Պալատի շուրջը աստիճանաբար ձևավորվել է քաղաք, որում բնակություն են հաստատել արքայական պալատը կառուցող արհեստավորները։ Վերսալի պալատում են ապրել Լյուդովիկոս XV–ը և Լյուդովիկոս XVI–ը։ Այդ ընթացքում Վերսալի բնակչությունը կազմել է մոտ 100 հազար մարդ։ Սակայն բնակչության թիվը արագ նվազել է, երբ արքան ստիպված տեղափոխվել է Փարիզ։

 

Պալատի հայելային սրահը

1789 թվականի մայիսի 5–ին Վերսալի պալատում հավաքվել են ազնվականության, հոգևորականության և բուրժուազիայի ներկայացուցիչներ։ Այն բանից հետո, երբ թագավորը, որին օրենքով թույլատրված էր կազմակերպել նման հավաքույթներ, քաղաքական նկատառումներով ցրում է խորհուրդը, բուրժուազիայի ներկայացուցիչները, իրենց հռչակելով Ազգային ժողով, առանձնանում են պարահանդեսների համար նախատեսված շենքում։ 1789 թվականից հետո դժվարությամբ էր հաջողվում պահպանել Վերսալի պալատը։

1789 թվականի հոկտեմբերի 5-ին փարիզյան արվարձաններից մարդկային բազմությունը, ապա նաև ազգային գվարդիան Լաֆայետի գլխավորությամբ շարժվեցին Վերսալ՝ պահանջելով, որ արքան իր ընտանիքով և Ազգային խորհուրդը տեղափոխվեն Փարիզ։ Ուժերի ճնշման տակ Լյուդովիկոս XVI-ը, Մարի Անտուանետը, նրանց հարազատներն ու Ազգային խորհուրդը տեղափոխվում են մայրաքաղաք։ Դրանից հետո Վերսալի քաղաքական և վարչական նշանակությունը նվազում է։ 1799 թվականին իշխանության գլուխ է անցնում Նապոլեոն Բոնապարտը, ով Վերսալը վերցնում է իր հոգածության ներքո։ 1805 թվականին Վերսալ է այցելում Պիոս VII պապը։ 1806 թվականին Նապոլեոն կայսրը ֆրանսիացի ճարտարապետ Ժակ Գոնդուենին հանձնարարում է մշակել Վերսալի վերականգնման ծրագիր։ Ճարտարապետը ներկայացնում է երկու ծրագիր, սակայն նրանցից և ոչ մեկը չի արժանանում կայսեր հավանությանը։ 1808 թվականին սկսվում է Վերսալի պալատի վերակառուցումը, որի արդյունքում վերականգնվում են հայելիները, ոսկե դրվագազարդերը․ Ֆոնտեբլոյից և Լուվրից տեղափոխվում է կահույք։ 1811-1812 թվականներին կայսրին ներկայացվում են պալատական համալիրի զարգացման ծրագրեր, որոնք, սակայն, իրագործել չի հաջողվում․ 1814-1815 թվականներին փլուզվում է առաջին կայսրությունը, և իշխանության գլուխ են անցնում Բուրբոնները։

Լուի Ֆիլիպի կառավարման շրջանում սկսեցին վերականգնել շատ շինություններ և սրահներ, իսկ Վերսալի պալատը դարձավ ազգային պատմական նշանավոր թանգարան, ուր ցուցադրվում էին կիսանդրիներ, կտավներ, արվեստի՝ պատմական արժեք ներկայացնող այլ գործեր։

 

Գերմանական կայսրության հռչակում (1871)

Վերսալի պալատը մեծ նշանակություն է ունեցել ֆրանս–գերմանական հարաբերություններում։ Ֆրանս–պրուսական պատերազմում Ֆրանսիայի պարտությունից հետո 1870 թվականի հոկտեմբերի 5–ից մինչև 1871 թվականի մարտի 13–ը Վերսալը եղել է գերմանական բանակի գլխավոր շտաբի նստավայրը։ 1871 թվականի հունվարի 18–ին Վերսալի հայելային սրահում հռչակվել է Գերմանական կայսրության ստեղծումը, և միապետ է հռչակվել Վիլհելմ I–ը․ այդ վայրը միտումնավոր էր ընտրվել ֆրանսիացիներին ստորացնելու նպատակով։ |Գերմանական կայսրության հռչակում (1871) Ֆրանսիայի հետ հաշտության պայմանագիրը ևս ստորագրվել է հայելային սրահում միայն ավելի ուշ՝ փետրվարի 26–ին։ Մարտին ֆրանսիական էվակուացված կառավարությունը մայրաքաղաքը Բորդոյից տեղափոխում է Վերսալ, իսկ 1879 թվականին՝ կրկին Փարիզ։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտին Վերսալի պալատում կնքվում են հաշտության նախնական պայմանագիր և Վերսալյան պայմանագիրը, որը պարտություն կրած Գերմանական կայսրությունը ստիպված էր ստորագրելու։ Այս անգամ պայմանագիրը կնքելու պատմական վայրը ընտրում են ֆրանսիացիները գերմանացիներին ստորացնելու նպատակով։

Վերսալյան պայմանագրի ծանր ու ստորացուցիչ պահանջները ընկնում են Վայմարյան Հանրապետության ուսերին։ Կա տեսակետ, որի համաձայն՝ Վերսալյան պայմանագրով սկզբնավորվեց նացիզմը Գերմանիայում։

 

Վերսալի պալատի՝ մարմարի բակը

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Վերսալի պալատը դառնում է ֆրանս–գերմանական հաշտության վայր։ Այդ է վկայում Ելիսեյան պայմանագրի 40-ամյակի տոնակատարությունը 2003 թվականին։

1952 թվականին հանրապետության կառավարությունը որոշում է Վերսալի վերանորոգման համար տրամադրել 5 միլիարդ ֆրանկ՝ այդ նպատակով դիմելով բարեգործներին։ Ամբողջ Ֆրանսիայում սկսվում է դրամահավաք։ Աստիճանաբար Վերսալ են վերադարձվում արժեքավոր իրեր, արվեստի գործեր։ 1950–ական թվականներին գործում է պարտադիր արարողակարգ․ Ֆրանսիա այցելած պետական ղեկավարներին Ֆրանսիայի նախագահը ընդունում էր միայն Վերսալում։ Միայն 1990–ական թվականներին է այդ կարգը դադարում գործելուց, և հանդիպումները տեղափոխվում են Փարիզ։ 1960–ական թվականներին ամբողջությամբ վերականգնվում է Մեծ Տրիանոնը։

Ֆրանսիայի հինգերորդ հանրապետությունը նպաստում է Վերսալի՝ որպես զբոսաշրջային կենտրոնի զարգացմանը[1]։ 1995 թվականին № 95-463 հրամանով Վերսալը հռչակվում է թանգարան։ Նոր կարգավիճակը Վերսալին տալիս է ֆինանսական անկախություն և իրավաբանական անձի կարգավիճակ։ Սահմանվում է Վերսալի նախագահի պաշտոն, որ զբաղեցնում է Ժան–Ժակ Այագոնը։ 2011 թվականի հոկտեմբերի 2–ին Վերսալի նախագահ է հռչակվում Կատերինա Պեգարդը։

1979 թվականին Վերսալը ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ–ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում։ 2008 թվականի պաշտոնական տվյալներով տարեկան շուրջ 5 միլիոն մարդ է այցելում Վերսալ, և մոտ 8–10 միլիոն մարդ է քայլում Վերսալի այգում[2]։