As rexións españolas e portuguesas outrora coñecidas por al-gharb al-Andalus (en árabe: الغرب الأندلس) eran o centro musulmán máis importante da época da "Hispania Islámica", cunha importante produción cultural, científica e tecnolóxica. Daquela, a principal cidade da rexión era Silves, que en tempos da súa conquista por parte do rei Sancho I de Portugal era case 10 veces maior e estaba máis fortificada que Lisboa. O Algarve foi a última parte do territorio de Portugal conquistado aos mouros, no ano 1249 durante o reinado de Afonso III. Segundo algúns documentos históricos, a conquista definitiva do Algarve aos mouros neste reinado, a toma da cidade de Faro, foi feita de forma relativamente pacífica. En 1267, co tratado de Badaxoz , o Algarve foi recoñecido como territorio portugués fronte ás pretensións da Coroa de Castela. Curiosamente, o nome oficial do reino resultante seria frecuentemente designado como Reino de Portugal e do Algarve, aínda que nunca foron dous reinos separados. A zona occidental do Algarve denomínase Barlavento e a oriental Sotavento. Esta designación débese ao vento predominante na costa sur do Algarve, aínda que a orixe histórica desta división é incerta e bastante remota. Na Antigüidade, os Romanos consideraban no suroeste da Península Ibérica a rexión do Cabo Cúneo, que ía dende Mértola por Vila Real de Santo António até a enseada de Armação de Pêra, e a rexión do Promontório Sacro, que abranguía o resto do Algarve. O primeiro ministro do rei Xosé I, o Marqués de Pombal, tentou efectuar unha división, nunca recoñecida polo papado romano, da diocese de Faro en dous bispados: Faro e Vila Nova de Portimão. O límite entre eles era o regato de Quarteira e o seu prolongamento en liña recta ata o Alentejo.