武则天 ( وو زتیان )
وو زتیان (چینی ساده:武则天، چینی سنتی:武则天، پین‌یین:Wǔ Zétiān) (زادهٔ ۱۷ فوریهٔ ۶۲۴ - مرگ ۱۶ دسامبر ۷۰۵) تنها زن در تاریخ چین باستان بود که عنوان امپراتریس فرمانروا را دارا بود. او عضو دودمان تانگ بود و به مدت ۲۵ سال به عنوان نایب السلطنه مستبد در سلسله تانگ (۶۱۸–۹۰۷) حکومت کرد و بعد به عنوان یکی از امپراتوران تأثیرگذار و بحث‌برانگیز تاریخ چین تبدیل شد، وو زتیان یک حاکم چین بود که به‌طور غیررسمی به عنوان امپراتریس همسر، قدرت واقعی و نیرومند پشت امپراتور برای همسرش امپراتور گائوزونگ و بعداً به‌طور کاملاً رسمی به عنوان امپراتریس بیوه و نایب السلطنه تام‌الاختیار برای پسرانش امپراطور ژونگ زونگ و امپراتور رویزونگ و بعد از آن به عنوان امپراتریس فرمانروا بر حق خود در سلسله ژو به صورت یگانه بر چین حکومت کرد.
او اولین زنی بود که امپراتور چین شد، نخست میان سال‌های ۱۰ ژانویه ۶۶۵ تا ۱۶ اکتبر ۶۹۰ میلادی به جای شوهر و پسرانش و به عنوان نایب‌السلطنه به مدت ۲۵ سال بر چین فرمان‌راند و عملاً حاکم چین بود، کاری که در پیش از او هم معمول بود؛ اما کار نهایی خود را کرد. وو زتیان سپس در ۱۶ اکتبر ۶۹۰ میلادی، دودمان تانگ را به پایان رسیده خواند و دودمان ژو را پایه ریخت و خود را امپراتریس فرمانروای مقدس و ایزدی و هوآنگدی خواند و به صورت مستقل و یگانه قدرت را در دست گرفت.
ظهور وو به قدرت زمانی آغاز شد که او از معبد گانی در سال ۶۵۰ میلادی بازگشت و به عنوان معشوقه امپراتور گائوزونگ خدمت کرد در این مدت او محبت امپراتور را بدست آورد و رقیبانش به نام امپراتریس وانگ و بانو شیائو را با فتنه از بین ببرد و تبدیل به امپراتریس شود. پس از عروسی وی با امپراتور گائوزونگ در سال ۶۵۵، ظهور امپراتریس وو سریع شد. یک زن قوی، باهوش، پرانرژی، حیله گر، کاریزماتیک و فرهیخته که از اعتماد و علاقه مطلق همسرش برخوردار بود، امپراتریس وو قدرتمندترین و تأثیرگذار‌ترین زن دربار در دوره ای بود که امپراتوری تانگ در اوج قدرت و شکوه خود بود. او بر خلاف شوهرش از نظر سیاسی توانا و ظالمانه بود، و همچنین در اداره کشور قاطعانه تر و پیشگیرانه تر از شوهرش بود، و مورخین می دانند که بیش از هجده سال قدرت واقعی پشت تخت و چهره حاکم بوده است. او غالباً هنگام حضور امپراتور در دادگاه حضور می یافت و از پشت پرده جلسات را تماشا و گوش می کرد و بیشتر تصمیمات را برعهده داشت و حتی هنگامی که امپراتور ناخوشایند بود، به طور مستقل دادگاه را شخصاً برگزار می کرد. وی به عنوان مسئول مهر امپراتوری در امور مملکتی له او پاسخ داده می شد، که دلالت بر اینکه تعیین و رضایت وی قبل از صدور هرگونه اسناد و دستورات امپراتوری، اعتباری قانونی دارد. همچنین امپراتور گائوزونگ قبل از صدور دستورات، در همه امور جستجوی مشورت او را دنبال می کرد. به امپراتریس وو افتخارات و امتیازات خاصی اعطا شد که هیچ یک از امپراتریس های چینی از قبل یا بعد از آن برخوردار نبودند. پس از مرگ گائوزونگ، امپراتریس وو به عنوان امپراتریس بیوه و نایب السلطنه قدرت را به طور مستقل و یگانه فتح کرد و هفت سال بعد، وی تاج و تخت را در سلسله ژو خودش به دست گرفت و تنها امپراتور زن در تاریخ چین شد.
ادامه مطلبوو زتیان (چینی ساده:武则天، چینی سنتی:武则天، پین‌یین:Wǔ Zétiān) (زادهٔ ۱۷ فوریهٔ ۶۲۴ - مرگ ۱۶ دسامبر ۷۰۵) تنها زن در تاریخ چین باستان بود که عنوان امپراتریس فرمانروا را دارا بود. او عضو دودمان تانگ بود و به مدت ۲۵ سال به عنوان نایب السلطنه مستبد در سلسله تانگ (۶۱۸–۹۰۷) حکومت کرد و بعد به عنوان یکی از امپراتوران تأثیرگذار و بحث‌برانگیز تاریخ چین تبدیل شد، وو زتیان یک حاکم چین بود که به‌طور غیررسمی به عنوان امپراتریس همسر، قدرت واقعی و نیرومند پشت امپراتور برای همسرش امپراتور گائوزونگ و بعداً به‌طور کاملاً رسمی به عنوان امپراتریس بیوه و نایب السلطنه تام‌الاختیار برای پسرانش امپراطور ژونگ زونگ و امپراتور رویزونگ و بعد از آن به عنوان امپراتریس فرمانروا بر حق خود در سلسله ژو به صورت یگانه بر چین حکومت کرد.
او اولین زنی بود که امپراتور چین شد، نخست میان سال‌های ۱۰ ژانویه ۶۶۵ تا ۱۶ اکتبر ۶۹۰ میلادی به جای شوهر و پسرانش و به عنوان نایب‌السلطنه به مدت ۲۵ سال بر چین فرمان‌راند و عملاً حاکم چین بود، کاری که در پیش از او هم معمول بود؛ اما کار نهایی خود را کرد. وو زتیان سپس در ۱۶ اکتبر ۶۹۰ میلادی، دودمان تانگ را به پایان رسیده خواند و دودمان ژو را پایه ریخت و خود را امپراتریس فرمانروای مقدس و ایزدی و هوآنگدی خواند و به صورت مستقل و یگانه قدرت را در دست گرفت.
ظهور وو به قدرت زمانی آغاز شد که او از معبد گانی در سال ۶۵۰ میلادی بازگشت و به عنوان معشوقه امپراتور گائوزونگ خدمت کرد در این مدت او محبت امپراتور را بدست آورد و رقیبانش به نام امپراتریس وانگ و بانو شیائو را با فتنه از بین ببرد و تبدیل به امپراتریس شود. پس از عروسی وی با امپراتور گائوزونگ در سال ۶۵۵، ظهور امپراتریس وو سریع شد. یک زن قوی، باهوش، پرانرژی، حیله گر، کاریزماتیک و فرهیخته که از اعتماد و علاقه مطلق همسرش برخوردار بود، امپراتریس وو قدرتمندترین و تأثیرگذار‌ترین زن دربار در دوره ای بود که امپراتوری تانگ در اوج قدرت و شکوه خود بود. او بر خلاف شوهرش از نظر سیاسی توانا و ظالمانه بود، و همچنین در اداره کشور قاطعانه تر و پیشگیرانه تر از شوهرش بود، و مورخین می دانند که بیش از هجده سال قدرت واقعی پشت تخت و چهره حاکم بوده است. او غالباً هنگام حضور امپراتور در دادگاه حضور می یافت و از پشت پرده جلسات را تماشا و گوش می کرد و بیشتر تصمیمات را برعهده داشت و حتی هنگامی که امپراتور ناخوشایند بود، به طور مستقل دادگاه را شخصاً برگزار می کرد. وی به عنوان مسئول مهر امپراتوری در امور مملکتی له او پاسخ داده می شد، که دلالت بر اینکه تعیین و رضایت وی قبل از صدور هرگونه اسناد و دستورات امپراتوری، اعتباری قانونی دارد. همچنین امپراتور گائوزونگ قبل از صدور دستورات، در همه امور جستجوی مشورت او را دنبال می کرد. به امپراتریس وو افتخارات و امتیازات خاصی اعطا شد که هیچ یک از امپراتریس های چینی از قبل یا بعد از آن برخوردار نبودند. پس از مرگ گائوزونگ، امپراتریس وو به عنوان امپراتریس بیوه و نایب السلطنه قدرت را به طور مستقل و یگانه فتح کرد و هفت سال بعد، وی تاج و تخت را در سلسله ژو خودش به دست گرفت و تنها امپراتور زن در تاریخ چین شد.
اهمیت تاریخ دوره رهبری سیاسی و نظامی وو زتیان شامل گسترش عمده امپراتوری چین ، گسترش آن به مراتب فراتر از محدودیتهای ارضی قبلی خود ، در اعماق آسیای میانه و درگیر شدن در یک سری جنگها در شبه جزیره کره است که ابتدا متحد آن با شیلا علیه گوگوریو شد ، و سپس علیه شیلا بر سر اشغال قلمرو گوگوریو سابق. در داخل چین ، علاوه بر پیامدهای مستقیم تر مبارزه وی برای به دست آوردن و حفظ قدرت عالی ، رهبری وو منجر به تاثیرات مهمی در رابطه با طبقه اجتماعی در جامعه چین و در رابطه با حمایت دولت از تائوئیسم ، بودیسم ، آموزش و ادبیات شد. وو زتیان همچنین تأثیرات برجسته ای بر مجسمه لانگمن گروتو و "بی حرف" در مقبره کیانلینگ و همچنین ساخت برخی از بناهای مهم و ریخته گری های برنز که دیگر زنده مانده اند، داشت.
وو زتیان علاوه بر فعالیت و درگیری خود به عنوان حاکم و رهبر سیاسی در اداره امور دادگاه (اول از طرف شوهر و بعد بجای پسرانش و بعداً بر حق خود حکومت می کرد)، همچنان نیز در زندگی خانوادگی خود هم فعالیت گسترده داشت و امور خانوادگی را هم مثل دولت با خشونت اداره می کرد و شوهرش نیز نتوانست جلوی این همه خشونت وو را بگیرد. اگرچه روابط خانوادگی گاهی مشکل ساز می شد ، وو زتیان مادر چهار پسر و دو دختر بود که سه نفر از پسرانش عنوان امپراتور را نیز به خود اختصاص داده بودند، اگرچه یکی این عنوان را فقط به عنوان یک افتخار پس از مرگ برگزار می کرد. یکی از نوه های او امپراطور مشهور شوان زونگ از تانگ شد که دوره سلطنت وی عصر طلایی تاریخ چین بود.
همچنین کنفوسیانیسم بخاطر این که وو یک زن بود به سختی زندگی وی و دورهٔ فرمانروایی او به عنوان نایب السلطنه و بعد امپراتور یا امپراتریس فرمانروا را نکوهیده‌است و این دوره به مدت ۴۰ سال از آغاز حکمرانی و پایان آن ادامه داشت.
در سوابق تاریخی تنها چهار زن به صورت کامل برچین حکومت کردن، او و امپراتریس بیوه لو و امپراتریس بیوه لیو و در آخر امپراتریس بیوه تزی شیء بودند. در تاریخ تنها او و امپراتریس بیوه لو قدرت را به طور تمام عیار آن هم بدون هیچ حاشیه‌ای بر حق خودشان در دست داشتن و برجسته ترین و خبیث ترین زنان حاکم خودکامه در تاریخ چین بودند و در سال ۱۹۵۰ هر دو به عنوان تنها زنان قدرتمند که به نام خودشان سلطنت را در دست داشتن شناخته شدند.
