Ön tarih

Madagaskar kıyıları Afrika anakarasının doğu kıyılarına yakın bir konumda bulunmasına rağmen, dünya üzerinde insanlar tarafından yerleşilen en son bölgelerden biri olarak kabul edilmektedir. Adada ilk insan varlığı muhafazakâr tahminlere göre MÖ 350 yıllarına dair belirtilmektedir.[1] Adaya ilk defa gelen yerleşimcilerin ilk olarak nereden geldikleri tam olarak bilinmese de, dilsel ve genetik bulgular Madagaskar'a ilk gelen kişilerin Afrika'nın doğusundan, güney ve güneydoğu Asya'dan ve Ortadoğu'dan geldiğini işaret etmektedir.[2]

İlk dönemlerde yerleşimin az olduğu Madagaskar'da, nüfusun artması ile birlikte Sakalavalar, Merinalar ve Betsileolar tarafından krallıklar kurulmuştur.

Avrupalılar ile ilk temas

10 Ağustos 1500 tarihinde Portekizli denizci Diogo Dias adaya ilk ayak basan Avrupalı olarak adaya o günün de Aziz Laurentius kutlamalarına denk gelmesi nedeniyle São Lorenço adını vermiştir.[3] Adanın ismi ilerleyen dönemlerde özellikle Portekiz haritalarında Santa Apolonia, France occidentale ve île Dauphine gibi farklı isimlerle de belirtilmiş olsa da, Avrupa genelinde Polo'nun kullandığı isim benimsenmiş ve bu isimden yola çıkarak adanın ismi Madagaskar olarak ifade edilmiştir.[3] Avrupa'nın ticaret merkezlerini Hint Okyanusu üzerinden bulunan güzergahta konumlandırmasından dolayı Madagaskar ilk dönemlerde ticari güzergâh olarak pek bir önem arz etmemiştir.[4] Ada ilk olarak 1641 yılında ilk önce Hollandalılar tarafından ve daha sonraki dönemlerde de Britanyalı ve Amerikalı tüccarlar adına dolaşan gemiler tarafından uğrak yeri olarak kullanılmış, burada elde edilen köleler de sömürge bölgesi Mauritius'a götürülmek üzere gemilere alınmıştır. 1643 ile 1672 yılları arasında Fransa'nın ada üzerinde kurmaya çalıştığı ilk sömürge düzeni başarıya ulaşamamış, 17. ve 18. yüzyıl genelinde de ada korsanlar tarafından da üs olarak kullanılmıştır.[5]

Merina Krallığı

Ada üzerinde 1787 yılından itibaren Andrianampoinimerina önderliğinde birleşen Merina etnik grubu adada kurulan ilk modern devlet yapısının temelini atmıştır.[6] 1810 yılındaki ölümüne kadar krallığı yöneten Andrianampoinimerinas, 1794 yılına kadar küçük bir krallık olan Ambohimanga'nın hükumdarlığını yapmış, 1794 yılında yine küçük bir krallık olan Antananarivo Krallığı'nı fethederek krallık merkezini günümüzde de ülkenin başkenti olan Antananarivo'ya taşımıştır. İlerleyen yıllarda da adanın neredeyse tamamını elde eden Andrianampoinimerina, karşılaştığı direnç nedeniyle adanın güneyini elde edememiş ve kurduğu devleti tam anlamıyla sağlamlaştıramamıştır.[7] Andrianampoinimerina'nın otokratik iktidarı boyunca devlet modernleştirilmiş, yeni bir ceza yasası yayımlanmıştır. İktidarı döneminde çalışanlarını kast sistemine benzer bir sistem ile gruplara ayırmış ve böylece keskin ve eşit olmayan bir tabakalaşma oluşturmuştur.[8]

Andrianampoinimerina'nın ölümünden sonra tahta geçen oğlu I. Radama adayı yurt dışına açmış ve özellikle Fransa ile birlikte Hint Okyanusu üzerinde hakimiyeti genişletme çabalarında olan Büyük Britanya ile ikili ilişkilerini geliştirme gayreti içerisinde olmuştur.[9] Krallık birliklerini Britanya askeri modeline göre yeniden düzenleyen I.Radama iktidarında ilk İngilizler de endüstriyel faaliyetlerde bulunmak adına ülkenin doğu kıyılarına yerleşmişlerdir. İngiliz misyonerler bu dönemde incili Malgaşça'ya çevirmiş, latin alfabesinin kullanımı ve yaygınlaşması adına faaliyetlerde bulunmuşlardır. I.Radama 1824 yılında İngilizlerin de askeri desteği ile tüm ada üzerinde de kontrolü ele geçirmiştir.

I.Radama'nın 1828 yılında hayatını kaybetmesi ile tahta geçen eşi, I. Ranavalona unvanı ile ülkeyi 1861 yılına kadar yönetmiştir. Ada ülkesi kendi yönetiminde aydınlanma çağından izolasyonizme keskin bir dönüş gerçekleştirmiş, ilerleyen dönemlerde kendisine rakip olmaması adına eşinin tüm aile üyelerini öldürtmüş, Hristiyan dinini yasaklamış ve 1835-1836 döneminde tüm yabancıları ülke dışına çıkartmış ve dış ülkeler ile ikili ilişkileri en aza indirmiştir.[10]

1861 ile 1863 yılları arasında krallığın başına geçen I. Ranavalona'nın oğlu II. Radama iktidarı boyunca diğer ülkeler ile yeniden ilişkileri canlandırma yolunu izlemiş, Fransa'ya Lambert Yasası ile imtiyazlar tanımış, din özgürlüğünü yeniden serbest bırakmış ve liberal bir siyaset izlemiştir. II.Radama'nın izlediği bu siyasi yol belli bir kesim tarafından hoş karşılanmamış ve iktidarının ikinci yılında boğularak öldürülmüş ve iktidarına son verilmiştir.

1863 ile 1868 yılları arasında iktidarda olan Rasoherina, II. Radama'nın ilk eşiydi. İktidarı döneminde İngilizler ile iyi ilişkiler içerisinde bulunmaya gayret gösteren Rasoherina, dönemin başbakanı olan ve o dönem de gücü elinde bulunduran ve kendisinden sonra gelecek olan iki kraliçe ile de aynı şekilde evlilik gerçekleştirecek olan Rainilaiarivony ile evlenmiştir.

II. Radama'nın ikinci eşi olan II. Ranavalona 1868 yılından 1883 yılları arasında ülkenin kraliçesi olarak tahta bulunmuştur. İktidarı döneminde Protestan mezhebini ülkenin resmi dini olarak kabul etmiştir. II. Radama iktidarında Fransızlar 1883 yılında adaya zorla sahip olmaya çalışmışlar ve iki yıl sürecek olan kanlı bir savaşın başlangıcını tetiklemişlerdir.

Merina Krallığı'nın son kraliçesi olarak 1883 yılında tahta çıkan III. Ranavalona II. Ranavalona'nın yeğeniydi. Ülkesi Fransa tarafından işgal edildiği bir süreçte tahta çıkmış, kısa bir süre Madagaskar ordusu işgalcileri geri püskürtmeyi başarmış olsa da, 1896 yılında Fransız saldırılarına direnememiş ve ada ülkesi Fransa'nın himayesi altına giren bir bölge hâline getirilmiştir. III. Ranavalona 1897 yılına kadar resmiyette kraliçe olarak tahtta kalmış ancak daha sonra 28 Şubat 1897 yılında Fransız general Joseph Gallieni tarafından tahtı bırakmaya zorlanmış ve 1917 yılında da hayatını kaybedeceği Cezayir'e sürgüne gönderilmiştir.

Fransız sömürge dönemi

Madagaskar'ın 1885 yılında gerçekleştirilen Berlin Konferansı'nda Fransa'nın ilgi alanı olarak belirlenmesinden sonra 1896 yılında Madagaskar toplumunun karşı çabalarına rağmen adaya sömürge devleti olarak sahip olmuştur. Yaşanan bu süreçte Merina Krallığı 1883 yılında Alman İmparatorluğu ile gerçekleşen ilk diplomatik ilişkiler sonucunda varılan barış antlaşmasını Fransa'ya karşı devreye almaya çalışmış ancak bunda başarılı olamamıştır. Ada üzerinde sömürge döneminin başlaması ile birlikte Fransız firmaları mika ve grafit yer altı madenlerini bitirme noktasına getirmiş, ada genelinde kahve ve pirinç plantasyonları oluşturulmuştur. Yerel halk apartheid benzeri bir sistem olan Code de l’indigénat ile bastırılmıştır. 1915 ile 1929 yılında gerçekleştirilen ulusal isyanlar Fransa tarafından şiddetli bir şekilde bertaraf edilmiştir.[11]

II. Dünya Savaşı'nın başlarında Vichy rejimine bağlı bir sömürge yönetimine sahip olan adaya Büyük Britanya Mayıs 1942'de Operation Ironclad adını verdiği işgal ile çıkartma yapmış son Fransız birliklerini de Kasım 1942'de adadan çıkartarak adanın sahibi olmuştur. Japonya'nın bu süreçte güneydoğu Asya'da elde ettiği kazanımlar ile müttefik devletlerin Avrupa ile Asya ve Afrika arasındaki tedarik yollarının tehlikeye soktuğu düşüncesi ile bu adım atılmış, savaşın bitmesinden sonra da ada Charles de Gaulle yönetimindeki Özgür Fransa hükûmetine devredilmiştir.

1896 ile 1960 yılları arasında süren Fransa sömürge düzeni boyunca askeri şiddet ile ada yönetilmiş, 1945 yılından itibaren de bağımsızlığı hedefleyen oluşumlar kurulmuştur. Bu doğrultuda Mouvement démocratique de la rénovation malgache / MDRM, PANAMA ve JINA hareketleri ortaya çıkmıştır. Mart 1947 sonlarına doğru adanın kuzeyinde sömürge hükûmetine karşı ortaya çıkan ayaklanma neticesinde isyancılar ilk iki hafta içerisinde 200 Fransız askerini öldürmüş, adanın yedide birine denk gelen bir bölümü kontrolleri altına almışlardır. Bu gelişmeler üzerine Fransa 18.000 askerini adaya göndermiş, 1948 yılı sonunda da isyancıların yeterli düzeyde organize olamaması ve teçhizatlarının üst seviyede olmaması nedeniyle bastırmayı başarmıştır. Yaşanan bu çatışmalarda 90.000 Madagaskarlı'nın hayatını kaybettiğini belirten kaynakların haricinde 10.000 dolayında kişinin hayatını kaybettiğini belirten kaynaklar da ortaya çıkmıştır.[12][13] İsyanın bastırılması sonrasında MDRM'nin üst kadrosu tutuklanmış bazıları da infaz edilmiş, isyana katıldığı düşünülen birçok kişi de işkenceye maruz bırakılmış ve Nosy Lava'da bulunan kamplara gönderilmiştir.[14]

Sömürge yönetimi isyanın planlayıcısı olarak MDRM'yi sorumlu tutmasına rağmen, isyan hareketleri diğer gizli organizasyonlar olan PANAMA ve JINA tarafından planlanmış, suçlanan konumda bulunan MDRM ise bu tür bir isyanın yapılmasını kabul etmemiştir. Adada hakim olan olağanüstü hâl 1950 yılına kadar sürmüş, 1955 yılına kadar tüm siyasi aktiviteler yasaklanmış ve isyanın sorumlusu olarak görülen MDRM tamamen ortadan kaldırılmıştır. Sömürge yönetimi seçim hakkını 1956 yılında yeniden kabul ederek yürürlüğe almıştır.

Bağımsızlık Birinci Cumhuriyet dönemi

Fransa'nın 1956 yılında denizaşırı bölgelerini kapsayan ve loi-cadre Defferre adını verdikleri yeni bir yasa oluşturmuş, bu yasa kapsamında da Madagaskar'a şiddetin oluşmadığı bir ortamda bağımsızlığa gitme yolu açılmıştır. Madagaskar ilk olarak 14 Ekim 1958 yılında Fransız Topluluğu içerisinde Malgaşça Cumhuriyeti adı ile özerk bir statüye sahip bir bölge olarak yer almış, 1959 yılında ülke anayasını kabul edilmesi ile ülke 26 Haziran 1960 yılında Philibert Tsiranana başkanlığında bağımsızlığını elde etmiştir. Afrika Yılı olarak kabul edilen 1960 yılında bağımsızlığını elde eden üçüncü ülke olan Madagaskar, Tsiranana yönetiminde birçok diğer Fransız eski sömürge bölgelerin aksine komünizm karşıtı bir siyaset izlemiştir.[15] 1960 yılında gerçekleştirilen ilk seçimlerde Sosyal Demokrat Parti oyların %88,2'sini elde ederek mümkün olan 107 sandalyeden 104 tanesinin sahibi olmuştur.[16]

1971 yılında ülke genelinde çiftçilerin gerçekleştirdiği gösteriler Madagaskar'ın zor bir dönem geçirmesine neden olmuştur. Tsiranana 1972 yılında gerçekleştirilen seçimlerde her ne kadar oyların %99'unu elde etmiş olsa da, çoğunluğu Merina etnik grubu üyesi muhalefet partilerinin planladığı büyük gösteriler Tsiranana'nın makamını tehdit etmiş ve sonucunda da makamdan uzaklaştırılarak yerine Gabriel Ramanantsoa önderliğinde askeri bir yönetimi geçmiştir.

Sosyalist Cumhuriyet dönemi

Ülke genelinde yaygınlaşan gösteriler neticesinde 1975 yılında sosyalist bir düşünce yapısına sahip olan Didier Ratsiraka iktidara gelmiş, 30 Aralık 1975 tarihinde ülkenin yeni isminin Demokratik Madagaskar Cumhuriyeti olduğunu ilan etmiş,[17] benimsenen siyasi düşünce doğrultusunda adada finans pazarını elinde bulunduran yabancı banka ve sigorta kuruluşlarını kamulaştırmış, mevcut sistemdeki bankaları Banque Nationale de l’Industrie, Agricultural Bank ve Trade Bank isimli üç bankada birleştirmiş, sigorta firmalarını da kurulan ARO ve NY Havana firmalarında bir araya getirmiştir.[18] Banka ve sigorta kuruluşlarının haricinde ülkede bulunan çok uluslu endüstriyel holdingler de kamulaştırılarak devlet denetimine alınmış ve Fransa ile olan tüm ilişkiler askıya alınmıştır.[19] Tarım sektörü de tek bir noktada toplanmış, tüm mahsulün elde edilmesi, satılması gibi konularda da devlet tek yetkili kılınmıştır. Özellikle tarım alanında alınan bu kararlar Madagaskar ekonomisini olumsuz yönde etkilemiş, büyüme oranları bu yıllarda eksi %2 ile %1 arasında gerçekleşmiş, pirinç gibi üretimi çok olan mahsuller de 1980'li yılların başında yeterli düzeyde elde edilemediği için bölgesel olarak kıtlık yaşanmasına neden olmuştur.[20] Bu süreçte ülkede kara piyasa oluşmuş ve işsizlik oranları artmıştır. Tüm bu siyasi ve ticari yaşananlara rağmen Ratsiraka iktidarına karşı herhangi bir direniş gösterilmemiştir. Ratsiraka iktidarı süresince kendisi ve kendisine bağlı kişilerin refah içerisinde yaşaması sağlanmış, ordu zayıf düşürülmüş ve muhalefet partileri de sindirilmiştir.[21]

Üçüncü Cumhuriyet

1992 yılında les Forces Vives adını verdikleri bir muhalefet hareketi ile Ratsiraka 1993 yılında gerçekleştirilen ilk çok partili seçimler sonucunda iktidardan indirilmiş, üçüncü cumhuriyet döneminin başlangıcı olacak yeni bir anayasa oluşturularak bu yasa da devlet başkanın yetkileri kısıtlanmış, ülkenin başkanlık sistemi ile yönetilen bir ülke olduğu beyan edilmiştir.[22] Seçimlerden başarılı bir şekilde çıkan Albert Zafy ülkenin yeni anayasanın kabulü sonrası ilk devlet başkanı olmuş, iktidarda kaldığı dört yıl boyunca ülkeyi istenilen ve düşünülen seviyeye getiremediği için 1996 yılında görevden alınarak suç duyurusunda bulunulmuştur. 1997 yılında gerçekleştirilen seçimlerde seçime katılım oranı %50'nin altında kalmış, sürpriz bir şekilde Ratsiraka seçimlerden zaferle ayrılarak yeniden iktidara gelmiştir. Bir önceki döneminde de olduğu gibi kapitalizm odaklı bir siyaset benimseyen Ratsiraka, ülke genelinde kamulaştırma işlemlerini yaygınlaştırarak bu süreçte kaldığı yerden devam etmiştir.

Ratsiraka iktidarına karşı yeniden birleşen muhalefet, 2000 yılında gerçekleştirilen yerel seçimlere katılmayarak boykot etmişlerdir. 2001 yılında gerçekleştirilen devlet başkanlığı seçimlerinde muhalefetin adayı Marc Ravalomanana ilk tur sonrasında zaferini ilan etmiş, Ratsiraka bu açıklamalar meydan okuyarak kendi zaferini ilan etmiştir. 2002 yılında her iki adayın destekçileri arasında çatışmalar yaşanmış, bu süreçte Ravalomanana'da seçimlerde gerçekleştirilen hileleri belgeleyerek oyların yeniden sayılmasını talep etmiştir. Nisan ayı içerisinde gerçekleştirilen tekrar sayım sonucu anayasa mahkemesi Ravalomanana'yı seçimin galibi olarak ilan etmiştir. Ratsiraka sonuçları tanımadığını açıklasa da, uluslararası alanda Ravalomanana'nın devlet başkanlığı kabul görmüş ve bunun üzerine Ratsiraka Fransa'ya sürgüne kaçmıştır.

Aralık 2002'de gerçekleştirilen meclis seçimlerinde Ravalomanana'nın partisi I Love Madagaskar büyük bir başarı elde etmiş, meclis çoğunluğunun da elde edilmesi ile Ravalomanana Uluslararası Para Fonu ve Dünya Bankası'nın desteği ile ticari reformlar gerçekleştirmeye çalışmış ve rüşvet ile mücadele etmiştir. Bu dönemde Ratsiraka'ya karşı açılan dava sonuçlanmış ve kendisi gıyabında on yıl zorunlu çalışma cezasına çarptırılmıştır.[23]

18 Kasım 2006 tarihinde general Fidy Andrianafidisoa önderliğinde bir grup asker darbe girişiminde bulunmuş ancak başarılı olunamamıştır. 3 Aralık 2006 tarihinde gerçekleştirilen devlet başkanlığı seçimlerinde görevde olan Ravalomanana oyların %54,8'ini alarak ikinci kez bu göreve seçilmiştir.

27 Ocak 2009 tarihinde Ravalomanana'nın sürgündeki Ratsiraka'nın bir konuşmasını yayınlayan TV Viva kanalını kapatma kararını vermesi neticesinde iktidarına karşı protesto gösterileri gerçekleştirilmiş, bu gösterilere karşı güvenlik güçlerinin açtığı ateş neticesinde de 30 kişi ölmüştür. Gösterileri organize eden TV Viva'nın sahibi ve aynı zamanda Antananarivo belediye başkanı Andry Rajoelina askeri de kendi safına çekerek kendi önderliğinde bir hükûmet kurulduğunu açıklamış, bu açıklama hukukçular tarafından darbe olarak yorumlanmıştır. Rajoelina'nın açıklaması sonrası devlet başkanlığı sarayına yürüyen destekçileri güvenlik güçleri ile çatışmış, Ravalomanana'da görevini bırakarak Güney Afrika Cumhuriyeti'ne sürgüne kaçmıştır.[24] Rajoelina kendisinin ilan ettiği geçici hükûmet ile yönetimi ele almış, 2010 yılında gerçekleştirilen yeni anayasa referandumu sonrası görevi yeni seçimler yapılana kadar devam edeceğini ifade etmiştir. 2011 yılının ilkbahar aylarında yapılması planlanan yeni devlet başkanlığı seçimleri birçok kez ileri bir tarihe ertelenmiş, iki yıllık bir gecikmenin sonucunda seçimlerin ilk turu 25 Ekim 2013 tarihinde gerçekleştirilmiş, en yüksek oyu alan iki aday arasında da gerçekleştirilen ikinci turun 20 Aralık 2013 tarihinde yapılması sonrası geçici olarak oturduğu devlet başkanlığı makamını 4 yılın sonunda Hery Rajaonarimampianina'ya teslim etmiştir.[25]

^ David A. Burney u. a.: A chronology for late prehistoric Madagascar. In: Journal of Human Evolution 47, Nr. 1–2, 2004, Sayfa 32 http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0047248404000843 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Robert E. Dewar 1993 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) ^ a b Charles Cadoux: La république malagache. Berger-Levrault, Paris 1969, Sayfa 9 ^ Arne Bialuschewski: Pirates, Slavers, and the Indigenous Population in Madagascar, c. 1690–1715. In: The International Journal of African Historical Studies 38, Nr. 3, 2005, Sayfa 403 ^ Arne Bialuschewski: Pirates, Slavers, and the Indigenous Population in Madagascar, c. 1690–1715. In: The International Journal of African Historical Studies 38, Nr. 3, 2005, Sayfa 401 ^ Charles Cadoux: La république malagache. Berger-Levrault, Paris 1969, Sayfa 12 ^ Charles Cadoux: La république malagache. Berger-Levrault, Paris 1969, S. 12 ^ Virginia Thompson, Richard Adloff: The Malagasy Republic. Madagascar Today. Stanford University Press, Stanford 1965, Sayfa 4 ^ Charles Cadoux: La république malagache. Berger-Levrault, Paris 1969, Sayfa 13 ^ Gwyn Campbell: The Adoption of Autarky in Imperial Madagascar, 1820–1835. In: The Journal of African History. 28, Nr. 3, 1987, Sayfa 395 ^ Douglas Little: Cold War and Colonialism in Africa: The United States, France, and the Madagascar Revolt of 1947. In: The Pacific Historical Review. 59, Nr. 4, 1990, Sayfa 530 ^ Douglas Little: Cold War and Colonialism in Africa: The United States, France, and the Madagascar Revolt of 1947. In: The Pacific Historical Review. 59, Nr. 4, 1990, Sayfa 527 ^ "Jean Fremigacci: 1947: L'insurrection à Madagascar". 2 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2015.  ^ "Gérard Althabe Les luttes sociales à Tananarive en 1972" (PDF). 10 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Temmuz 2015.  ^ "lonely Planet: Madagascar history". 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2015.  ^ Charles Cadoux: La république malagache. Berger-Levrault, Paris 1969, Sayfa 54 ^ "Franz Nuscheler, Klaus Ziemer: Die Wahl der Parlamente und anderer Staatsorgane, Band 2 Afrika, Sayfa 1182". 14 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2015.  ^ Eliphas G. Mukonoweshuro: State „Resilience“ and Chronic Political Instability in Madagascar. In: Canadian Journal of African Studies/Revue Canadienne des Études Africaines. 24, Nr. 3, 1990, Sayfa 377 ^ "www.bbc.com Madagaskar tarihi". 20 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2015.  ^ Eliphas G. Mukonoweshuro: State „Resilience“ and Chronic Political Instability in Madagascar. In: Canadian Journal of African Studies/Revue Canadienne des Études Africaines. 24, Nr. 3, 1990, Sayfa 379 ^ Eliphas G. Mukonoweshuro: State „Resilience“ and Chronic Political Instability in Madagascar. In: Canadian Journal of African Studies/Revue Canadienne des Études Africaines. 24, Nr. 3, 1990, Sayfa 386–390 ^ Solofo Randrianja „Be Not Afraid, Only Believe“: Madagascar 2002. In: African Affairs. 102, Nr. 407, 2003, Sayfa 310 ^ "Ratsiraka'nın cezası açıklandı". 7 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2015.  ^ "Ravalomanana ülkeyi terk etmiştir". 20 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2015.  ^ "Rajaonarimampianina yeni devlet başkanı". 4 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2015.