阿羅漢 ( ရဟန္တာ )
- (က) ကိလေသာတို့မှ ဝေးတော်မူသော၊
- (ခ)ကိလေသာရန်သူတို့ကို ပယ်သတ်တော် မူတတ်သော၊
- (ဂ) သံသာရာစက်၏ အကန့်တို့ကို ဖျက်ဆီးတော် မူတတ်သော၊
- (ဃ) ပစ္စည်းလေးပါး—ပူဇော်အထူးမြတ်သောအလှူ–ကို ခံယူတော်မူထိုက်သော၊
- (င)မကောင်းမှုပြုလုပ်ရန် ဆိတ်ကွယ်ရာအရပ် ရှိတော်မမူသော၊ ပုဂ္ဂိုလ်ကို ရဟန္တာ ပုဂ္ဂိုလ်ဟု ခေါ်ပါသည်။
(ရူပရာဂ, အရူပရာဂ, မာန, ဥဒ္ဓစ္စ, အဝိဇ္ဇာတို့ကို အကြွင်းမဲ့ပယ်ပြီးသော ပုဂ္ဂိုလ်ကို ရဟန္တာပုဂ္ဂိုလ်ဟု ခေါ်သည်။
ထိုရဟန္တာပုဂ္ဂိုလ်သည်—သုက္ခဝိပဿက ရဟန္တာ, သမထယာနိက ရဟန္တာ ဟူ၍ ၂-မျိုးရှိ၏။
သုညတဝိမောက္ခ, အနိမိတ္တဝိမောက္ခ, အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခ ၃-ပါးကို တည်၍ ပဋိပဒါ ၄-ပါးဖြင့် မြှောက်သော် ရဟန္တာ ၁၂-မျိုးဖြစ်၏။ အ
၎င်း ၁၂-မျိုးကို ပညာဝိမုတ္တ, ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တ တေဝိဇ္ဇ, ဆဠဘိည, ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တ ၅-မျိုးတို့ဖြင့် မြှောက်၍ ရဟန္တာ-၆၀ ဖြစ်သည်။
ထိုရဟန္တာပုဂ္ဂိုလ်မှာ အရာအားလျော်စွာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓ, ဗုဒ္ဓသာဝက အရဟတ္တဖလဋ္ဌာန် ပုဂ္ဂိုလ်တို့ပင် ဖြစ်ကြသည်။)
ရဟန္တာ အရဟတ္တမဂ်ကို ရသောသူ ဖြစ်သည်။ အရဟာ ဟုလည်း ခေါ်သေးသည်။ရဟန္တာကို သတ်မိလျှင် ရဟန်းမခံထိုက်သည့်အပြင် အပါယ်ငရဲလည်း ကျရောက်သည်။ ရဟန္တာဓာတ်တော်သည် ကျလိုသောအခါမှ အဓိဋ္ဌာန်ထားသောအခါမှသာ ကျသည်။ ဘုရားရှင် ပွင့်တော်မူပြီးနောက် ဘုရားရှင် ရာဇဂြိုဟ်ပြည်၌ သီတင်းသုံး နေတော်မူလတ်သော်၊ ပျူလူမျိူးဥက္ကလာပတိုင်းမှ လာသော ဘလ္လိက တပုဿ ကုန်သည်နှစ်ယောက်တို့သည် မြတ်စွာဘုရားထံပါးသို့ကပ်လေ၍၊ မြတ်စွာဘုရားကို ရှိခိုး၍၊ တင့်အပ်သော နေရာ၌ နေကုန်၏။ ဘုရားရှင်လည်း ယင်းတို့ကို တရား ဟောတော်မူရာ တပုဿသည် သောတာပန်ဖြစ်၍ ဥပသကာ လျှင်ဖြစ်ပြီး ဘလ္လိကမူကား အဘိညာဉ်ခြောက်ပါးရှိသော ဘလ္လိကထေရ်မည်သော ရဟန္တာလျှင် ဖြစ်၏။ သမိုင်း အဖြစ်တော်စဉ် အရ မြတ်စွာဘုရားရှင် ဝါတော်(၂ဝ)အရ မဟာသက္ကရာဇ် (၁၂၃)ခုနှစ်၌ သိကြားမင်း ဖန်ဆင်းအပ်သော နတ်ပန်းရထားဖြင့် ရဟန္တာ (၅ဝဝ)ခြံရံပြီး ဧရာပထနတ် နဂါးသားအဖ လှူဒါန်းသော ဇလုံတောင်သို့ ကြွရောက်တော်မူခဲ့သည်။ ပုဂံပြည်သူတို့ကို စစ်မှန်သော ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာဖြင့် လမ်းမှန် ပြညွှန်ပေးခဲ့သူမှာ ရှင်အရဟံဟူသော ရဟန္တာမြတ် ဖြစ်သည်။
