الصحراء الكبرى
( صحرای بزرگ آفریقا )صحرای بزرگ آفریقا بزرگترین صحرای گرم جهان است و با مساحتی معادل ۹ میلیون و ۲۰۰ هزار کیلومتر مربع در شمال آفریقا واقع شدهاست. حدود دویست میلیون نفر در این ناحیه زندگی میکنند که اکثراً مردمان صحرانشین بخشهایی از کشورهای مصر ،لیبی، تونس، صحرای غربی موریتانی، مراکش و الجزایر هستند.
این صحرا بخش قابل توجهی از شمال آفریقا را فرا گرفته و مناطق حاصلخیز ساحل دریای مدیترانه، کوههای اطلس در منطقه مغرب و دره نیل در مصر و سودان را مستثنی مینماید.
از شرق دریای سرخ و شمال دریای مدیترانه شروع شده و به سمت غرب تا اقیانوس اطلس کشیده میشود، جایی که منظر تدریجاً از صحرا به مناطق ساحلی تغییر میکند. به جنوب از آن، مرزش با ساحل قرار دارد، یک ناحیه کمیخشک و جنوب منطقه ساحلی آفریقای زیر-صحرایی. صحرای بزرگ آفریقا قابل تقسیم به چند منطقه است، از جمله صحرای غربی، کوههای مرکزی آهاقار، کوههای تیبستی، کوههای آئیر، صحرای تنره، و صحرای لیبی.
برای صدها هزار سال، صحرای بزرگ آفریقا بین صحرا و گیاهان چمنزار ساوانا به دوره ۲۰٬۰۰۰ سالهای تغییر کردهاست که توسط پیشروی محور زمین (ح...ادامه مطلب
صحرای بزرگ آفریقا بزرگترین صحرای گرم جهان است و با مساحتی معادل ۹ میلیون و ۲۰۰ هزار کیلومتر مربع در شمال آفریقا واقع شدهاست. حدود دویست میلیون نفر در این ناحیه زندگی میکنند که اکثراً مردمان صحرانشین بخشهایی از کشورهای مصر ،لیبی، تونس، صحرای غربی موریتانی، مراکش و الجزایر هستند.
این صحرا بخش قابل توجهی از شمال آفریقا را فرا گرفته و مناطق حاصلخیز ساحل دریای مدیترانه، کوههای اطلس در منطقه مغرب و دره نیل در مصر و سودان را مستثنی مینماید.
از شرق دریای سرخ و شمال دریای مدیترانه شروع شده و به سمت غرب تا اقیانوس اطلس کشیده میشود، جایی که منظر تدریجاً از صحرا به مناطق ساحلی تغییر میکند. به جنوب از آن، مرزش با ساحل قرار دارد، یک ناحیه کمیخشک و جنوب منطقه ساحلی آفریقای زیر-صحرایی. صحرای بزرگ آفریقا قابل تقسیم به چند منطقه است، از جمله صحرای غربی، کوههای مرکزی آهاقار، کوههای تیبستی، کوههای آئیر، صحرای تنره، و صحرای لیبی.
برای صدها هزار سال، صحرای بزرگ آفریقا بین صحرا و گیاهان چمنزار ساوانا به دوره ۲۰٬۰۰۰ سالهای تغییر کردهاست که توسط پیشروی محور زمین (حدود ۲۶٬۰۰۰ سال) به دور خورشید در اثر دوران زمین ایجاد میشود، که موقعیت مونسون شمال آفریقا را تغییر میدهد.
گرامهایها قومی بودند که در جنوب غربی لیبی امروزی زندگی میکردند. آنها توانستند منطقه خود را با آبهای زیرزمینی و تونلهایی شبیه به قنات آبیاری کنند. فنیقیها در سده نهم پیش از میلاد با بنیاد کردن شهر بندری کارتاژ موفق به انجام بازرگانی از مسیرهای کاروانی با مردم اطراف دریاچه چاد شدند. بعداً آنها با جمهوری روم وارد دادوستد شدند که بهتدریج و در جریان جنگهای پونی در قرن دوم پیش از میلاد همه کرانه شمالی آفریقا را فتح کرده بودند. رومیها بیابان را به عنوان مرزی طبیعی میدیدند که ارتش دشمن نمیتوانست از آن عبور کند.[۱]
شتر در سده چهارم وارد منطقه شد و از سده هشتم بود که تجارت صحراگذر جان گرفت و مسیرهای تجاری بیشتری راهاندازی شد. این مسیرهای کاروانرو در تسلط بربرها و بهویژه قوم بربری طوارق بود و از آن زمان تا سده هفدهم مهمترین مجرای ارتباطی میان پادشاهیهای امتداد رود نیجر با منطقه دریای مدیترانه و جاده ابریشم بود. این ارتباط باعث ایجاد و رونق شهرهایی تجاری چون جنه، غدامس و تیمبوکتو شد و از این مسیرها بردگان نیز برای تجار عرب فرستاده میشدند. بهویژه شهر تیمبوکتو به یک کلانشهر تجاری تبدیل شده بود که مدرسهای دانشگاهمانند نیز داشت. در بسیاری از مناطق در طول مسیر تجارت ماوراء صحرا دهکدهها، قلعههای مستحکم و روستاهای برجوبارودار (معروف به قصر) ساخته شدند.[۲]
ورود اسلام تندیس کاهنه در خنشله، الجزایر.در سال ۶۴۳، سپاهیان اسلام به صحرا حمله کردند. فتح منطقه نسبتاً آسان انجام شد. کرانه شمالی آفریقا در دست امپراتوری بیزانس بود، اما بیزانسیها ناچار بودند از خود در برابر مسلمانانی که به آناتولی (ترکیه امروزی) حمله کرده بودند دفاع کنند و در نتیجه بیزانسیها آفریقای شمالی را به سرنوشت خود رها کرده بودند. اما در شمال آفریقا و در ناحیه نومیدیا، یک ملکه جنگجوی بربر به نام کاهنه موفق شد مدت زیادی در برابر حمله اعراب مقاومت کند. او مسلمانهای مهاجم را تا لیبی واپس راند و بین قلمرو خود و آنان یک زمین سوخته ایجاد کرد اما اعراب سرانجام بازگشته و مقاومت او و مردمش را درهم شکستند.[۳]
ساحل شمالی آفریقا ضمیمه خلافت بنیامیه شد و آنها پس از آن به اسپانیا هم راه یافتند و اندلس را فتح کردند. به همراه فتح عربی اسلام هم در ساحل شمال گسترش یافت، اما لشکرهای اسلامی به داخل صحرا نفوذ نکردند. در اواخر سال ۶۴۱ همه مصر در دست مسلمانان بود. در دوره اسلامی بازرگانی در سراسر صحرا افزایش یافت و بهویژه تجارت برده در صحرا اهمیت پیدا کرد. برآورد میشود که از قرن ۱۰ تا ۱۹ میلادی هر سال حدود ۶۰۰۰ تا ۷۰۰۰ برده از جنوب صحرا به شمال آن آورده شدند.[۴] اسلام بعدها رفتهرفته از طریق مسیرهای کاروانی به ساکنان صحرای بزرگ رسید. بعداً در سده شانزدهم، سواحل شمالی و شرقی صحرا به دست امپراتوری عثمانی افتاد.
دوره عثمانیدر سده شانزدهم، حاشیه شمالی صحرای بزرگ، ازجمله نایبالسلطنههای ساحلی در الجزایر و تونس امروزی، و همچنین برخی از قسمتهای لیبی کنونی، به همراه پادشاهی نیمهخودمختار مصر، توسط امپراتوری عثمانی اشغال شد. از سال ۱۵۱۷ مصر بخشی باارزشی از امپراتوری عثمانی بود که مالکیت آن کنترل آنها را بر دره نیل، شرق مدیترانه و آفریقای شمالی میسر کرده بود.
آزادی حرکت شهروندان و کالاها به سود امپراتوری عثمانی بود. بازرگانان از مسیرهای زمینی عثمانی برای دستیابی به ادویهجات، طلا و ابریشم از شرق، کالاهای تولیدی اروپایی از سوی غرب و تجارت برده و طلا از آفریقا استفاده میکردند. در این دوره عربی همچنان زبان محلی ماند و فرهنگ اسلامی در شمال آفریقا بسیار تقویت شد. مناطق ساحل صحرا و صحرای جنوبی در این دوره محل استقرار چندین ایالت مستقل یا قبیلههای کوچگرد طوارق بودند.
دوره استعمار اروپاییطی سده نوزدهم، صحرا به دست اروپاییها افتاد. در سال ۱۸۳۰ فرانسویها الجزایر را فتح کردند و از سوی سنگال هم بر جنوب صحرا چیرگی یافتند.
سرانجام نیز با تقسیم آفریقا، بیشتر گستره صحرا به دست فرانسویها افتاد. در قسمت شرقی انگلیسیها حاکم شدند (مصر و سودان)، در لیبی ایتالیاییها و در صحرای غربی اسپانیاییها فرمان میراندند. پس از جنگ جهانی دوم، بیشتر این مناطق مستقل شدند: لیبی در سال ۱۹۵۱؛ مراکش، سودان و تونس در سال ۱۹۵۶؛ چاد، مالی، موریتانی و نیجر در سال ۱۹۶۰؛ و الجزایر در سال ۱۹۶۲. اسپانیا در سال ۱۹۷۵ از صحرای غربی عقبنشینی کرد و این منطقه بین موریتانی و مراکش تقسیم شد. موریتانی در سال ۱۹۷۹ از صحرای غربی عقبنشینی کرد و مراکش همچنان در حفظ آن سرزمین برای خود میکوشد.
↑ Warmington, B. H. (1964) [1960]. Carthage. Harmondsworth: Penguin. ↑ Bovill, Edward William (1995). The Golden Trade of the Moors. Princeton: Markus Wiener. ISBN 1-55876-091-1. ↑ Naylor, Phillip C. (2009). North Africa: A History from Antiquity to the Present. University of Texas Press. ISBN 978-0-292-77878-8. ↑ Fage, J.D. (2001) A History of Africa. Routledge, 4th ed. ISBN 0-415-25248-2. p. 256
افزودن دیدگاه جدید