Yaradılma haqqında versiyalar  Qırmızı meydan XVII əsrin əvvəllərində, Blau Atlasından fraqment. Öndə sol tərəfdə üç çadır formalı dama malik binanın yanındakı tikili Vasili Blajenni kafedralıdır.

Şəfaət kafedralı 1555—1561-ci illərdə çar İvan Qroznının sifarişi ilə 1552-ci ilin oktyabr ayının əvvəlində, yəni Bakirənin şəfaəti günündə baş vermiş Qazan şəhərinin işğal edilməsi və Qazan xanlığının məğlub edilməsi şərəfinə inşa edilmişdir.[1].[2] Kilsənin memarının kim olması dəqiq bilinmir.[3] Abidənin yaradıcıları haqqında bir neçə versiya mövcuddur. Versiyalardan birinə görə, kilsənin memarı məşhur Pskov ustası[4] Oruc tutan Yakovlev idi[3][5] (o, həmçinin Barma ləqəbi ilə də tanınırdı)[6]. Digər geniş məlum olan versiyaya əsasən — Barma və Oruc tutan Yakovlev tikintidə birgə çalışmış iki müxtəlif memarlardır; bu versiya hal-hazırda köhnəlmiş hesab olunur. Üçüncü versiyaya görə, kafedral naməlum qərbli Avropa ustası tərəfindən tikilmiş (təxmini olaraq italiyalı memar tərəfindən; Moskva kremlinin tikintilərinin əhəmiyyətli hissəsi fərqli dövrlərdə bir çox Avropalı ustalar tərəfindən inşa olunurdu) və özündə rus memarlığının ənənələrini, həm də İntibah dövrünün memarlığını təkraredilməz şəkildə uyğunlaşdırmağı bacarmışdır (bu versiyanı təsdiqləmək üçün hələ ki, heç bir dəqiq sənədli sübut aşkarlanmayıb).[7][8]

Əfsanəyə əsasən, kilsənin memarları (Barma və Oruc tutan) bu cür tikilini daha heç bir yerdə təkrar inşa edə bilməsinlər deyə, İvan Qroznının əmri ilə kor edilmişdilər.[9][10] Ancaq əgər kafedralın müəllifi Oruc tutan Yakovlevdirsə, o zaman onun çar tərəfindən kor edilməsi qeyri-mümkün idi, çünki Moskva şəhərində aparılan tikinti işlərindən sonra o, bir neçə il ərzində Kazan kremlinin yaradılmasında iştirak edirdi.[11]

Kilsənin özü səma Yerusəlimini simvollaşdırır, ancaq günbəzləri bəzəyən naxışlar və xüsusilə də buradakı rənglərin mənası bu günə kimi həll edilməmiş tapmaca olar qalır. Hələ keçmiş yüzillikdə yazıçı Çayev fərz edirdi ki, kilsə günbəzlərinin rənglərini müqəddəs qəhrəman xoşbəxt Andrey Yurodivinin (Konstantinopollunun) yuxusuyla izah etmək olar - kilsə əfsanələrinə görə, pravoslav dünyasında qeyd olunan Tanrı Anası örtüyünün bayramı məhz bu şəxslə bağlı idi. Onun gözünə səma Yerusəlimi göründü və orada "çoxlu bağlar var idi, onları yüksək, zirvələri titrəyən ağaclar bəzəyirdi... Ağacların bəziləri çiçəkləyirdi, digərləri qızılvari yarpaqlara malik idilər, yeridə qalan başqa ağaclar isə, təsvirəgəlməz gözəlliyi olan müxtəlif meyvələrlə bəzədilmişdi[12].

Kafedral XVI-XIX əsrlərin sonlarında  Kafedralın inşası, Üz salnaməsinə çəkilmiş miniatür, XVI əsr.

1588-ci ildə əsas kafedral binasının yanında Vasili Blajenniyə ithaf olunmuş yeni kilsə tikilmişdir, onun quraşdırılması üçün köhnə kafedralın şimal-şərq hissəsində arka oyuqları quraşdırılmışdır. Memarlıq münasibətində yeni kilsə ayrıca girişə malik sərbəst məbədi təşkil edirdi. XVI əsrin sonunda növbəti yanğın zamanı kilsənin yanmış ilkin örtüyünün əvəzinə fiqurlu makovkalar (günbəz başlıqları) quraşdırılmışdır.[13]

XVII əsrin ikinci yarısında kilsənin xarici simasında əhəmiyyətli dəyişikliklər baş verir; belə ki, yuxarı kilsələri əhatə edən açıq qalereya-seyrəngahlar qübbələrlə örtülmüş, ağ daşdan tikilmiş nərdivanların üstündə isə, çadırlarla bəzənmiş qanadlar (fligellər) quraşdırılmışdır.[14] Xarici və daxili qalereyalar, meydançalar və artırmaların hasarları nəbati ornamentlərlə bəzədilmişdir.[15] Bu yenidənqurma işləri 1683-cü ilə başa çatmışdır və onlar haqqında bütün məlumatlar kafedralın fasadını bəzəyən keramika plitkalarına kitabə şəklində daxil edilmişdir.[16]

1722-ci ildə P.V.Havski kitabda qeyd edir ki, məbəddə on səkkiz kilsə taxtı yerləşmişdi: Müqəddəs üçlük, Yerusəlimə giriş, Müqəddəs Paraskeva, Möcüzə göstərən Nikolay, Vəftizçi İohannın başının kəsilməsi, Varlaam Xunınski, Həvari Andronik, Kiprian və İnustin, Maarifçi Qriqori, Tanrı anasının ətəyini doldurması (Xeyir-dua almış İohannın qalıqları ilə), Böyük Vasili, Feodosiya qadınları, Aleksandr Svirski, Sergiy Radonejski, Misirli Məryəm, Tanrının bütün müqəddəslərə görünməsi və Üç patriarx[17].

1817-ci ildə memar Osip Bove Qırmızı meydanı bərpa edərkən, kafedralın dirək divarını daşla döşəmiş və çuqun hasarını quraşdırmışdır[18] (başlanğıcda Moskva çayı küçəsi boyunca; 1834-cü ildə, Maslyanoy döngəsinin salınmasından sonra — kafedralın cənub tərəfində)[19].

Bərpa işləri  Moskva sammitində iştirak etmək üçün SSRİ-yə səfər etmiş ABŞ Prezidenti Ronald Reyqan və SSRİ Prezidenti Mixail Qorbaçov Qırmızı meydanda Vasili Blajennı kilsəsinin fonunda, 31 may 1988-ci il, Ronald Reyqan Prezident Kitabxanasının arxivi

Taxta Moskvada tez-tez baş verən yanğınlar, Şəfaət kafedralına güclü ziyan vururdu və buna görə də artıq XVI əsrdən başlayaraq binada təmir-bərpa işləri keçirilirdi. Bu cür işlər hər əsrin estetik ideallarına uyğun olaraq dörd əsrdən çox yaşı olan abidənin simasını mütləq dəyişdirirdi. 1737-ci ilin kilsə sənədlərində ilk dəfə olaraq memar İvan Miçurinin adı qeyd olunmuşdur[20]; hələ 1737-ci ildə baş vermiş "Müqəddəs Üçlük" yanğınından sonra, məhz onun rəhbərliyi altında kilsə memarlığının və interyerlərinin bərpası üzrə işlər aparılırdı. Kafedralda növbəti kompleks təmir işləri II Yekaterinanın əmri ilə 1784-1786-cı illərdə həyata keçirilmişdir. Məşhur memar İvan Yakovlev bərpa işlərinə şəxsən rəhbərlik edirdi. 1900—1912-ci illərdə memar S. U. Solovyov kilsənin sonrakı restavrasiya işlərini həyata keçirmişdir. Qısa bir müddətdən sonra, 1920-ci illərdə kilsədə memarlar N. Kurdyukov və A. A. Jelyabujskiy tərəfindən təmir-bərpa işləri aparılmışdır[21].

Sovet illəri. Muzey

1918-ci ildə Şəfaət kafedralı dünya və milli əhəmiyyətli abidə kimi dövlət nəzarətinə alınan ilk mədəniyyət abidəsi olmuşdur.[22] Həmin andan onun muzeyefikasiya işlərinə star verilmişdir. Yaradılmış muzeyin ilk gözətçisi baş kahin (protoiyerey) İoann Kuznetsov oldu. İnqilabdan sonrakı illərdə kilsə fövqəladə vəziyyətdə idi. Bir çox yerlərdə damdan su axırdı, demək olar ki, bütün şüşələr sındırılmışdı, qışda isə binanın daxilinə qar yağırdı. Kafedraldakı nizam-intizamı İoann Kuznetsov təkbaşına saxlayırdı[23].

1923-cü ildə kafedral binasında tarixi-memarlıq muzeyinin yaradılması haqqında qərar qəbul edilmişdir.[24] Yeni təsis edilmiş muzeyin birinci müdiri Tarix muzeyinin elmi işçisi Y.İ. Stilin oldu.[25] 21 may tarixində muzey ziyarətçilər üçün açılmışdır. Elə həmin dövrdə də fondların aktiv komplektləşdirməsinə başlanılmışdır.[26][27]

1928-ci ildə "Şəfaət kafedralı" muzeyi Dövlət tarix muzeyinin filialı oldu. Demək olar ki, yüz il boyunca kilsədə aparılan daimi bərpa işlərinə baxmayaraq, muzey həmişə ziyarətçilər üçün açıq olmuşdur.[28] O yalnız bir dəfə, Böyük Vətən müharibəsi zamanı bağlanmışdır. 1929-cu ildə kilsədə bütün ibadət mərasimlərinə qadağan qoyulmuş, qüllələrin içərisindəki zənglər isə çıxardılmışdır. Bərpaçı P.D. Baranovskinin şahidliklərinə əsasən, 1930-cu illərin ortalarında kilsə məhv olmaq təhlükəsi altında idi, lakin xoşbəxtlikdən heç kim onu dağıtmağa qərar vermədi[29]. Müharibədən dərhal sonra kilsənin bərpası üzrə sistematik işlərə başlanıldı və 7 sentyabr 1947-ci ildə yenilənmiş muzey binası Moskvanın 800-illiyinin təntənəli şəkildə bayram edilməsi günü ziyarətçilər üçün yenidən açıldı. Kilsə yalnız Rusiyada deyil, həm də uzaqda, onun hüdudları xaricində geniş şöhrət əldə etmişdir.

1991-ci ildən Şəfaət kafedralı muzeyin və Rus Pravoslav kilsəsinin birgə istifadəsindədir. Kilsədə son restavrasiya işləri 2008-ci ilin sentyabrında tamamlanmışdır.[30] Kilsədə uzun müddətli fasilədən sonra ibadətlər yenilənmişdir.

↑ La première mention authentique de la construction de l'édifice date de l'automne 1554. Il est dit qu'en premier lieu se trouvait une cathédrale en bois. Cette cathédrale n'est restée qu'à peine plus de six mois avant d'être démontée en 1555 pour laisser place à la construction de la cathédrale en pierre que nous connaissons aujourd'hui. Émission culturelle russe présentant le documentaire Развенчание легенды (ru) Arxivləşdirilib 2015-10-04 at the Wayback Machine ↑ Kudryavtsev, p. 72 ↑ 1 2 Shvidkovsky 2007, p. 139 ↑ Brumfield, p. 94 ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; K399 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib ↑ "List of federally protected landmarks". Ministry of Culture. 1 June 2009. 27 July 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 noyabr 2015. ↑ James Stuart Bell; Jeanette Gardner Littleton. A Cup Of Comfort For Devotional for Mothers. Adam's media. 2007. səh. 253. ↑ Olsen, Brad. Sacred Places Europe: 108 Destinations. CCC publishing. səh. 155. ↑ Perrier, pp. 96-97 ↑ Watkin, p. 103 ↑ Abidələrin federal qeydiyyatı siyahısında qeyd eidlir ki, Postnik Yakovlev və İvan Şiryay Kazan Kremlinin (1555-1568) memarıdırlar. ↑ Чаев. О русском старинном церковном зодчестве//Древняя и Новая Россия, 1875. № 6. Сс. 142—144. ↑ Buseva-Davudova, p. 29 ↑ Brunov, supplementary volume, p. 121 ↑ Brunov, supplementary volume, p. 123 ↑ Komech, Pluzhnikov p. 403 ↑ "«Семисотлетие Москвы, или Указатель источников к её топографии и истории за семь веков»". 2022-10-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-02. ↑ Schenkov et al., p. 72 ↑ Памятники архитектуры, 1983 ↑ Schenkov et al., p. 70 ↑ Зодчие Москвы времени эклектики, модерна и неоклассицизма (1830-е — 1917 годы): илл. биогр. словарь / Гос. науч.-исслед. музей архитектуры им. А. В. Щусева и др. М.: КРАБиК. 1998. səh. 102/320. ISBN 5-900395-17-0. ↑ Colton, p. 111 ↑ "San basilio ritornò nella lista dei monumenti di stato a metà degli anni Trenta del Novecento" - Colton, p. 269. ↑ Colton, p. 220 ↑ Akinsha et al., p. 121 ↑ Colton, p. 269 ↑ Pokrovsky sobor (Покровский собор). Soviet Academy of Architecture. 1941. ↑ "Pokrovsky Cathedral (in Russian)" (Russian). State Historical Museum, official site. 2010-02-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 noyabr 2015. ↑ "Журнал Нескучный сад". 2012-01-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-03. ↑ "Pridel Hrama Vasilia Blazhennogo otkryvaetsa posle restavratsii (Придел Храма Василия Блаженного открывается после реставрации)" (Russian). RIA Novosti. 25 September 2008. 15 June 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 November 2015.