Η Βραζιλία κατοικούνταν για τουλάχιστον 11.000 έτη από τους ημινομαδικούς ιθαγενείς πληθυσμούς προ των πρώτων Πορτογάλων κατακτητών[1], που μπήκαν στη χώρα με επικεφαλής τον Πέδρο Άλβαρες Καμπράλ στις 22 Απριλίου 1500.[2] Η πηγή εργατικού δυναμικού της αποικίας ήταν αρχικά οι υποδουλωμένοι ινδιάνοι, και μετά το 1550, κυρίως Αφρικανοί δούλοι. Η δουλεία[3] καταργήθηκε οριστικά το 1888, μέσω του «χρυσού νόμου», δημιουργημένου από την πριγκίπισσα Ιζαμπέλ, και η εντατική ευρωπαϊκή μετανάστευση δημιούργησε τη βάση για την εκβιομηχάνιση.

Το 1815 η πορτογαλική αυτή αποικία μετονομάσθηκε σε Βασίλειο και στις 13 Μαΐου του 1822 ο Πέτρος Α΄, τελευταίος γιος του Βασιλιά Ιωάννη Στ΄ της Πορτογαλίας, ανέλαβε Αυτοκράτορας της Βραζιλίας. Στις 7 Σεπτεμβρίου 1822 ανακήρυξε την ανεξαρτησία της χώρας και ίδρυσε μια «Συνταγματική Αυτοκρατορία κληρονομικής ισχύος» (κοινοβουλευτική μοναρχία). Το 1831 παραιτήθηκε και, εννέα χρόνια αργότερα, ο 14χρονος γιος του Πέτρος Β΄ ανέλαβε δεύτερος Αυτοκράτορας της Βραζιλίας. Η μοναρχία καταργήθηκε οριστικά το 1889.

Η βραζιλιάνικη δημοκρατία αντικαταστάθηκε με δικτατορίες τρεις φορές - το 1930-1934 και το 1937-1945 υπό τον Ζετούλιο Βάργκας, και το 1964-1985 υπό εναλλασσόμενη στρατιωτική ηγεσία.

 

Μνημείο πεσόντων στο Σάο Πάολο, της Συνταγματικής Επανάστασης του 1932 (Revolução Constitucionalista de 1932)

Κατά το διάστημα της πρώτης δικτατορίας, το 1932, 9 Ιουλίου, ξεκίνησε ο Βραζιλιάνικος εμφύλιος πόλεμος. Η Πολιτεία του Αγίου Παύλου (Σάο Πάολο) με σύμμαχο τη πολιτεία του Μάτο Γκρόσο (Mato Grosso), εναντιώθηκε στη δικτατορία του Ζετούλιο Βάργκας, και ξεκίνησαν τη λεγόμενη Συνταγματική Επανάσταση του 1932 (Revolução Constitucionalista de 1932). Ο πόλεμος διήρκησε τρεις μήνες και οι επαναστατημένες πολιτείες έχασαν από τις εθνικές στρατιωτικές δυνάμεις υπό την ηγεσία του Ζετούλιο Βάργκας, ο οποίος μετά το πέρας του πολέμου, αναγκάστηκε να προκηρύξει εκλογές, τις οποίες και κέρδισε, 3 Μαΐου του 1933.

Από το 1985, η Βραζιλία έχει δημοκρατικό πολίτευμα, ούσα προεδρική δημοκρατία στο πρότυπο των ΗΠΑ. Αυτό επιβεβαιώθηκε σε δημοψήφισμα του 1993, στο οποίο οι ψηφοφόροι κλήθηκαν να επιλέξουν μεταξύ ενός προεδρικού ή κοινοβουλευτικού συστήματος και μεταξύ αβασίλευτης και βασιλευομένης δημοκρατίας.

 

Ιθαγενείς κάτοικοι της Βραζιλίας σε πίνακα του ζωγράφου Ζαν Μπατίστ Ντεμπρέ

Η πλειοψηφία των αυτοχθόνων κατοίκων του σημερινού κράτους της Βραζιλίας θεωρούνται απόγονοι του πρώτοι κύματος μετανάστευσης από τη Βόρεια Ασία, και συγκεκριμένα τη Σιβηρία, οι οποίοι διέσχισαν τον Βερίγγειο πορθμό προς τα τέλη της τελευταίας εποχής των παγετώνων γύρω στο 9000 π.Χ. Η περιοχή της σύγχρονης Βραζιλίας γύρω στο 1500 μ.Χ. είχε πληθυσμό περίπου 3 εκατομμύρια ιθαγενείς (2000 φυλές και εθνότητες).

Μια γλωσσολογική έρευνα κατέγραψε 188 τοπικές γλώσσες σε χρήση με περίπου 155.000 χρήστες, ενώ το 2007, έρευνα του Εθνικού Ιδρύματος Ινδιάνων ανέφερε 67 διαφορετικές φυλές που ζούσαν χωρίς επαφή με τον πολιτισμό. Το 2005 η αντίστοιχη καταγραφή έδωσε 40 μόλις φυλές. Σε αυτό το πλαίσιο, η Βραζιλία είναι η μεγαλύτερη χώρα, παγκοσμίως, με πρωτόγονους κατοίκους, ακόμα περισσότερους και από το νησί της Νέας Γουινέας.

Όταν οι πρώτοι Πορτογάλοι εξερευνητές έφτασαν στις ακτές το 1500, οι ιθαγενείς ήταν οργανωμένοι κυρίως σε ημινομαδικές φυλές, με το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού να ζει κοντά στην ακτή και κατά μήκος των μεγαλύτερων ποταμών. Σε αντίθεση με τον Χριστόφορο Κολόμβο, ο οποίος πίστευε ότι είχε φτάσει στην Ινδία, ο Πορτογάλος εξερευνητής Βάσκο ντα Γκάμα είχε ήδη προσεγγίσει την Ινδία με τον περίπλου της Αφρικής δύο χρόνια πριν ο Πέδρο Άλβαρες Καμπράλ φτάσει στη Βραζιλία. Ωστόσο η λέξη Ινδιάνοι (Ίντιος) χαρακτήριζε ήδη τους κατοίκους του Νέου Κόσμου και χρησιμοποιείται ακόμα στα Πορτογαλικά, σε αντιδιαστολή με τους κατοίκους της Ινδίας που αποκαλούνται Ινδοί (Ιντιάνος). Οι Ευρωπαίοι χαρακτήρισαν αρχικά τους ιθαγενείς ως ειρηνικούς άγριους και ο εκφυλισμός τους ξεκίνησε άμεσα. Οι φυλετικές διαμάχες και ο κανιβαλισμός έπεισαν τους Πορτογάλους ότι έπρεπε να εκπολιτίσουν του αυτόχθονες.

 

Χάρτης της Βραζιλίας με βάση τους Πορτογάλους εξερευνητές το 1519

Η Πορτογαλία δεν έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις Βραζιλιάνικες κτήσεις της, καθώς είχε ήδη μεγάλα κέρδη από το εμπόριό της με την Ινδία, την Ινδονησία, την Κίνα και την Ιαπωνία. Η μόνη εκμετάλλευση της Βραζιλίας ήταν η υλοτομία των τοπικών δέντρων για την ιδιαίτερη κόκκινη χρωστική τους. Από το 1530, το Πορτογαλικό στέμμα καθιέρωσε τα κληρονομικά κυβερνεία ως ένα σύστημα για την αποτελεσματική κατάκτηση της νέας αποικίας, ενώ στη συνέχεια πήρε τον έλεγχο σε όσα κυβερνεία απέτυχαν στο ρόλο τους. Αν και νωρίτερα είχαν ιδρυθεί προσωρινοί εμπορικοί σταθμοί για τη συλλογή ξυλείας, η μόνιμη εγκατάσταση σε περιοχές ενίσχυσε την καλλιέργεια ζαχαροκάλαμου και απαίτησε εντατική εργασία. Αρκετές αποικίες ιδρύθηκαν κατά μήκος των ακτών, όπως μεταξύ άλλων η αποικιακή πρωτεύουσα Σαλβαντόρ που ιδρύθηκε το 1549 στον κόλπο των Αγίων Πάντων στον βορρά, και η πόλη του Ρίο ντε Τζανέιρο το 1567 στον νότο. Οι Πορτογάλοι άποικοι υιοθέτησαν οικονομία βασισμένη στην παραγωγή αγροτικών προϊόντων και την εξαγωγή τους στην Ευρώπη. Η ζάχαρη έγινε το πλέον σημαντικό αποικιακό προϊόν μέχρι και τις αρχές του 18ου αιώνα. Αν και η ζάχαρη της Βραζιλίας ήταν φημισμένη για την ποιότητά της, η βιομηχανία ζάχαρης αντιμετώπισε κρίση τον 17ο και 18ο αιώνα, όταν οι Ολλανδοί και οι Γάλλοι ξεκίνησαν την παραγωγή ζάχαρης στις Αντίλλες, γεγονός που προκάλεσε την πτώση τιμών λόγω της μικρότερης απόστασης από την Ευρώπη.

Το 17ο αιώνα, τυχοδιώκτες εξερευνητές από το κυβερνείο του Σάο Πάολο, γνωστοί σήμερα ως Μπαντεϊράντες, εξερεύνησαν την ενδοχώρα και επέκτειναν τα σύνορα της Βραζιλίας, κυρίως με επιδρομές και υποδούλωση των ιθαγενών φυλών των δασών. Το 18ο αιώνα, οι Μπαντεϊράντες ανακάλυψαν κοιτάσματα χρυσού και διαμαντιών στη σημερινή πολιτεία του Μίνας Ζεράις (Minas Gerais). Τα κέρδη από την εκμετάλλευση αυτών των κοιτασμάτων χρησιμοποιήθηκαν για να ενισχύσουν τα έξοδα της βασιλικής αυλής και να διατηρήσουν τον παγκόσμιο χαρακτήρα της Πορτογαλικής αυτοκρατορίας και την πολυτελή ζωής της αριστοκρατίας. Ο τρόπος εκμετάλλευσης από το Στέμμα και την τοπική ελίτ, επιβάρυναν την τοπική κοινωνία με υπερβολική φορολογία και προκάλεσαν αρκετά δημοφιλή κινήματα ανεξαρτησία, όπως του Τιραντέντες το 1789. Ωστόσο, τα κινήματα καταπνίγονταν από τις αποικιακές αρχές. Προς το τέλος του 18ου αιώνα, η παραγωγή χρυσού μειώθηκε και η ενδοχώρα της Βραζιλίας αντιμετώπισε μία ύφεση και υποβάθμιση.

Σε αντίθεση με τις γειτονικές Ισπανικές κτήσεις στη Νότια Αμερική, η πορτογαλική αποικία της Βραζιλίας διατήρησε τη χωρική, πολιτική και γλωσσική της ακεραιότητα, με τις εντατικές προσπάθειες της πορτογαλικής αποικιακής διοίκησης. Αν και η αποικία απειλήθηκε από πολλά κράτη κατά την πορτογαλική εποχή, και κύρια από την Ολλανδία και τη Γαλλία, οι αρχές και οι κάτοικοι κατάφεραν τελικά να προστατέψουν τα σύνορά τους από επιθέσεις. Αντίθετα με τις αποικιακές συνήθειες, οι Πορτογάλοι έκαναν ακόμα εξαγωγή πολύτιμων μετάλλων στη Βραζιλία για την προστασία της αποικίας.

 

Ο αυτοκράτορας της Βραζιλίας Πέτρος Β΄ το 1873.

Το 1808, η πορτογαλική αυλή, δραπετεύοντας από τα στρατεύματα του Ναπολέοντα που κατέλαβαν την Πορτογαλία, μεταφέρθηκε στην πόλη του Ρίο ντε Τζανέιρο, η οποία έγινε η έδρα της κυβέρνησης της χώρας και όλης της αυτοκρατορίας, παρά το ότι ήταν εκτός της Ευρώπης. Το Ρίο ντε Τζανέιρο παρέμεινε πρωτεύουσα της Πορτογαλίας από το 1808 ως το 1815, για το διάστημα που η Πορτογαλία αντιμετώπιζε τη γαλλική επίθεση στην Ιβηρική χερσόνησο. Μετά την απελευθέρωση, το Ηνωμένο Βασίλειο της Πορτογαλίας, της Βραζιλίας και του Αλγκάρβε (1815-1825) ιδρύθηκε με πρωτεύουσα τη Λισαβόνα. Με την επιστροφή του Ιωάννη ΣΤ΄ στην Πορτογαλία το 1821, ο απόγονος και κληρονόμος του Πέτρος Α΄ έγινε διάδοχος του Βασιλείου της Βραζιλίας, στο πλαίσιο της ένωσης των Βασιλείων. Μετά από μία σειρά πολιτικών γεγονότων και διαφορών, η Βραζιλία πέτυχε την ανεξαρτησία της από την Πορτογαλία στις 7 Σεπτεμβρίου του 1822, και ο Πέτρος Α΄, δύο μήνες αργότερα, στέφθηκε ο πρώτος αυτοκράτορας της Βραζιλίας. Η Πορτογαλία αναγνώρισε τη Βραζιλία ως ανεξάρτητο κράτος το 1825.

Το 1824, ο Πέτρος Α΄ κατάργησε τη συνταγματική συνάθροιση, με αφορμή τη διαφύλαξη της εθνικής ελευθερίας, ενώ στη συνέχεια σχημάτισε ένα σύνταγμα παρόμοιο με της Πορτογαλίας και της Γαλλίας. Καθόρισε έμμεσες εκλογές και δημιούργησε τον νομοθετικό, εκτελεστικό και δικαστικό κλάδο του κράτους, προσθέτοντας και έναν ακόμα ως ρυθμιστική δύναμη, δηλαδή τον θεσμό του αυτοκράτορα. Η κυβέρνηση του Πέτρου Α΄ θεωρήθηκε αναποτελεσματική τόσο διοικητικά όσο και οικονομικά και οι πολιτικές πιέσεις τον εξανάγκασαν σε παραίτηση το 1831. Ο Πέτρος Α΄ επέστρεψε στην Πορτογαλία, αφήνοντας διάδοχο τον πεντάχρονο γιο του Πέτρο Β΄, με επιτρόπους κυβερνήτες μέχρι την ενηλικίωσή του. Οι επίτροποι κυβέρνησαν τη χώρα μέχρι το 1840 σε μία περίοδο πολλών τοπικών επαναστάσεων, με κυριότερη τη Μαλέ στη Μπαΐα το 1835, η οποία ήταν η μεγαλύτερη αστική επανάσταση σκλάβων στην Αμερική.

Η στέψη του αυτοκράτορα Πέτρου Β΄ έγινε τον Ιούλιο του 1840. Η διακυβέρνησή του σημαδεύτηκε από μία μεγάλη αύξηση στις εξαγωγές καφέ, τον Πόλεμο της Τριπλής Συμμαχίας, και το τέλος του εμπορίου σκλάβων από την Αφρική το 1850, αν και η δουλεία στη Βραζιλία καταργήθηκε το 1888. Με τον νόμο του Εουσέμπιο ντε Κεϊρός, η Βραζιλία σταμάτησε να εμπορεύεται σκλάβους από την Αφρική το 1850, όμως ήταν η τελευταία χώρα που κατάργησε τη δουλεία στην Αμερική. Το 1888 με την κατάργηση, ξεκίνησε και ένα μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα από την Ευρώπη προς τη χώρα. Μέχρι τη δεκαετία του 1870, ο αυτοκρατορικός έλεγχος στην εθνική πολιτική σκηνή είχε εξασθενήσει με συνεχείς διαμάχες με την Καθολική Εκκλησία, τον στρατό και τους ιδιοκτήτες δούλων. Παράλληλα, η δημοκρατία κέρδιζε έδαφος, καθώς οι άρχουσες τάξεις δεν χρειάζονταν τον θεσμό του αυτοκράτορα για την προστασία των συμφερόντων τους και ήταν ριζικά αντίθετες στην κατάργηση της δουλείας. Έτσι, η αυτοκρατορία σταδιακά έχανε έδαφος απέναντι στην τοπική αυτονομία και το 1889 ο Πέτρος Β΄ παραιτήθηκε και καθιερώθηκε ένα δημοκρατικό ομοσπονδιακό σύστημα διακυβέρνησης.

 

Η Βουλή των Αντιπροσώπων της Βραζιλίας, το κατώτερο σώμα του Εθνικού Κογκρέσου

Η καθαίρεση του Πέτρου Β΄ στην πράξη έγινε από ένα στρατιωτικό πραξικόπημα με αρχηγό τον στρατηγό Ντεοντόρο ντα Φονσέκα, ο οποίος έγινε ο πρώτος πρόεδρος της χώρας, και τη μετονόμασε σε Δημοκρατία των Ηνωμένων Πολιτειών της Βραζιλίας. Από το 1889 ως το 1930, η περίοδος της λεγόμενης «Παλαιάς Δημοκρατίας» («República Velha»), οι κυρίαρχες πολιτείες του Σάο Πάολο και του Μίνας Ζέρας εναλλάσσονταν στην προεδρία, ενώ στη συνέχεια ανέλαβε μία στρατιωτική κυβέρνηση με πραξικόπημα. Ο Ζετούλιο Βάργκας ανέλαβε τη διακυβέρνηση το 1937, διέλυσε το κοινοβούλιο και κήρυξε την έναρξη του «Νέου Κράτους» («Estado Novo»), οδηγώντας σε πιο συγκεντρωτική πολιτική διακυβέρνησης της χώρας. Παρέμεινε ως αρχηγός του καθεστώτος μέχρι το 1945.

Μετά το 1930, οι διαδοχικές κυβερνήσεις της χώρας προώθησαν τη βιομηχανική και αγροτική ανάπτυξη, καθώς και την ανάπτυξη της αχανούς ενδοχώρας. Ενδεικτικό του κλίματος είναι το κεντρικό σύνθημα που επικρατούσε κατά την προεδρία του Ζουσελίνο Κουμπίτσεκ (1956-1961), το οποίο ήταν «50 χρόνια ανάπτυξης σε μία πενταετία».

Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την πτώση του «Estado Novo», μετά από πραξικόπημα τον Οκτώβριο του 1945, η χώρα εισήλθε σε περίοδο πολιτικής αστάθειας, μέχρι το πραξικόπημα του 1964, η οποία έμεινε γνωστή στη Βραζιλία ως «Δημοκρατία του '46» («República de 46», καθώς και με τον όρο «República Populista»). Στις εκλογές που ακολούθησαν το 1946 πρόεδρος της χώρας αναλαμβάνει ο Εουρίκο Γκασπάρ Ντούτρα, ο οποίος παρέμεινε στη θέση μέχρι το 1951. Το 1951 ο Βάργκας επανεκλέγεται και παραμένει στη θέση του μέχρι το 1954, όπου υπό την πίεση των αντιδράσεων για τη δολοφονία του κύριου αντιπάλου του Κάρλος Λασέρντα, αναγκάζεται σε παραίτηση και τελικά οδηγείται στην αυτοκτονία, κατηγορώντας τους πολιτικούς αντιπάλους του για μηχανορραφίες και συνεργασία με ξένα, ιμπεριαλιστικά κέντρα. Μέχρι το 1956, εν μέσω συνεχόμενων αλλαγών στην ανώτατη ηγεσία της χώρας, παρατηρείται μια αύξηση της τάσης του λαϊκισμού, με κατάληξη την άνοδο στην εξουσία του λαϊκιστή Ζουσελίνο Κουμπίτσεκ, ο οποίος υπήρξε ο χαρακτηριστικότερος πρόεδρος της συγκεκριμένης περιόδου. Μετά το τέλος της περιόδου Κούμπιτσεκ ακολούθησε μια σύντομη περίοδος αναταραχής που έληξε με την άνοδο στην εξουσία του Ζοάο Γκουλάρτ (1961-1964).

Την 1η Απριλίου του 1964, εκδηλώθηκε στρατιωτικό πραξικόπημα εις βάρος του Βραζιλιάνου προέδρου Ζοάο Γκουλάρτ. Ο στρατός παρέμεινε στην κυβέρνηση μέχρι τον Μάρτιο του 1985. Το 1967 η χώρα μετονομάστηκε και επίσημα σε Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Βραζιλίας. Το καθεστώς του '64 προκάλεσε διαμάχες ανάμεσα σε πολιτικές παρατάξεις αλλά και μέσα στο ίδιο το στράτευμα, φαινόμενο που είχε επαναληφθεί και στα καθεστώτα του 1889, 1930 και 1945.

Η δημοκρατία επανήλθε το 1988 (η περίοδος από το 1988 έως σήμερα αναφέρεται ως «Νέα Δημοκρατία» - «Nova República» - σε αντιδιαστολή με την περίοδο της «Παλαιάς Δημοκρατίας», μεταξύ 1889-1930) με την ψήφιση του σημερινού ομοσπονδιακού συντάγματος της χώρας. Πρώτος πρόεδρος με καθολική λαϊκή ψήφο μετά το πραξικόπημα έγινε ο Φερνάντο Κολόρ ντε Μέλο. Το 1992 το Εθνικό Κογκρέσο ψήφισε την καθαίρεσή του μετά από σειρά σκανδάλων και ο τότε αντιπρόεδρος Ιταμάρ Φράνκο πήρε τη θέση του. Με την ισχυρή υποστήριξη του τότε υπουργού οικονομικών, Φερνάντο Ενρίκε Καρντόζο, ο Φράνκο υλοποίησε το ονομαζόμενο «Πλάνο Ρεάλ» («Plano Real») για την οικονομική πολιτική, το οποίο εισήγαγε το νέο νόμισμα της χώρας, το ρεάλ, συνδεδεμένο με το αμερικανικό δολάριο. Στις εκλογές του 1994, ο Καρντόζο ήταν υποψήφιος πρόεδρος και κέρδισε το αξίωμα, ενώ επανεκλέχθηκε και το 1998. Στις εκλογές του 2002, πρόεδρος εκλέχθηκε ο Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, με επανεκλογή το 2006.