ภาษาอาร์เปอตัง

อาร์เปอตัง (อาร์เปอตัง: arpetan), อาร์ปีตัง (arpitan), เล็งกวาดูเว (lengoua d’ouè), ปาตูเว (patouès), กากา (gaga), โรมัง (romand) หรือ ฝรั่งเศสพรอว็องส์ (francoprovençâl) เป็นภาษาหรือกลุ่มของภาษาถิ่นภายในกลุ่มภาษาโรมานซ์กอล เดิมใช้พูดกันในภาคตะวันออกตอนกลางของประเทศฝรั่งเศส ภาคตะวันตกของประเทศสวิตเซอร์แลนด์ และภาคตะวันตกเฉียงเหนือของประเทศอิตาลี ภาษาหรือกลุ่มภาษานี้มีความแตกต่างจากภาษาโรมานซ์ถิ่นที่อยู่ใกล้เคียง (กล่าวคือ ล็องก์ดอยล์และเล็งกอด็อกในฝรั่งเศส และโรมานซ์ไรติอาในสวิตเซอร์แลนด์และอิตาลี) แต่ก็มีความเกี่ยวข้องกันอย่างใกล้ชิด

ภาษาอาร์เปอตังเป็นภาษาที่มีลักษณะกระจัดกระจายอย่างมากโดยประกอบด้วยภาษาท้องถิ่นหลายภาษาที่มีลักษณะเฉพาะตัวสูงและไม่เคยผสานรวมเข้าด้วยกันเมื่อเวลาผ่านไป ผู้พูดภาษาถิ่นหนึ่งมักเข้าใจอีกภาษาถิ่นหนึ่งได้ลำบาก ไม่มีพื้นที่ใดที่พูดภาษานี้ใน "รูปแบบบริสุทธิ์" และไม่มี "ภาษาอ้างอิงมาตรฐาน" ที่จะใช้ระบุเอกลักษณ์ภาษาตามนิยามสมัยใหม่ทั่วไป นี่เป็นที่มาของการที่ผู้พูดภาษาถิ่นต่าง ๆ ใช้ศัพท์หรือชื่อท้องถิ่นเรียกภาษาที่ตนเองพูด เช่น แบร็ส (brêssan), ฟอแร (forésien), ลียง (liyonês), ซาวอย (savoyârd), วัลเลดาออสตา (vâldoten) หรือแม้กระทั่ง ปาตูเว (แปลว่า ภาษาชนบท) ผู้พูดภาษาถิ่นเหล่านี้ที่ไม่ใช่ผู้เชี่ยวชาญภาษาศาสตร์เพิ่งรับรู้ถึงเอกลักษณ์ร่วมแห่งภาษาอาร์เปอตังในสมัยหลังมานี้เท่านั้น

ในขณะที่ผู้พูดภาษาอาร์เปอตังมักเรียกภาษาของตนเองว่า ปาตูเว หรือด้วยชื่อภาษาถิ่นที่แตกต่างกันนั้น ในคริสต์ศตวรรษที่ 19 ได้มีการบัญญัติศัพท์ ฝรั่งเศสพรอว็องส์ ขึ้นใช้ในแวดวงภาษาศาสตร์ด้วยเห็นว่าภาษานี้มีลักษณะบางอย่างร่วมกับภาษาฝรั่งเศสและภาษาถิ่นพรอว็องส์ (ควบคู่ไปกับลักษณะเฉพาะของภาษา) ต่อมาในปลายคริสต์ศตวรรษที่ 20 มีการเสนอให้เรียกภาษานี้โดยใช้ศัพท์ใหม่ว่า อาร์ปีตัง หรือ อาร์เปอตัง ซึ่งแผลงมาจากคำดั้งเดิมในภาษาที่แปลว่า "ทุ่งหญ้าเลี้ยงสัตว์ในที่สูง" และเรียกภูมิภาคที่ใช้ภาษานี้ว่า อาร์ปีตานียา (Arpitania) หรือ อาร์เปอตานียา (Arpetania) การใช้ศัพท์ใหม่เหล่านี้เป็นไปอย่างจำกัดในปัจจุบัน นักวิชาการส่วนใหญ่ยังใช้ศัพท์ดั้งเดิมคือ ฝรั่งเศสพรอว็องส์ เพื่อความต่อเนื่อง แม้ว่าอาจทำให้เกิดความเข้าใจผิดได้ก็ตาม

ในอดีตภาษาอาร์เปอตังใช้พูดกันทั่วทั้งดัชชีซาวอย ในปัจจุบัน ในอิตาลีมีผู้พูดภาษานี้ในหุบเขาอาออสตา ตามหุบเขาต่าง ๆ ของเทือกเขาแอลป์รอบ ๆ ตูริน รวมทั้งในเมืองสองเมืองที่อยู่ห่างไกลออกไปในแคว้นปุลยา (ฟาเอโตและเชลเลดีซันวีโต) ในสวิตเซอร์แลนด์มีผู้พูดในพื้นที่ชนบทของภูมิภาคที่พูดภาษาฝรั่งเศส และในฝรั่งเศส ภาษาอาร์เปอตังเป็นหนึ่งในภาษากลุ่มโรมานซ์กอลสามภาษาของประเทศ (ร่วมกับล็องก์ดอยล์และเล็งกอด็อก) และได้รับการรับรองอย่างเป็นทางการว่าเป็นภาษาระดับภูมิภาคภาษาหนึ่ง แต่มีการใช้ภาษานี้เพียงเล็กน้อย

แม้จะนับรวมภาษาถิ่นที่แตกต่างกันทั้งหมดแล้ว แต่จำนวนผู้พูดภาษาอาร์เปอตังก็ลดลงอย่างมีนัยสำคัญและต่อเนื่อง ตามรายงานของยูเนสโกนั้น เมื่อถึง ค.ศ. 1995 ภาษาอาร์เปอตังได้รับการจัดเป็นภาษาในภาวะ "เสี่ยงใกล้สูญ" ในอิตาลี และ "ใกล้สูญ" ในสวิตเซอร์แลนด์และฝรั่งเศส ส่วนเอ็ทนอล็อกจัดว่าภาษานี้อยู่ในภาวะ "เกือบสูญ" ถึงกระนั้น องค์การต่าง ๆ ก็พยายามรักษาภาษานี้ไว้ผ่านกิจกรรมทางวัฒนธรรม การศึกษา การวิจัยทางวิชาการ และการจัดพิมพ์เผยแพร่หนังสือเอกสารต่าง ๆ