Προκολομβιανή εποχή: 4000 π.Χ. – 1500 μ.Χ.

Ο παράλιος Πολιτισμός του Πουέρτο Ορμίγα (Puerto Hormiga) φαίνεται ότι ήταν η αρχαιότερη καταγεγραμμένη ανθρώπινη κοινότητα στην τεράστια έκταση της σημερινής Κολομβίας. Εκτιμάται ότι περί το 4000 π.Χ. αυτή εντοπιζόταν στο σημερινό σύνορο των Διαμερισμάτων Μπολίβαρ και Σούκρε. Σε αυτή την περιοχή οι αρχαιολόγοι ανεκάλυψαν τα αρχαιότερα κεραμικά αντικείμενα ολόκληρης της Αμερικής, χρονολογημένα στην παραπάνω χρονολογία. Η κυριότερη αιτία της ευδοκιμήσεως των πρωτόγονων αυτών κοινωνιών στην περιοχή πιστεύεται ότι ήταν το ήπιο κλίμα και η αφθονία θηραμάτων, που επέτρεπε στους κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες μια σχετικώς άνετη διαβίωση.[1][2][3]

Η παρακμή του Πολιτισμού του Πουέρτο Ορμίγα τοποθετείται από αρχαιολογικές ενδείξεις περί το 3000 π.Χ.. Μερικοί υποθέτουν την άνοδο ενός πιο ανεπτυγμένου πολιτισμού, αυτού των Μονσού, στην περιοχή της πόλεως της Καρταχένα. Οι Μονσού φαίνεται ότι κληρονόμησαν από τον πολιτισμό του Πουέρτο Ορμίγα την τέχνη της αγγειοπλαστικής, αλλά επιπλέον ανέπτυξαν μια οικονομία γεωργικής παραγωγής και στοιχειωδών κατασκευών. Η δίαιτά τους βασιζόταν κυρίως στα ψάρια και τα θαλασσινά.[4]

Αυτοί οι δύο πρώτοι πολιτισμοί επικαλύφθηκαν από τον καλύπτοντα ευρύτερη περιοχή πολιτισμό του Σινού. Μέχρι την άφιξη των Ισπανών διάφοροι άλλοι ιθαγενείς λαοί έζησαν στην κολομβιανή ακτή της Καραϊβικής.[5][6] Περί το 1500 μ.Χ. στην περιοχή ζούσαν διάφορες φυλές που μιλούσαν γλώσσες της καραϊβικής γλωσσικής οικογένειας, πιο συγκεκριμένα της υποοικογένειας Μοκάνα.

Σωζόμενα ονόματα μερικών χωριών αυτών των Καραΐβων (Καλίνα) στον κόλπο της Καρταχένα ήταν[7]:

Επί αμμώδους νησίδας στη θέση του σημερινού κέντρου της πόλεως: Καλαμαρί (Kalamarí ή Calamari) Επί της νήσου Τιεραμπόμπα: Κάρεξ Επί της νήσου Μπαρού (Isla Barú), τότε χερσονήσου: Μπαχαϊρέ Στο σημερινό Μαμονάλ, στην ανατολική ακτή του εξωτερικού κόλπου: Κοσπίχουε Στο σημερινό προάστιο Τουρμπάκο: χωριό της φυλής Γιουρμπάκο

Ο Ερέδια βρήκε αυτούς τους καταυλισμούς «...σε μεγάλο μέρος περιτριγυρισμένους από κεφάλια νεκρών ανθρώπων πάνω σε πασσάλους».[8]:481

Ανάμεσά τους οι Καλαμαρί είχαν την πρωτοκαθεδρία. Αυτές οι φυλές, μολονότι χωρικά και διοικητικά διαχωρισμένες, είχαν την ίδια αρχιτεκτονική, κυρίως καλύβες με κυκλικού σχήματος δωμάτια και ψηλές οροφές, περιβαλλόμενες από αμυντικούς φράκτες πασσάλων.[9]

Οι πρώτες επισκέψεις Ευρωπαίων: 1500-1533

Ο Ροδρίγο δε Βαστίδας ταξίδεψε στην Ακτή των Μαργαριταριών και τον Κόλπο της Ουραμπά το 1500-1501. Στις 14 Φεβρουαρίου 1504 ο βασιλιάς Φερδινάνδος Β΄ της Αραγωνίας υπέγραψε συμβόλαιο με τον θαλασσοπόρο εξερευνητή Χουάν ντε λα Κόσα για το ταξίδι του τελευταίου στην Ουραμπά. Αλλά ο Χουάν σκοτώθηκε το 1510 μαζί με 300 από τους άνδρες του Αλόνσο δε Οχέδα μετά από ένοπλη σύγκρουση με ιθαγενείς, προτού ολοκληρώσει το έργο του. Παρόμοια συμβόλαια υπογράφηκαν το 1508 με τον Ντιέγο δε Νικουέσα για τον εποικισμό της Βεράγουα και με τον Αλόνσο δε Οχέδα για τον εποικισμό της Ουραμπά, «όπου είχε ήδη ανακτηθεί χρυσάφι σε προγενέστερα ταξίδια» κατά τον Floyd.[10][8]

Μετά τις πρώτες αποτυχημένες απόπειρες, η νότια ακτή της Καραϊβικής δεν ήταν πλέον ελκυστική για τους Ευρωπαίους, που προτίμησαν τις γνωστότερες σε αυτούς μεγαλονήσους Ισπανιόλα και Κούβα.[11]

Ο Ροδρίγο δε Βαστίδας επέστρεψε στην περιοχή το 1527, καταλήγοντας στον Κόλπο της Ουραμπά, την περιοχή των παλαιότερων αποτυχημένων προσπαθειών για επικοισμό. Οι δε Νικουέσα και δε Οχέδα είχαν σημειώσει την ύπαρξη ενός μεγάλου κόλπου μεταξύ του Ουραμπά και του Ισθμού του Παναμά, γεγονός που ενεθάρρυνε τον δε Βαστίδας να διερευνήσει την περιοχή.[12][13][14][15] Αυτός ήταν ο μελλοντικός «Κόλπος της Καρταχένα». Ο Βαστίδας πρόλαβε να ιδρύσει τη γειτονική πόλη Σάντα Μάρτα προτού δολοφονηθεί από τους ίδιους του τους άνδρες το ίδιο έτος.

Η αποικιακή εποχή

Έχοντας υπογράψει συμβόλαιο με τη βασίλισσα Ιωάννα Α΄ της Καστίλης ο Ισπανός κονκισταδόρ Πέδρο δε Ερέδια εισήλθε στον Κόλπο της Καρταχένα με τρία πλοία, μια φορτηγίδα, 150 άνδρες και 22 άλογα, στις 14 Ιανουαρίου 1533. Βρήκε το χωριό Καλαμαρί εγκαταλειμμένο. Προχωρώντας στο Τουρμπάκο, όπου ο Χουάν δε λα Κόσα είχε λαβωθεί θανάσιμα 13 χρόνια νωρίτερα, ο Ερέδια έδωσε μάχη που κράτησε όλη την ημέρα προτού επικρατήσει. Κατόπιν έφυγε για τρίμηνο εξερευνητικό ταξίδι και επέστρεψε στο Καλαμαρί τον Απρίλιο με χρυσάφι. Εκεί, την 1η Ιουνίου 1533, ο Ερέδια ίδρυσε την πόλη-λιμάνι Καρταχένα, δίνοντάς της το όνομα του ομώνυμου νότιου ισπανικού λιμένα (Καρθαγένη) της Μούρθια, πατρίδας των περισσότερων από τους ναυτικούς της αποστολής του.[16] Ο βασιλιάς Φίλιππος Β΄ της Ισπανίας έδωσε στην Καρταχένα τον τίτλο της «πόλεως» (ciudad) το 1574, προσθέτοντάς του τη φράση «ευγενεστάτη και αφοσιωμένη» το επόμενο έτος.[7]:23 Πρώτος κυβερνήτης της πόλεως ήταν ο ίδιος ο Ερέδια, από την ίδρυσή της μέχρι το 1554, οπότε και πνίγηκε σε ναυάγιο.

Η αυξανόμενη σημασία του λιμανιού ως τόπου εξαγωγής αργύρου το κατέστησε προφανή στόχο πειρατών και Γάλλων κουρσάρων, που ενθαρρύνονταν συστηματικά από τη Γαλλία, την Αγγλία και την Ολλανδία. Το 1544 η πόλη λεηλατήθηκε από στολίσκο 5 πλοίων και χιλίων ανδρών υπό τον Γάλλο πειρατή Ζαν-Φρανσουά Ρομπερβάλ, ο οποίος εκμεταλλεύθηκε το ότι η πόλη ήταν ακόμη ατείχιστη. Ο Ερέδια υποχρεώθηκε να υποχωρήσει στο Τουρμπάκο μέχρι που να πληρώσει λύτρα για την πόλη. Η πρώτη οχύρωση, ένας αμυντικός πύργος, ανεγέρθηκε το 1566 από τον κυβερνήτη Αντόν Νταβάλος. Ωστόσο, τα πυροβόλα του είχαν μικρό βεληνεκές. Το 1569 κτύπησε ο Γάλλος πειρατής Μαρτέν Κοτ (Martin Cote), πάλι με χίλιους περίπου άνδρες, ρημάζοντας την πόλη.[7]:23–24[17]:97–98 Λίγους μήνες μετά την επιδρομή του Κοτ, μια πυρκαγιά ολοκλήρωσε την καταστροφή.

Τον Απρίλιο του 1586 επιτέθηκε ο περίφημος πειρατής-σερ της βασίλισσας Ελισάβετ Α΄ Φράνσις Ντρέικ, με 23 πλοία και τρεις χιλιάδες άνδρες. Ο σερ Ντρέικ πυρπόλησε 200 οικίες και τον καθεδρικό ναό, φεύγοντας μόνο μετά την καταβολή λύτρων έναν μήνα αργότερα.[7]:24[18][19]

Τότε (1586) η Ισπανία ανέθεσε στον Ιταλό στρατιωτικό μηχανικό Μπαττίστα Αντονέλλι (1547-1616) να καταρτίσει ένα γενικό σχέδιο για την υπεράσπιση των λιμένων της στην Καραϊβική. Αυτό περιελάμβανε την επίσκεψή του και στην Καρταχένα (είχε ξαναπάει μια φορά) το 1594, οπότε εκπόνησε σχέδια για τείχη της πόλεως.[17]

Το 1610 η Ισπανική Ιερά Εξέταση απέκτησε γραφεία στην Καρταχένα, αλλά το μέγαρό της αποπερατώθηκε μόλις το 1770. Οι ποινές που επέβαλε ανακοινώνονταν στην κεντρική πλατεία, τη σημερινή Πλάθα δε Μπολίβαρ. Είχε το δικαίωμα να δικάζει και να καταδικάζει για αίρεση, βλασφημία, διγαμία και μαγεία. Ωστόσο, μέχρι που καταργήθηκε με την ανεξαρτησία το 1811, δηλαδή σε ένα διάστημα 201 ετών, μόλις 767 άνθρωποι καταδικάσθηκαν στην πόλη, μερικοί σε απλό πρόστιμο, και μόλις 5 σε θάνατο.[7]:28

Οι πρώτοι δούλοι μεταφέρθηκαν στην πόλη από τον ιδρυτή της Πέδρο δε Ερέδια, απασχοληθέντες στην αποψίλωση. Τον 17ο αιώνα η Καρταχένα είχε καταστεί σημαντικό κέντρο δουλεμπορίου στον Νέο Κόσμο.