Xunantunich ( تلفظ مایاها: [ʃunanˈtunitʃ] ) یک مکان باستانی مایای باستان در غرب بلیز ، در حدود 70 مایلی (110 کیلومتری) غرب شهر بلیز ، در منطقه کایو است. Xunantunich در بالای یال بالای رودخانه موپان واقع شده است ، در نزدیکی مرز گواتمالا - که فقط 0.6 مایل (1 کیلومتر) به غرب فاصله دارد. این مرکز بعنوان یک مرکز تشریفاتی مدنی مایا در دوره کلاسیک اواخر و ترمینال در منطقه دره بلیز خدمت می کرد. در این زمان ، زمانی که این منطقه در اوج بود ، نزدیک به 200000 نفر در بلیز زندگی می کردند.

نام Xunantunich در زبان مایایی به معنای "مجسمه بانو" است (نام ترکیبی موپان و یوکاتک Xunaan (بانوی نجیب) Tuunich (سنگ برای مجسمه سازی)) ، و مانند بسیاری از نام هایی که به مکان های باستانی مایا داده شده است ، یک نام مدرن است. نام باستانی در حال حاضر ناشناخته است "زن سنگی" به شبح زنی گفته می شود که توسط بسیاری از افراد ادعا شده است که در این محل زندگی می کنند ، از سال 1892. او کاملا سفید پوشیده است و چشمانش به رنگ قرمز درخشان است. او به طور کلی در مقابل "ال کاستیلو" ظاهر می شود ، از پله های سنگی بالا می رود و در یک دیوار سنگی ناپدید می شود.

اولین اکتشافات مدرن در این سایت توسط توماس گان در اواسط دهه 1890 انجام شد. گان از انگلیس نقل مکان کرد و از سال 1892 به عنوان جراح ناحیه و کمیسر منطقه کایو ، هندوراس انگلیس خدمت کرد. او این منطقه را برای سکونت انتخاب کرد زیرا به باستان شناسی مایاها علاقه داشت و آرزو داشت که بتواند در ( زمان) عجایب ناشناخته مردم بومی. جان جی ، سر جی اریک S. تامپسون ، رویکرد روش تری تری را به کار گرفت و توانست اولین گاه نامه سرامیکی منطقه را ایجاد کند. تیم های اصلی باستان شناسی اخیر که در Xunantunich و منطقه اطراف آن کار می کنند ، پروژه باستان شناسی Xunantunich (XAP) و نظرسنجی اسکان Xunantunich (XSS) هستند.

در سالهای 1959–60 ، اعزام کمبریج به هندوراس انگلیس به مستعمره وارد شد و عضو باستان شناس آن ، یوان مک کی ، چندین ماه کاوش در Xunantunich انجام داد. وی ساختمان فوقانی سازه A-11 را در گروه B و یک سازه مسکونی تازه کشف شده A-15 را درست خارج از مجموعه اصلی حفاری کرد. وی با استفاده از روش اروپایی ثبت دقیق چینه رسوبات سطحی (ساختارهای بنایی خود را به طور گسترده برش نخورد) توانست این نتیجه را بگیرد که هر دو ساختمان در اثر یک فاجعه ناگهانی خرد شده اند که پایان اشغال دوره کلاسیک را نشان می دهد. یک زمین لرزه به طور موقت به عنوان علت مطرح شد. این صرفاً بر اساس شواهد حفر شده و همچنین بر روی وضعیت بسیار آسیب دیده ساختمان بالای ساختمان A-6 ('ال کاستیلو') استنباط می شود. وی همچنین توانست قسمت بعدی سفالگری ساخته شده توسط تامپسون را تأیید کند. گزارش مفصل مک کی "حفاری های Xunantunich و Pomona ، بلیز ، در سالهای 1959–60" است. گزارش های باستان شناسی انگلیس (سری Int.) ، 251 ، 1985: آکسفورد.

كشاورزاني كه به افراد ساكن در زونتانونيچ غذا مي دادند معمولاً در روستاهاي كوچك زندگي مي كردند و به گروه هاي مسكوني خويشاوند تقسيم مي شدند. مزارع به طور گسترده ای از منظره گسترده شده اند ، اگرچه مرکز Xunantunich خود در مقایسه با آنها کوچک است. این روستاها از نظر اقتصادی خودکفا بودند و این ممکن است دلیل دوام Xunantunich به اندازه آنها باشد. آنها برای تأمین هزینه هایشان به شهر وابسته نبودند. تراکم اسکان نسبت به کیفیت خاک ، مجاورت با رودخانه ها و تاریخ سیاسی محلی بود. از آنجایی که کشاورزان مدتها در زمینهای خود مستقر بودند ، آنها نمی خواهند با سیاستی درگیر شوند که به دلیل نیروهای مهاجم و غیره دائماً تحت تلاطم بود. از دیگر سایت های باستانی مایا در این نزدیکی هست می توان به Chaa Creek و Cahal Pech ، Buenavista del Cayo و Naranjo اشاره کرد.