Mustafa Kemal Atatürk ( مصطفی کمال آتاترک )
مصطفی کمال آتاترک (ترکی استانبولی: Mustafa Kemal Atatürk؛ حدود ۱۸۸۱ – ۱۰ نوامبر ۱۹۳۸) یا مصطفی کمال پاشا تا ۱۹۲۱ و غازی کمال پاشا، فیلد مارشال، دولتمرد انقلابی، مؤلف و پدر بنیان‌گذار جمهوری ترکیه بود که از ۱۹۲۳ تا زمان مرگش در ۱۹۳۸ به‌عنوان نخستین رئیس‌جمهور این کشور فعالیت کرد. او اصلاحات مترقی همه‌جانبه‌ای را به اجرا درآورد که ترکیه را به ملتی سکولار و صنعتی مدرن‌سازی کرد. آتاترک از نظر ایدئولوژیک سکولاریست و ملی‌گرا بود، و سیاست‌ها و نظریه‌های سیاسی-اجتماعی او، به کمالیسم معروف شد. آتاترک به‌واسطهٔ دستاوردهای نظامی و سیاسی خود، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین رهبران سیاسی قرن بیستم شناخته می‌شود.
آتاترک بابت نقشش در تضمین پیروزی ترکیهٔ عثمانی در نبرد گالیپولی (۱۹۱۵) طی جنگ جهانی اول به شهرت رسید. به‌دنبال سرنگونی امپراتوری عثمانی، او نهضت ملی ترکیه را رهبری کرد که باعث ایستادگی در برابر تجزیهٔ سرزمین ترکیه میان قدرت‌های متفقینِ فاتح شد. ظهور ملی‌گرایی ترک شاهد ارتکاب نسل‌کشی امپراتوری عثمانی علیه اتباع یونانی، ارمنی و آشوری در امپراتوری بود؛ نقش آتاترک در عواقب پس از این رخداد، در حالی که مستقیماً در آن دخالتی نداشت، بحث‌برانگیز بوده‌است. با تشکیل دولت موقت در آنکارا، پایتخت کنونی ترکیه، او نیروهای اعزامی متفقین را شکست داد و به این ترتیب در آنچه که بعداً جنگ استقلال ترکیه یاد می‌شود، پیروز شد. او سپس به انحلال امپراتوری عثمانیِ ضعیف اقدام و به‌جای آن، جمهوری ترکیه را به‌طور علنی اعلام کرد.
به‌عنوان رئیس‌جمهور جمهوری تازه‌تاسیس ترکیه، آتاترک یک برنامهٔ جامع اصلاحات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را با هدف نهایی ساخت یک دولتِ ملی مدرن، مترقی و سکولار آغاز کرد. او آموزش ابتدایی را رایگان و اجباری کرد و هزاران مدرسهٔ جدید را در سراسر کشور افتتاح کرد. او همچنین الفبای ترکی مبتنی بر لاتین را مرسوم کرد که جایگزین الفبای قدیمی ترکی عثمانی شد. زنان ترک در دوران ریاست‌جمهوری آتاترک از حقوق مدنی و سیاسی برابر برخوردار شدند. خصوصاً، به زنان در انتخابات محلی با قانون شماره ۱۵۸۰ در ۳ آوریل ۱۹۳۰ و چند سال بعد، در سال ۱۹۳۴، حق رای همگانی کامل داده شد.
دولت آتاترک سیاست ترک‌سازی را در پیش گرفت که در تلاش برای ایجاد همگون‌سازی بود؛ یعنی ملتی متحد و از همه مهم‌تر، ملتی سکولار تحت پرچم ترکیه. تحت ریاست آتاترک، اقلیت‌ها در ترکیه تحت فشار قرار گرفتند یا مجبور شدند در انظار عمومی به ترکی صحبت کنند، اما اجازه داشتند زبان خود را در خفا حفظ کنند؛ جای‌نام‌های غیر ترکی تعویض شدند و به اقلیت‌ها دستور داده شد که نام خانوادگی ترکی بگیرند. در سال ۱۹۳۴، به‌پاسِ نقشی که او در ساخت جمهوری ترکیهٔ مدرن ایفا کرد، نام خانوادگی آتاترک (به معنای «پدر ترک‌ها») از سوی پارلمان ترکیه به او داده شد. او در ۵۷ سالگی در کاخ دلمه‌باغچه استانبول درگذشت و با تشییع‌جنازهٔ دولتی از وی تجلیل شد. نخست‌وزیر دیرینه‌اش عصمت اینونو جانشین او به‌عنوان رئیس‌جمهور شد.
ادامه مطلبمصطفی کمال آتاترک (ترکی استانبولی: Mustafa Kemal Atatürk؛ حدود ۱۸۸۱ – ۱۰ نوامبر ۱۹۳۸) یا مصطفی کمال پاشا تا ۱۹۲۱ و غازی کمال پاشا، فیلد مارشال، دولتمرد انقلابی، مؤلف و پدر بنیان‌گذار جمهوری ترکیه بود که از ۱۹۲۳ تا زمان مرگش در ۱۹۳۸ به‌عنوان نخستین رئیس‌جمهور این کشور فعالیت کرد. او اصلاحات مترقی همه‌جانبه‌ای را به اجرا درآورد که ترکیه را به ملتی سکولار و صنعتی مدرن‌سازی کرد. آتاترک از نظر ایدئولوژیک سکولاریست و ملی‌گرا بود، و سیاست‌ها و نظریه‌های سیاسی-اجتماعی او، به کمالیسم معروف شد. آتاترک به‌واسطهٔ دستاوردهای نظامی و سیاسی خود، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین رهبران سیاسی قرن بیستم شناخته می‌شود.
آتاترک بابت نقشش در تضمین پیروزی ترکیهٔ عثمانی در نبرد گالیپولی (۱۹۱۵) طی جنگ جهانی اول به شهرت رسید. به‌دنبال سرنگونی امپراتوری عثمانی، او نهضت ملی ترکیه را رهبری کرد که باعث ایستادگی در برابر تجزیهٔ سرزمین ترکیه میان قدرت‌های متفقینِ فاتح شد. ظهور ملی‌گرایی ترک شاهد ارتکاب نسل‌کشی امپراتوری عثمانی علیه اتباع یونانی، ارمنی و آشوری در امپراتوری بود؛ نقش آتاترک در عواقب پس از این رخداد، در حالی که مستقیماً در آن دخالتی نداشت، بحث‌برانگیز بوده‌است. با تشکیل دولت موقت در آنکارا، پایتخت کنونی ترکیه، او نیروهای اعزامی متفقین را شکست داد و به این ترتیب در آنچه که بعداً جنگ استقلال ترکیه یاد می‌شود، پیروز شد. او سپس به انحلال امپراتوری عثمانیِ ضعیف اقدام و به‌جای آن، جمهوری ترکیه را به‌طور علنی اعلام کرد.
به‌عنوان رئیس‌جمهور جمهوری تازه‌تاسیس ترکیه، آتاترک یک برنامهٔ جامع اصلاحات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را با هدف نهایی ساخت یک دولتِ ملی مدرن، مترقی و سکولار آغاز کرد. او آموزش ابتدایی را رایگان و اجباری کرد و هزاران مدرسهٔ جدید را در سراسر کشور افتتاح کرد. او همچنین الفبای ترکی مبتنی بر لاتین را مرسوم کرد که جایگزین الفبای قدیمی ترکی عثمانی شد. زنان ترک در دوران ریاست‌جمهوری آتاترک از حقوق مدنی و سیاسی برابر برخوردار شدند. خصوصاً، به زنان در انتخابات محلی با قانون شماره ۱۵۸۰ در ۳ آوریل ۱۹۳۰ و چند سال بعد، در سال ۱۹۳۴، حق رای همگانی کامل داده شد.
دولت آتاترک سیاست ترک‌سازی را در پیش گرفت که در تلاش برای ایجاد همگون‌سازی بود؛ یعنی ملتی متحد و از همه مهم‌تر، ملتی سکولار تحت پرچم ترکیه. تحت ریاست آتاترک، اقلیت‌ها در ترکیه تحت فشار قرار گرفتند یا مجبور شدند در انظار عمومی به ترکی صحبت کنند، اما اجازه داشتند زبان خود را در خفا حفظ کنند؛ جای‌نام‌های غیر ترکی تعویض شدند و به اقلیت‌ها دستور داده شد که نام خانوادگی ترکی بگیرند. در سال ۱۹۳۴، به‌پاسِ نقشی که او در ساخت جمهوری ترکیهٔ مدرن ایفا کرد، نام خانوادگی آتاترک (به معنای «پدر ترک‌ها») از سوی پارلمان ترکیه به او داده شد. او در ۵۷ سالگی در کاخ دلمه‌باغچه استانبول درگذشت و با تشییع‌جنازهٔ دولتی از وی تجلیل شد. نخست‌وزیر دیرینه‌اش عصمت اینونو جانشین او به‌عنوان رئیس‌جمهور شد.
سال ۱۹۸۱ مصادف با صدمین سالگرد زادروز آتاترک، یاد و خاطرهٔ او توسط سازمان ملل متحد و یونسکو گرامی داشته شد. یونسکو ۱۹۸۱ را «سال آتاترک در جهان» اعلام و قطعنامه‌ای را در مورد صدمین سالگرد او تصویب کرد. یونسکو او را «رهبر نخستین مبارزه علیه استعمار و امپریالیسم» و «مروج برجستهٔ حس تفاهم بین مردم و صلح پایدار بین ملت‌های جهان و اینکه او تمام عمر خود را بدون تمایز برای ایجاد یکپارچگی و همکاری بین مردم کار کرد» توصیف کرد. آتاترک بابت آرامش و صلح در سیاست خارجیِ جهان‌محور و دوستی با کشورهای همسایه مانند ایران، یوگسلاوی، عراق و یونان و به‌علاوه ابداع پیمان بالکان—که در برابر تهاجمات سرزمینی توسعه‌طلبانهٔ ایتالیای فاشیستی و بلغارستان تزاری مقاومت می‌کرد—اعتبار دارد.
