ဥပဒေ အသစ် အခု ၂၀ ကို လက်မှတ်ရေးထိုး ပြဋ္ဌာန်းခဲ့ပြီး ၎င်းတို့တွင် လူတိုင်းအတွက် ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်မှု ဥပဒေ၊ လူတို့နေထိုင်မှုနှင့် မြို့ပြဖွံ့ဖြိုးရေးဆိုင်ရာ ဌာနကို တည်ထောင်ခြင်း၊ နိုင်ငံတော်ဆိုင်ရာ ကင်ဆာ ထိန်းချုပ်မှု အစီအစဉ်ကို တည်ထောင်ခြင်း နှင့် လက်ကိုင်ဖုန်းသုံးစွဲသူများအတွက် ၎င်းတို့၏ နံပါတ်ကို တသက်လုံး သုံးစွဲနိုင်ရန် ခွင့်ပြုခြင်း တို့ ပါဝင်သည်။ [၂၄၅]

    ↑ "Earliest known hominin activity in the Philippines by 709 thousand years ago" (May 1, 2018). Nature 557 (7704): 233–237. doi:10.1038/s41586-018-0072-8. PMID 29720661. Bibcode: 2018Natur.557..233I.  ↑ Henderson၊ Barney။ "Archaeologists unearth 67000-year-old human bone in Philippines"၊ The Daily Telegraph၊ August 4, 2010။ August 4, 2010 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။  ↑ Fox, Robert B. (1970)။ The Tabon Caves: Archaeological Explorations and Excavations on Palawan။ National Museum။ p. 44။ ASIN B001O7GGNI။ December 16, 2009 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Scott 1984, p. 15. ↑ Scott 1984, p. 138, "Not one roof beam, not one grain of rice, not one pygmy Negrito bone has been recovered. Any theory which describes such details is therefore pure hypothesis and should be honestly presented as such." ↑ Solheim၊ Wilhelm G.; Bulbeck၊ David; Flavel၊ Ambika (2006)။ Archaeology and Culture in Southeast Asia: Unraveling the Nusantao (အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားဖြင့်)။ UP Press။ pp. 57–139။ ISBN 978-971-542-508-7။ ↑ ၇.၀ ၇.၁ Mijares, Armand Salvador B. (2006). "The Early Austronesian Migration To Luzon: Perspectives From The Peñablanca Cave Sites". Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association (26): 72–78.  မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ။ 23 August 2013 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 10 March 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ။ 23 August 2013 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 10 March 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Bellwood၊ Peter (2014)။ The Global Prehistory of Human Migration။ p. 213။ ↑ Solheim၊ Wilhelm G., II. (January 2006)။ Origins of the Filipinos and Their Languages (PDF)။ August 3, 2008 တွင် မူရင်း (PDF) အား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ August 27, 2009 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Scott 1984, p. 17. ↑ Bellwood၊ Peter (2011)။ Pathos of Origin။ pp. 31–41။ ↑ Hsiao-Chun၊ Hung (2007)။ Ancient jades map 3,000 years of prehistoric exchange in Southeast Asia။ ↑ Legarda, Benito, Jr. (2001). "Cultural Landmarks and their Interactions with Economic Factors in the Second Millennium in the Philippines". Kinaadman (Wisdom) A Journal of the Southern Philippines 23.  ↑ ၁၄.၀ ၁၄.၁ ၁၄.၂ Postma, Antoon (1992). "The Laguna Copper-Plate Inscription: Text and Commentary". Philippine Studies 40 (2): 182–203.  ↑ ၁၅.၀ ၁၅.၁ ၁၅.၂ ၁၅.၃ ၁၅.၄ ၁၅.၅ ၁၅.၆ ၁၅.၇ ၁၅.၈ ၁၅.၉ Jocano၊ F. Landa (2001)။ Filipino Prehistory: Rediscovering Precolonial Heritage။ Quezon City: Punlad Research House, Inc.။ ISBN 978-971-622-006-3။ ↑ ၁၆.၀ ၁၆.၁ ၁၆.၂ ၁၆.၃ ၁၆.၄ ၁၆.၅ ၁၆.၆ ၁၆.၇ ၁၆.၈ Junker၊ L (1999)။ Raiding, Trading, and Feasting the Political Economy of Philippine Chiefdoms။ Honolulu: University of Hawaiì Press။ ↑ ၁၇.၀ ၁၇.၁ Miksic၊ John N. (2009)။ Southeast Asian Ceramics: New Light on Old Pottery။ Editions Didier Millet။ ISBN 978-981-4260-13-8။ ↑ ၁၈.၀ ၁၈.၁ ၁၈.၂ ၁၈.၃ ၁၈.၄ ၁၈.၅ ၁၈.၆ ၁၈.၇ ၁၈.၈ Scott 1994. ↑ Sals၊ Florent Joseph (2005)။ The history of Agoo : 1578–2005 (Englishဘာသာစကားဖြင့်)။ La Union: Limbagan Printhouse။ p. 80။CS1 maint: အသိအမှတ်မပြုသော ဘာသာစကား (link) ↑ ၂၀.၀ ၂၀.၁ Timeline of history။ November 23, 2009 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ October 9, 2009 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ ၂၁.၀ ၂၁.၁ Jocano၊ Felipe Jr. (August 7, 2012)။ Wiley၊ Mark (ed.)။ A Question of Origins။ Arnis: Reflections on the History and Development of Filipino Martial Arts (အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားဖြင့်)။ Tuttle Publishing။ ISBN 978-1-4629-0742-7။ ↑ ၂၂.၀ ၂၂.၁ ၂၂.၂ Osborne၊ Milton (2004)။ Southeast Asia: An Introductory History (Ninth ed.)။ Australia: Allen & Unwin။ ISBN 978-1-74114-448-2။ ↑ Legarda, Benito, Jr. (2001). "Cultural Landmarks and their Interactions with Economic Factors in the Second Millennium in the Philippines". Kinaadman (Wisdom) A Journal of the Southern Philippines 23.  ↑ Ring, Trudy; Robert M. Salkin & Sharon La Boda (1996)။ International Dictionary of Historic Places: Asia and Oceania။ Taylor & Francis။ pp. 565–569။ ISBN 978-1-884964-04-6။ January 7, 2010 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Cite uses deprecated parameter |last-author-amp= (အကူအညီ) ↑ Ho Khai Leong (2009)။ Connecting and Distancing: Southeast Asia and China။ Institute of Southeast Asian Studies။ p. 33။ ISBN 978-981-230-856-6။ ↑ Karnow၊ Stanley (2010)။ In Our Image။ ISBN 978-0-307-77543-6။ August 24, 2015 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Zhenping, Wang (2008). "Reading Song-Ming Records on the Pre-colonial History of the Philippines". Journal of East Asian Cultural Interaction Studies 1: 249–260. ISSN 1882-7756.  မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ။ 13 March 2013 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 3 July 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Scott 1984, p. 67. ↑ Go, Bon Juan (2005). "Ma'I in Chinese Records – Mindoro or Bai? An Examination of a Historical Puzzle". Philippine Studies 53 (1): 119–138.  ↑ Scott 1984, p. [စာမျက်နှာ လိုအပ်]. ↑ Francisco Ignacio Alcina (1668)။ Historia de las islas e indios de Bisayas။ ↑ The Kingdom of Butuan။ Asia Society New York။ 2019-03-08 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Jobers Bersales: Raiding China at Inquirer.net Retrieved June 13, 2013 ↑ ၃၄.၀ ၃၄.၁ History of the Kingdom of Dapitan. Retrieved February 3, 2017. ↑ G. Nye Steiger, H. Otley Beyer, Conrado Benitez, A History of the Orient, Oxford: 1929, Ginn and Company, p. 121. ↑ "Strait of Malacca"။ World Oil Transit Chokepoints (PDF) (အစီရင်ခံစာ)။ U.S. Energy Information Administration။ November 10, 2014။ 2014-11-22 တွင် မူရင်း (PDF) အား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (အကူအညီ) ↑ The Temples Of Bahal (Portibi): Traces of Vajranaya Buddhism in Sumatra။ Wonderful Indonesia။ 22 July 2015 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Najeeb Mitry Saleeby (1908)။ The History of Sulu။ Ethnological Survey for Philippine Islands (Illustrated ed.)။ Bureau of Printing, Harvard University။ pp. 152–153။ OCLC 3550427။ 20 June 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး – via Internet Archive။ ↑ Zhang Xie. (1618) (in Chinese). Dong Xi Yang Kao [A Study of the Eastern and Western Oceans] Volume 5 Archived 10 October 2017 at the Wayback Machine. (တရုတ်: 東西洋考). ISBN 7-5325-1593-1. MID 00024687. Retrieved December 18, 2009. ↑ Cebu, a Port City in Prehistoric and in Present Times. Accessed September 5, 2008. ↑ The Tenggarong Kutai in the Joshua Project ↑ Coedès၊ George (1968)။ Walter F. Vella (ed.)။ The Indianized States of Southeast Asia။ ဘာသာပြန်သူ Susan Brown Cowing။ University of Hawaii Press။ ISBN 978-0-8248-0368-1။ ↑ History for Brunei Darussalam: Sharing our Past။ Curriculum Development Department, Ministry of Education။ 2009။ p. 44။ ISBN 978-99917-2-372-3။ ↑ Barski, p. 46. ↑ Alfonso, Ian Christopher B. (2016)။ The Nameless Hero: Revisiting the Sources on the First Filipino Leader to Die for Freedom။ Angeles: Holy Angel University Press။ ISBN 978-971-0546-52-7။ ↑ Lucoes warriors aided the Burmese king in his invasion of Siam in 1547 AD. At the same time, Lusung warriors fought alongside the Siamese king and faced the same elephant army of the Burmese king in the defence of the Siamese capital at Ayuthaya, p. 195. ↑ Barros, Joao de, Decada terciera de Asia de Ioano de Barros dos feitos que os Portugueses fezarao no descubrimiento dos mares e terras de Oriente [1628], Lisbon, 1777, courtesy of Scott 1994 p.94 ↑ Pigafetta, Antonio (1969). "First voyage round the world" (in English). Filipiniana Book Guild.  ↑ Pires၊ Tomé (1944)။ A suma oriental de Tomé Pires e o livro de Francisco Rodriguez: Leitura e notas de Armando Cortesão [1512–1515] (Portugueseဘာသာစကားဖြင့်)။ ဘာသာပြန်သူ Armando Cortesao။ Cambridge: Hakluyt Society။CS1 maint: အသိအမှတ်မပြုသော ဘာသာစကား (link) ↑ Lach၊ Donald Frederick (1994)။ "Chapter 8: The Philippine Islands"။ Asia in the Making of Europe။ Chicago: University of Chicago Press။ ISBN 978-0-226-46732-0။ ↑ Reid၊ Anthony (1995)။ "Continuity and Change in the Austronesian Transition to Islam and Christianity"။ in Peter Bellwood; James J. Fox; Darrell Tryon (eds.)။ The Austronesians: Historical and comparative perspectives။ Canberra: Department of Anthropology, The Australian National University။ 2 September 2007 တွင် မူရင်း အား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 5 July 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Turnbull၊ C.M. (1977)။ A History of Singapore: 1819–1975။ Kuala Lumpur: Oxford University Press။ ISBN 978-0-19-580354-9။ ↑ Antony, Robert J. Elusive Pirates, Pervasive Smugglers: Violence and Clandestine Trade in the Greater China Seas. Hong Kong: Hong Kong University Press, 2010. Print, 76. ↑ Junker, Laura L. Raiding, Trading, and Feasting: The Political Economy of Philippine Chiefdoms. Honolulu: University of Hawaiì Press, 1999. ↑ Wilkinson, R J. An Abridged Malay-English Dictionary (romanised). London: Macmillan and Co, 1948. Print, 291. ↑ Glossary: Luções By Paul Kekai Manansala in the "Quest of the Dragon and Bird Clan." ↑ Scott၊ William Henry (1989)။ Filipinos in China in 1500။ De la Salle University။ July 24, 2015 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ April 17, 2015 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Sals၊ Florent Joseph (2005)။ The history of Agoo : 1578–2005 (Englishဘာသာစကားဖြင့်)။ La Union: Limbagan Printhouse။ p. 80။CS1 maint: အသိအမှတ်မပြုသော ဘာသာစကား (link) ↑ Ibn Battuta, The Travels of Ibn Baṭṭūṭa, A.D. 1325–1354, vol. 4, trans. H. A. R. Gibb and C. F. Beckingham (London: Hakluyt Society, 1994), pp. 884–5. ↑ Scott 1994, p. 187. ↑ Frey၊ Edward (1989)။ The Kris: Mystic Weapon of the Malay World။ Selangor Darul Ehsan: Oxford University Press။ ISBN 978-0-19-588906-2။ ↑ 100 Events That Shaped The Philippines (Adarna Book Services Inc. 1999 Published by National Centennial Commission) Page 72 "The Founding of the Sulu Sultanate" ↑ Bascar, C.M.၊ Sultanate of Sulu, "The Unconquered Kingdom"၊ December 1, 2008 တွင် မူရင်း အား မော်ကွန်းတင်ပြီး၊ December 19, 2009 တွင် ပြန်စစ်ပြီး – via The Royal Hashemite Sultanate of Sulu & Sabah Website Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (အကူအညီ) ↑ "The Maguindanao Sultanate" Archived 26 January 2003 at the Wayback Machine., Moro National Liberation Front web site. "The Political and Religious History of the Bangsamoro People, condensed from the book Muslims in the Philippines by Dr. C.A. Majul." Retrieved January 9, 2008. ↑ Majul, Muslims, 81–83. ↑ Sidhu, Jatswan S. (2009)။ "Bolkiah, Sultan (r. 1485–1524)"။ Historical Dictionary of Brunei Darussalam (second ed.)။ Lanham, MD: Scarecrow Press။ p. 37။ ISBN 978-0-8108-7078-9။ ↑ Info Sejarah။ The Government of Burnei Darussalam။ January 9, 2017 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ ↑ McAmis 2002, pp. 18–24, 53–61 ↑ Munoz၊ Paul Michel (2006)။ Early Kingdoms of the Indonesian Archipelago and the Malay Peninsula။ Singapore: Editions Didier Millet။ p. 171။ ISBN 978-981-4155-67-0။ ↑ U.S. Department of State. Bureau of East Asian and Pacific Affairs. (June 2009). Background Note: Brunei. Retrieved December 18, 2009. ↑ Sidhu, Jatswan S. (2009)။ "Bolkiah, Sultan (r. 1485–1524)"။ Historical Dictionary of Brunei Darussalam (second ed.)။ Lanham, Maryland: Scarecrow Press။ p. 37။ ISBN 978-0-8108-7078-9။ ↑ Saunders 2013, pp. 60. ↑ Herbert & Milner 1989, pp. 99. ↑ Lea & Milward 2001, pp. 16. ↑ Hicks 2007, pp. 34. ↑ Church 2012, pp. 16. ↑ Eur 2002, pp. 203. ↑ Abdul Majid 2007, pp. 2. ↑ Welman 2013, pp. 8. ↑ Cf. William Henry Scott (1903). "Barangay: Sixteenth Century Philippine Culture and Society". (1 January 1994) pp. 109–110. ↑ Celestino C. Macachor (2011). "Searching for Kali in the Indigenous Chronicles of Jovito Abellana". Rapid Journal 10 (2).  မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ။ 3 July 2012 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 13 July 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ။ 3 July 2012 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 13 July 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Marivir Montebon, Retracing Our Roots – A Journey into Cebu's Pre-Colonial Past, p.15 ↑ de Guzman၊ Maria O. (1967)။ The Filipino Heroes။ National Bookstore, Inc.။ p. 58။ ISBN 978-971-08-2987-3။ ↑ Pigafetta၊ Antonio (1524)။ Relazione del primo viaggio intorno al mondo။ ↑ "For improved response? PAGASA to adopt 'super typhoon' category in 2015"၊ GMA News Online၊ November 1, 2014။ November 2, 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။  ↑ Barrows, David (2014). "A History of the Philippines". Guttenburg Free Online E-books 1. “Fourth.—In considering this Spanish conquest, we must understand that the islands were far more sparsely inhabited than they are to-day. The Bisayan islands, the rich Camarines, the island of Luzon, had, in Legaspi's time, only a small fraction of their present great populations. This population was not only small, but it was also extremely disunited. Not only were the great tribes separated by the differences of language, but, as we have already seen, each tiny community was practically independent, and the power of a dato very limited. There were no great princes, with large forces of fighting retainers whom they could call to arms, such as the Portuguese had encountered among the Malays south in the Moluccas.”  ↑ ၈၇.၀ ၈၇.၁ ၈၇.၂ ၈၇.၃ Agoncillo, Teodoro A. (1990)။ History of the Filipino People (8th ed.)။ Garotech Publishing။ p. 22။ ISBN 978-971-8711-06-4။ ↑ Alan C. Robles။ "No trust in institutions"၊ D+C, development and cooperation၊ October 15, 2017။ November 23, 2017 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။  ↑ quoted in Mendoza၊ Susanah Lily L. (2002)။ Between the Homeland and the Diaspora: The Politics of Theorizing Filipino and Filipino American Identities : a Second Look at the Poststructuralism-indigenization Debates။ Psychology Press။ pp. 50–51။ ISBN 978-0-415-93157-1။ ↑ Zaide, Gregorio F. & Sonia M. Zaide (2004)။ Philippine History and Government (6th ed.)။ All-Nations Publishing Company။ Cite uses deprecated parameter |lastauthoramp= (အကူအညီ) ↑ Marciano R. De Borja (2005)။ Basques in the Philippines။ University of Nevada Press။ p. [စာမျက်နှာ လိုအပ်]။ ISBN 978-0-87417-590-5။[လင့်ခ်သေ] ↑ Ordoñez၊ Minyong။ "Love and power among the 'conquistadors'" (in en)၊ Philippine Daily Inquirer၊ August 19, 2012။  ↑ Tomas L.၊ Magat Salamat၊ October 27, 2009 တွင် မူရင်း အား မော်ကွန်းတင်ပြီး၊ July 14, 2008 တွင် ပြန်စစ်ပြီး Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (အကူအညီ) ↑ Fernando A. Santiago Jr. (2006). "Isang Maikling Kasaysayan ng Pandacan, Maynila 1589–1898". Malay 19 (2): 70–87. Retrieved on July 18, 2008.  ↑ Lopez၊ Violeta B. (April 1974)။ Culture Contact and Ethnogenesis in Mindoro up to the End of the Spanish Rule။ Asian Studies, Volume XII, Number 1။ 3 February 2017 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Majul, op. cit., p. 108. ↑ Kurlansky, Mark. (1999). The Basque History of the World. New York: Walker & Company. p. 64. ISBN 0-8027-1349-1. ↑ ၉၈.၀ ၉၈.၁ Joaquin, Nick. (1988). Culture and History: Occasional Notes on the Process of Philippine Becoming. Manila: Solar Publishing. ↑ ၉၉.၀ ၉၉.၁ McAmis 2002, p. 33 ↑ Letter from Francisco de Sande to Felipe II။ July 30, 2012 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ January 15, 2016 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Ricklefs၊ M.C. (1993)။ A History of Modern Indonesia Since c (1300, 2nd ed.)။ London: MacMillan။ p. 25။ ISBN 978-0-333-57689-2။ ↑ Melo Alip 1964, p. 201,317 ↑ Kecia Ali, Marriage and Slavery in Early Islam. Cambridge, MA: Harvard University Press ↑ Largest residential palace။ Guinness World Records။ 30 May 2015 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 30 May 2015 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Hoeksema BW. 2007.Delineation of the Indo-Malayan Centre of Maximum Marine Biodiversity: The Coral Triangle. In: W. Renema (ed.) Biogeography, Time and Place: Distributions, Barriers and Islands, pp 117–178. Springer, Dordrecht. ↑ Reviving the Reconquista in Southeast Asia: Moros and the Making of the Philippines, 1565–1662 By: Ethan P. Hawkley ↑ Charles A. Truxillo (2012), Jain Publishing Company, "Crusaders in the Far East: The Moro Wars in the Philippines in the Context of the Ibero-Islamic World War". ↑ Zahorka၊ Herwig (2007)။ The Sunda Kingdoms of West Java, From Tarumanagara to Pakuan Pajajaran with Royal Center of Bogor, Over 1000 Years of Propsperity and Glory။ Cipta Loka Caraka။ ↑ War Speech by Sultan Muhammad Kudarat: "You men of the Lake! Forgetting your ancient liberty, have submitted to the Castilians. Such submission is sheer stupidity. You cannot realise to what your surrender binds you. You are selling yourselves into slavery to toil for the benefit of these foreigners. Look at the regions that have already submitted to them. Note how abject is the misery to which their peoples are now reduced. Behold the condition of the Tagalogs and of the Visayans whose chief men are trampled upon by the meanest Castilian. If you are of no better spirit than these, then you must expect similar treatment. You, like them, will be obliged to row in the galleys. Just as they do, you will have to toil at the shipbuilding and labor without ceasing on other public works. You can see for yourselves that you will experience the harshest treatment while thus employed. Be men. Let me aid you to resist. All the strength of my Sultanate, I promise you, shall be used in your defence! What matters it if the Castilians at first are successful? That means only the loss of a year's harvest. Do you think that too dear a price to pay for liberty?" ↑ Steven Shirley, Guided By God: The Legacy of the Catholic Church in Philippine Politics (Singapore: Marshall Cavendish Academic, 2004). ↑ The Cambridge History of Southeast Asia by Nicholas Tarling p.39 ↑ Cambridge illustrated atlas, warfare: Renaissance to revolution, 1492–1792 by Jeremy Black p.[&pg=PA16 16] ↑ MAPPING THE ACEHNESE PAST Edited by R. MICHAEL FEENER, PATRICK DALY and ANTHONY REID (Page 65: CHAPTER IV, Ottoman-Aceh relations as documented in Turkish sources by İsmail Hakkı Göksoy) ↑ Borao, José Eugenio (2010)။ The Spanish experience in Taiwan, 1626–1642: the Baroque ending of a Renaissance endeavor။ Hong Kong University Press။ p. 199။ ISBN 978-962-209-083-5။ JSTOR j.ctt1xcrpk။ ↑ Catholic Missions in the Carolines and Marshall Islands။ 28 November 2017 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 19 July 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Junker, “Trade Competition,” 248–255, and Raiding, 339–343. ↑ Davis၊ Robert C. (2003)။ Christian Slaves, Muslim Masters: White Slavery in the Mediterranean, the Barbary Coast and Italy, 1500-1800။ Palgrave Macmillan။ ISBN 978-0-333-71966-4။ ↑ AGI AF 18B Antonio de Morga 6 July 1596. These expeditions also aimed to gain control of the trade with China and within the archipelago (Wiliam Henry Scott, Cracks In the Parchment Curtain, Page 47, Year 1978.) ↑ Astilleros: the Spanish shipyards of Sorsogon။ Archaeology Division, National Museum of the Philippines။ October 26, 2015 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Williams, Glyn (1999)။ The Prize of All the Oceans။ New York: Viking။ p. 4။ ISBN 978-0-670-89197-9။ ↑ Schurz, William Lytle. The Manila Galleon, 1939. p. 193. ↑ 1996. "Silk for Silver: Manila-Macao Trade in the 17th Century." Philippine Studies 44, 1:52–68. ↑ "Forced Migration in the Spanish Pacific World" By Eva Maria Mehl, page 235. ↑ Letter from Fajardo to Felipe III From Manila, August 15 1620.(From the Spanish Archives of the Indies)("The infantry does not amount to two hundred men, in three companies. If these men were that number, and Spaniards, it would not be so bad; but, although I have not seen them, because they have not yet arrived here, I am told that they are, as at other times, for the most part boys, mestizos, and mulattoes, with some Indians (Native Americans). There is no little cause for regret in the great sums that reënforcements of such men waste for, and cost, your Majesty. I cannot see what betterment there will be until your Majesty shall provide it, since I do not think, that more can be done in Nueva Spaña, although the viceroy must be endeavoring to do so, as he is ordered.") ↑ Fish, Shirley. The Manila-Acapulco Galleons: The Treasure Ships of the Pacific, with an Annotated List of the Transpacific Galleons 1565–1815. Central Milton Keynes, England: Authorhouse 2011. ↑ Seijas၊ Tatiana (2014)။ Asian Slaves in Colonial Mexico: From Chinos to Indians။ Cambridge University Press။ ISBN 978-1-139-95285-9။
    Episode 76: The Trans-Pacific Slave Trade။ University of Texas at Austin (January 13, 2016)။ 19 July 2019 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 19 July 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။     ↑ Eloisa Gomez Borah (1997)။ Chronology of Filipinos in America Pre-1989။ University of California, Los Angeles။ 8 February 2012 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ February 25, 2012 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Russell, S.D. (1999) "Christianity in the Philippines"။ April 2, 2013 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on 11 May 2019။  ↑ "The City of God: Churches, Convents and Monasteries". Discovering Philippines. Retrieved on July 6, 2011. ↑ Rene Javellana, S.J. (1997)။ Fortress of Empire။ ↑ Dolan 1991, Education. ↑ Lahmeyer၊ Jan (1996)။ The Philippines: historical demographic data of the whole country။ 3 March 2016 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ July 19, 2003 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Censos de Cúba, Puerto Rico, Filipinas y España. Estudio de su relación။ Voz de Galicia (1898)။ December 12, 2010 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Dolan 1991, The Early Spanish Period. ↑ "In Governor Anda y Salazar’s opinion, an important part of the problem of vagrancy was the fact that Mexicans and Spanish disbanded after finishing their military or prison terms "all over the islands, even the most distant, looking for subsistence."" ~CSIC riel 208 leg.14 ↑ Garcıa de los Arcos, "Grupos etnicos," ´ 65–66 ↑ CSIC ser. Consultas riel 301 leg.8 (1794) ↑ The Diversity and Reach of the Manila Slave Market Page 36 ↑ "The descendants of Mexican mestizos and native Filipinos were numerous but unaccounted for because they were mostly the result of informal liasons." ~Garcia de los Arcos, Forzados, 238 ↑ Tomás de Comyn, general manager of the Compañia Real de Filipinas, in 1810 estimated that out of a total population of 2,515,406, "the European Spaniards, and Spanish creoles and mestizos do not exceed 4,000 persons of both sexes and all ages, and the distinct castes or modifications known in America under the name of mulatto, quarteroons, etc., although found in the Philippine Islands, are generally confounded in the three classes of pure Indians, Chinese mestizos and Chinese." In other words, the Mexicans who had arrived in the previous century had so intermingled with the local population that distinctions of origin had been forgotten by the 19th century. The Mexicans who came with Legázpi and aboard succeeding vessels had blended with the local residents so well that their country of origin had been erased from memory. ↑ Blair, E., Robertson, J., & Bourne, E. (1903). The Philippine islands, 1493–1803 : explorations by early navigators, descriptions of the islands and their peoples, their history and records of the Catholic missions, as related in contemporaneous books and manuscripts, showing the political, economic, commercial and religious conditions of those islands from their earliest relations with European nations to the beginning of the nineteenth century. Cleveland, Ohio. ↑ Cole၊ Jeffrey A. (1985)။ The Potosí mita, 1573–1700 : compulsory Indian labor in the Andes။ Stanford, Calif.: Stanford University Press။ p. 20။ ISBN 978-0804712569။ ↑ Tracy 1995, pp. 12, 55 ↑ Halili၊ Maria Christine N. (2004)။ Philippine History။ Rex Bookstore။ pp. 119–120။ ISBN 978-971-23-3934-9။ ↑ de Borja၊ Marciano R. (2005)။ Basques in the Philippines။ University of Nevada Press။ pp. 81–83။ ISBN 978-0-87417-590-5။ ↑ Barrows, David (2014). "A History of the Philippines" 1. “Within the walls, there were some six hundred houses of a private nature, most of them built of stone and tile, and an equal number outside in the suburbs, or arrabales, all occupied by Spaniards (todos son vivienda y poblacion de los Españoles). This gives some twelve hundred Spanish families or establishments, exclusive of the religious, who in Manila numbered at least one hundred and fifty, the garrison, at certain times, about four hundred trained Spanish soldiers who had seen service in Holland and the Low Countries, and the official classes.”  ↑ Joaquin, Nick (1990)။ Manila, My Manila။ Vera-Reyes, Inc.။ ↑ "Officers in the army of the Philippines were almost totally composed of Americans," observed the Spanish historian José Montero y Vidal. "They received in great disgust the arrival of peninsular officers as reinforcements, partly because they supposed they would be shoved aside in the promotions and partly because of racial antagonisms." ↑ Garcia de los Arcos has noted that the Regiment of the King, which had absorbed a large percentage of Mexican recruits and deportees between the 1770s and 1811, became the bastion of discontent supporting the Novales mutiny. ~Garcia de los Arcos, “Criollismo y conflictividad en Filipinas a principios del siglo XIX,” in El lejano Oriente espanol: Filipinas ( ˜ Siglo XIX). Actas, ed. Paulino Castaneda ˜ Delgado and Antonio Garcia-Abasolo Gonzalez (Seville: Catedra General Casta ´ nos, ˜ 1997), 586. ↑ ၁၅၀.၀ ၁၅၀.၁ Nuguid, Nati. (1972). "The Cavite Mutiny". in Mary R. Tagle. 12 Events that Have Influenced Philippine History. [Manila]: National Media Production Center. Retrieved December 20, 2009 from StuartXchange Website. ↑ ၁၅၁.၀ ၁၅၁.၁ Joaquin, Nick. A Question of Heroes. ↑ ၁၅၂.၀ ၁၅၂.၁ Richardson, Jim (January 2006)။ Andrés Bonifacio Letter to Julio Nakpil, April 24, 1897။ January 15, 2013 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ December 19, 2009 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Ocampo၊ Ambeth (1999)။ Rizal Without the Overcoat (Expanded ed.)။ Pasig City: Anvil Publishing, Inc.။ ISBN 978-971-27-0920-3။ ↑ "The Story of the Philippines" (1898). Nature 70 (1811): 248–249. doi:10.1038/070248a0. Bibcode: 1904Natur..70..248T.  ↑ Price, Michael G. (2002). Foreword. In A.B. Feuer, America at War: the Philippines, 1898–1913 (pp. xiii–xvi). Westport, Connecticut: Greenwood. ISBN 0-275-96821-9. ↑ Linn၊ Brian McAllister (2000)။ The Philippine War, 1899–1902။ University Press of Kansas။ pp. 75–76။ ISBN 978-0-7006-1225-3။ ↑ Burdeos၊ Ray L. (2008)။ Filipinos in the U.S. Navy & Coast Guard During the Vietnam War။ AuthorHouse။ p. 14။ ISBN 978-1-4343-6141-7။CS1 maint: ref=harv (link) ↑ Gates, John M. (November 2002)။ "The Pacification of the Philippines"။ The U.S. Army and Irregular Warfare။ August 5, 2010 တွင် မူရင်း အား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ February 20, 2010 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Kho၊ Madge။ The Bates Treaty။ PhilippineUpdate.com။ December 2, 2007 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ History of The Republic of Zamboanga (May 1899 – March 1903)။ Zamboanga.com (July 18, 2009)။ December 1, 2010 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ August 13, 2010 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ 2014 Philippines Yearly Box Office Results။ ↑ Armes, Roy. "Third World Film Making and the West", p.152. University of California Press, 1987. Retrieved on January 9, 2011. ↑ "The Role of José Nepomuceno in the Philippine Society: What language did his silent film speaks?". Stockholm University Publications. Retrieved on January 28, 2014. ↑ Moore, Charles (1921). "Daniel H. Burnham: Planner of Cities". Houghton Mifflin and Co., Boston and New York. ↑ Molina, Antonio. The Philippines: Through the centuries. Manila: University of Sto. Tomas Cooperative, 1961. Print. ↑ Manapat, Carlos, et al. Economics, Taxation, and Agrarian Reform. Quezon City: C&E Pub., 2010.Print. ↑ White, Matthew. "Death Tolls for the Man-made Megadeaths of the 20th Century". Retrieved August 1, 2007. ↑ The Guerrilla War။ PBS။ January 28, 2017 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ February 24, 2011 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Jubair၊ Salah။ The Japanese Invasion။ Maranao.Com။ July 27, 2010 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ February 23, 2011 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Caraccilo၊ Dominic J. (2005)။ Surviving Bataan And Beyond: Colonel Irvin Alexander's Odyssey As A Japanese Prisoner Of War။ Stackpole Books။ p. 287။ ISBN 978-0-8117-3248-2။ ↑ Woodward၊ C. Vann (1947)။ The Battle for Leyte Gulf။ New York: Macmillan။ ↑ "Lieutenant Ramsey's War" by Edwin Price Ramsey and Stephen J. Rivele.Published by Knightsbride publishing Co, Los Angeles, California ↑ Rottman, Gordon L. (2002). World War 2 Pacific Island Guide – A Geo-Military Study. Westport, Connecticut: Greenwood Press. p. 318. ISBN 0-313-31395-4. ↑ Cebu။ encyclopedia.com, citing The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition.။ July 4, 2010 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Zaide၊ Sonia M. (1994)။ The Philippines: A Unique Nation။ All-Nations Publishing Co.။ p. 354။ ISBN 978-971-642-071-5။ ↑ Founding Member States။ United Nations။ ↑ Founding Member States။ United Nations။ ↑ Goodwin၊ Jeff (June 4, 2001)။ No Other Way Out: States and Revolutionary Movements, 1945–1991 (အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားဖြင့်)။ Cambridge University Press။ p. 119။ ISBN 978-0-521-62948-5။ ↑ Molina, Antonio. The Philippines: Through the Centuries. Manila: University of Sto. Tomas Cooperative, 1961. Print. ↑ Carlos P. Romulo and Marvin M. Gray, The Magsaysay Story (1956), is a full-length biography ↑ Our Vision and Mission။ prescarlosgarcia.org။ April 26, 2012 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ ↑ Macapagal၊ Diosdado။ Proclamation No. 28 Declaring June 12 as Philippine Independence Day။ Philippine History Group of Los Angeles။ July 13, 1997 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ November 11, 2009 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Manuel S. Satorre Jr.။ President Diosdado Macapagal set RP Independence Day on June 12။ positivenewsmedia.net။ 20 August 2018 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ December 10, 2008 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Developing Regional Minorities in Asia။ April 15, 2012 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ January 15, 2016 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Weatherbee၊ Donald E.; Ralf Emmers; Mari Pangestu; Leonard C. Sebastian (2005)။ International relations in Southeast Asia။ Rowman & Littlefield။ pp. 68–69။ ISBN 978-0-7425-2842-0။ ↑ What happened to the Marcos fortune?. BBC News. January 24, 2013. ↑ Agoncillo၊ Teodoro (2003)။ History and Culture, Language, and Literature : Selected Essays of Teodoro A. Agoncillo။ España Manila: University of Santo Tomas Pub. House။ ↑ To Islands Far Away: the Story of the Thomasites and Their Journey to the Philippines။ Manila: US Embassy။ 2001။ ↑ ၁၈၉.၀ ၁၈၉.၁ Chandler, David P. & David Joel Steinberg (1987)။ In Search of Southeast Asia: A Modern History (Revised 2nd ed.)။ University of Hawaii Press။ pp. 431–442။ ISBN 978-0-8248-1110-5။ Cite uses deprecated parameter |lastauthoramp= (အကူအညီ) ↑ Stowe, Judy. "Cardinal Jaime Sin: Archbishop of Manila who saw his duty as being 'to put Christ in politics'", (obit), The Independent, June 22, 2005 ↑ Kumar၊ Ravindra (2004)၊ Mahatma Gandhi at the Close of Twentieth Century၊ Anmol Publications PVT. LTD.၊ p. 168၊ ISBN 978-81-261-1736-9၊ December 2, 2007 တွင် ပြန်စစ်ပြီး ↑ "Gov't drafts new framework to guide peace talks with leftist rebels"၊ May 6, 2013။ September 20, 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။  ↑ Alipala၊ Julie။ "RP terror campaign cost lives of 11 US, 572 RP soldiers—military"၊ October 2, 2010။ May 1, 2012 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on February 22, 2015။  ↑ Shenon၊ Phillip။ "Philippine Senate votes to Reject U.S. Base Renewal"၊ September 16, 1991။ October 25, 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။  ↑ De Santos၊ Jonathan။ "Philippine Senators remember day when they rejected US bases treaty"၊ September 16, 2011။ October 25, 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on November 6, 2014။  ↑ Whaley၊ Floyd။ "Shadows of an Old Military Base"၊ April 26, 2013။ February 17, 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။  ↑ Drogin၊ Bob။ "After 89 Years, U.S. Lowers Flag at Clark Air Base"၊ November 27, 1991။ March 12, 2011 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။  ↑ "Tarlac map". University of Texas in Austin Library. Retrieved on August 2, 2011. ↑ "Report of the Philippine Commission to the President, 1901 Vol. III", p. 141. Government Printing Office, Washington, 1901. ↑ ၂၀၀.၀ ၂၀၀.၁ Philippines Economic growth – data, chart။ ↑ Pempel၊ T.J. (1999)။ The Politics of the Asian Economic Crisis။ Cornell University Press။ p. 163။ ISBN 978-0-8014-8634-0။ ↑ ၂၀၂.၀ ၂၀၂.၁ Gargan၊ Edward A.။ "Last Laugh for the Philippines; Onetime Joke Economy Avoids Much of Asia's Turmoil"၊ December 11, 1997။ January 25, 2008 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။  ↑ Sheng၊ Andrew (July 2009)။ Financial Crisis and Global Governance: A Network Analysis။ June 11, 2012 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Analyzing Systemic Risk with Financial Networks During a Financial Crash။ March 8, 2014 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ March 8, 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ A timeline of death penalty in the Philippines။ Philippine Center for Investigated Journalist (April 18, 2006)။ 17 February 2018 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ April 18, 2006 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ "Communication Variables Favoring Celebrity Candidates in Becoming Politicians: A Case Study of the 1998 and 2004 Elections in the Philippines" (2007). Southeast Asian Studies 44 (4): 494–518.  ↑ The Philippines: Consolidating Economic Growth။ Bangko Sentral ng Pilipinas (March 13, 2000)။ 18 January 2015 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ September 20, 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ "Records prove Estrada's achievements"၊ October 7, 2008။ October 25, 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on July 21, 2015။  ↑ Speech of Former President Estrada on the GRP-MORO Conflict။ Philippine Human Development Network (September 18, 2008)။ September 20, 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ "Philippine Military Takes Moro Headquarters"၊ July 10, 2000။ September 20, 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။  ↑ "2 US Navy men, 1 Marine killed in Sulu land mine blast"၊ September 29, 2009။ September 29, 2009 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on October 2, 2009။ "Two US Navy personnel and one Philippine Marine soldier were killed when a land mine exploded along a road in Indanan, Sulu Tuesday morning, an official said. The American fatalities were members of the US Navy construction brigade, Armed Forces of the Philippines (AFP) spokesman Lt. Col. Romeo Brawner Jr. told GMANews.TV in a telephone interview. He did not disclose the identities of all three casualties."  and
    Pessin၊ Al။ "Pentagon Says Troops Killed in Philippines Hit by Roadside Bomb"၊ September 29, 2009။ January 12, 2011 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။  and
    "Troops killed in Philippines blast"၊ Al Jazeera၊ September 29, 2009။ September 29, 2009 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on October 3, 2009။  and
    Gomez၊ Jim။ "2 US troops killed in Philippines blast"၊ CBS News၊ September 29, 2009။ January 12, 2011 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on February 2, 2011။      ↑ Dirk J. Barreveld (2001)။ Philippine President Estada Impeached!: How the President of the World's 13th Most Populous Country Stumbles Over His Mistresses, a Chinese Conspiracy and the Garbage of His Capital။ iUniverse။ p. 476။ ISBN 978-0-595-18437-8။ ↑ "Timeline: LRT, MRT construction"၊ July 19, 2013။ September 21, 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။  ↑ Dante B. Canlas; Muhammad Ehsan Khan; Juzhong Zhuang (2011)။ Diagnosing the Philippine Economy: Toward Inclusive Growth။ Anthem Press။ p. 107။ ISBN 978-0-85728-939-1။ ↑ Bolante Faces Off with Senators Over Fertilizer Fund Scam (November 13, 2008)။ March 2, 2009 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ December 4, 2008 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ "Arroyo claims hollow victory" Archived 5 January 2019 at the Wayback Machine. by Leslie Davis, Asia Times Online, September 27, 2005. ↑ Corruption was Gloria's biggest mistake: survey။ ABS-CBN News and Current Affairs။ April 15, 2012 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Philippines charges Gloria Arroyo with corruption (November 18, 2011)။ April 15, 2012 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ “Former president is formally accused of electoral fraud after government rushed to court as she tried to leave country” ↑ Jimenez-Gutierrez၊ Jason။ "Philippines mourns massacre victims"၊ November 23, 2010။ November 23, 2010 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on June 27, 2015။  ↑ Perez၊ Analyn။ "The Ampatuan Massacre: a map and timeline"၊ GMA News၊ GMANews.TV၊ November 25, 2009။  ↑ Speech of President Benigno Aquino III during the signing of the Framework Agreement on the Bangsamoro, October 15, 2012။ Official Gazette။ December 28, 2013 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ March 3, 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ At least 30 elite cops killed in clash with MILF။ ABS-CBN News။ January 25, 2015 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Arcon, Dennis (January 26, 2015)။ PNP-SAF casualties in encounter now 50 – ARMM police chief။ Interaksyon။ February 7, 2015 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ January 26, 2015 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ The Republic of the Philippines v. The People's Republic of China။ Pca-cpa.org။ June 27, 2015 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ October 24, 2013 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Del Cappar၊ Michaela (April 25, 2013)။ ITLOS completes five-man tribunal that will hear PHL case vs. China။ October 24, 2013 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Frialde၊ Mike။ "Sultanate of Sulu wants Sabah returned to Phl"၊ The Philippine Star၊ February 23, 2013။ February 24, 2013 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။  ↑ "Aquino signs K–12 bill into law"၊ Rappler၊ May 15, 2013။ September 20, 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။  ↑ Typhoon Haiyan death toll rises over 5,000 (အစီရင်ခံစာ)။ BBC။ November 22, 2013။ November 22, 2013 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ စာလုံးစောင်းနှင့် စာလုံးအထူပုံစံကို |publisher= တွင် လက်မခံပါ (အကူအညီ) ↑ "Tacloban: City at the centre of the storm"၊ November 12, 2013။ September 20, 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။  ↑ "Obama to stay overnight in PH"၊ Rappler၊ April 1, 2014။ April 1, 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on 8 June 2020။  ↑ US, PH reach new defense deal။ ABS-CBN News (April 27, 2014)။ April 27, 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Philippines, US sign defense pact။ ABS-CBN News (April 28, 2014)။ April 29, 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ "EDCA prevails"၊ Manila Bulletin၊ January 13, 2016။ January 14, 2016 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on 5 March 2016။  ↑ ၂၃၄.၀ ၂၃၄.၁ "Duterte, Robredo win 2016 polls"၊ ABS-CBN၊ May 27, 2016။ May 27, 2016 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။  ↑ "Duterte sworn in as Philippines president"၊ Reuters၊ June 30, 2016။ August 24, 2016 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။  ↑ "Between Duterte and a death squad, a Philippine mayor fights drug-war violence"၊ Reuters၊ March 16, 2017။  ↑ Cayetano: PH war on drugs exaggerated by fake news။ ABS-CBN (May 5, 2017)။ May 22, 2017 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ 5,000 killed and 170,000 arrested in war on drugs: police | ABS-CBN News (2019-03-29)။ 2019-03-29 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 2019-04-16 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Death toll in Duterte drug war up to 5,176 – Real Numbers PH (in en) (2019-02-28)။ 19 May 2019 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 2019-04-16 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Infra spending to sustain high growth, generate economic multipliers။ Department of Finance (August 28, 2017)။ 4 August 2019 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ December 27, 2017 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Mogato, Anna Gabriela A.။ "Construction worker shortage 'about 2.5M' – DTI"၊ October 26, 2017။ December 27, 2017 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on 4 August 2019။  ↑ Gonzales, Anna Leah E.။ "2M more workers needed for 'Build Build Build'"၊ August 28, 2017။ December 27, 2017 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on 26 December 2017။  ↑ Schnabel, Chris။ "Metro Manila Subway leads expected infra buildup in 2018"၊ Rappler၊ December 20, 2017။ December 26, 2017 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။  ↑ Making "Build, Build, Build" Work in the Philippines။ Asian Development Bank (October 30, 2017)။ December 26, 2017 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ ↑ Kabiling၊ Genalyn။ "We can keep our mobile numbers for life; Duterte signs 19 other laws"၊ February 19, 2019။ February 20, 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on 19 February 2019။ 


    ကိုးကား အမှား - <ref> tags exist for a group named "မှတ်စု", but no corresponding <references group="မှတ်စု"/> tag was found

    Read less

29 things to do in ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ

Where can you sleep near ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ ?

Booking.com
490.982 visits in total, 9.210 Points of interest, 405 Destinations, 64 visits today.