Προϊστορία

To Βουθρωτό ήταν ένα από τα βασικά κέντρα που χρησιμοποιούσε η ηπειρώτικη φυλή Χάονες, μέλη μιας μεγάλης ομάδας φυλών στη βορειοδυτική Ελλάδα.[1][2] Είχαν πολύ στενές επαφές με την Αρχαία Κόρινθο και με τη νησιώτικη αποικία τους "Κόρκορα", τη σημερινή Κέρκυρα. Ο Βιργίλιος έγραψε ότι ιδρυτής της πόλης ήταν ο Έλενος, γιος του μυθικού Πριάμου βασιλιά στην Τροία, μετακινήθηκε δυτικά μετά την πτώση της Τροίας μαζί με τον Νεοπτόλεμο και τη συνοδό του Ανδρομάχη, την πρώην νύφη του. Ο Βιργίλιος και ο Έλληνας ιστορικός Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς καταγράφουν ότι ο Αινείας επισκέφτηκε το Βουθρωτό όταν δραπέτευσε από την πτώση της Τροίας στον δρόμο του για την Ιταλία.

Αρχαία ιστορία

Οι αρχαιότερες αποδείξεις για εγκατάσταση πληθυσμού στην πόλη χρονολογούνται από τον 10ο έως τον 8ο αιώνα π.χ. αν και υπάρχουν πολλές ενδείξεις που φτάνουν μέχρι τον 12ο αιώνα π.χ.[3] Οι αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν φέρει ευρήματα από Κορινθιακή κεραμική του 7ου αιώνα και Αττική κεραμική του 6ου αιώνα αλλά δεν ανακάλυψαν προϊστορικά ευρήματα.[4] Το Βουθρωτό είχε σημαντική στρατηγική σημασία, απέναντι του βρισκόταν ο Πορθμός της Κέρκυρας με το οποίο γινόταν η μετακίνηση στη Μεγάλη Ελλάδα, αποτελούσε τη σύνδεση ανάμεσα στον "Ελληνικό" και τον "βαρβαρικό" κόσμο.[5] Στάθηκε το ένα από τα δύο σημαντικότερα λιμάνια στην αρχαία Χαονία, το άλλο ήταν οι σημερινοί Άγιοι Σαράντα.[6] Η Ακρόπολη ήταν χτισμένη στις όχθες της Λίμνης του Βουθρωτού, η πρώτη επέκταση της Ακρόπολης της πόλης που κτίστηκε τον 7ο αιώνα π.Χ. έγινε τον 5ο αιώνα π.Χ.[7] Στα πρώτα χρόνια που ξέσπασε ο Β΄ Πελοποννησιακός Πόλεμος (413 π.Χ. - 404 π.Χ.) οι Κερκυραίοι οικοδόμησαν στην περιοχή οχυρώσεις, σαν ανεξάρτητη πόλη το Βουθρωτό ήταν υποτελές στη γειτονική Κέρκυρα.[8] Τον 4ο αιώνα π.Χ. η πόλη μεγάλωσε και έγινε σημαντική, οικοδομήθηκε ένα Αρχαίο ελληνικό θέατρο, ένα ιερό αφιερωμένο στον Ασκληπιό και μιά Αρχαία Αγορά.

Η Ακρόπολις του Βουθρωτού προστατεύτηκε με κυκλικά τείχη, το τελευταίο που ανηγέρθη το 380 π.Χ. είχε έκταση 4 εκτάρια, μήκος 670 μέτρα, προμαχώνες και 5 πύλες μία από τις οποίες ήταν η "Πύλη των Λεόντων".[9][10] Η Αγορά η Ελληνικής αρχιτεκτονικής στοά, η κατοικήσιμη ζώνη και το θέατρο ήταν σε ξεχωριστά τοιχισμένες περιοχές.[11] Διάφορες επιγραφές του Βουθρωτού περιγράφουν αναλυτικά τον τρόπο ζωής των Χαόνων τον 3ο αιώνα π.Χ., είχαν έναν ετήσιο διοικητή με τον τίτλο του "Προστάτη".[12] Το Ελληνικό ημερολόγιο του Βουθρωτού εμφανίζεται στον αρχαιότερο Αναλογικό υπολογιστή που είναι γνωστός σαν Μηχανισμός των Αντικυθήρων (150 π.Χ. - 100 π.Χ.)[13][14] Το θέατρο της πόλης έμεινε πασίγνωστο για τον αμέτρητο αριθμό από επιγραφές που ήταν χαραγμένες στις πέτρες του, πολλές από αυτές δίνουν σημαντικές πληροφορίες για την εικόνα της πόλης την Ελληνιστική περίοδο.[15] Τα ονόματα των δούλων είναι στην πλειοψηφία τους Ελληνικά με εξαίρεση λίγους Λατίνους που φέρουν Ελληνικά οικογενειακά ονόματα.[16] Το Βουθρωτό έγινε Ρωμαϊκό Προτεκτοράτο μαζί με τη γειτονική Κέρκυρα (228 π.Χ.).[17] Στα μέσα του 2ου π.Χ. αιώνα το Βουθρωτό έγινε το επίκεντρο ανεξάρτητου κράτους όπως καταγράφεται στη λίστα που παραχωρεί ο Θεωροδόκος στην Πυθία.[18]

Ρωμαϊκοί χρόνοι

Τον επόμενο αιώνα το Βουθρωτό έγινε τμήμα της Ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας. Ο Ιούλιος Καίσαρ σχεδίαζε να μετατρέψει το Βουθρωτό σε αποικία βετεράνων στρατιωτών με στόχο να τους ανταμείψει για τη βοήθεια που του είχαν προσφέρει στις μάχες του με τον Πομπήιο. Ο Μάρκος Τύλλιος Κικέρων που είχε έρθει σε προστριβή με τον τοπικό γαιοκτήμονα Τίτους Πομπόνιος Άτικους αντιτάχθηκε σφοδρά στη Γερουσία με αποτέλεσμα να έρθουν ελάχιστοι έποικοι. Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Οκταβιανός Αύγουστος μετά τη Ναυμαχία του Ακτίου (31 π.Χ.) στην οποία νίκησε τον Μάρκο Αντώνιο και την Κλεοπάτρα Ζ΄ της Αιγύπτου έφερε με νέα σχέδια μεγάλο αριθμό από βετεράνους. Οι νέοι κάτοικοι επέκτειναν σημαντικά την πόλη, οικοδόμησαν υδραγωγείο, Θέρμη, οικιακά συγκροτήματα και Νυμφαίον, την περίοδο αυτή το μέγεθος του Βουθρωτού διπλασιάστηκε.[19] Ένας μεγάλος αριθμός από νέες κατασκευές οικοδομήθηκαν γύρω από το θέατρο και τον ναό του Ασκληπιού.[20] Ένας μεγάλος σεισμός τον 3ο αιώνα ισοπέδωσε την πόλη αλλά συνέχισε να κατοικείται αν και έπεσε σε παρακμή, οικοδομήθηκαν και τα "Τρίκογχα ανάκτορα" του τοπικού ηγεμόνα (425).

Πρωτοσλαβική περίοδος  Η Αγορά του Βουθρωτού

Αργότερα αναφέρεται το Βουθρωτό επί αυτοκράτορος Δεκίου, επί του οποίου εμαρτύρησε εκεί ο Άγιος Θερίνος. Μνημονεύεται ως έδρα επισκόπου το 458 και το 535 μ.Χ. Το Β. ήταν μία από τις 12 πόλεις που αποτελούσαν την επαρχία της παλαιάς Ηπείρου. Ως σημαντικό φρούριο μνημονεύεται συχνά στους μεσαίους χρόνους. Τα τείχη της πόλης οικοδόμησε σε εκτεταμένο βαθμό ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Αναστάσιος Α΄ ο Δίκορος, οι Οστρογότθοι υπό την ηγεσία του Ἰνδούλφ λεηλάτησαν τις ακτές του Ιονίου και έφτασαν στο Βουθρωτό. Στα τέλη του 6ου αιώνα μια ομάδα Σλάβων έφτασε πιθανότατα στο Βουθρωτό.[21] Οι εκσκαφές έδειξαν ότι το εμπόριο από την Ανατολική Μεσόγειο με προιόντα όπως λάδι και κρασί συνεχίστηκε και μετά τον 7ο αιώνα που η Βυζαντινή αυτοκρατορία έχασε τον έλεγχο σε αυτές τις περιοχές. Την περίοδο των Σλαβικών επιδρομών φαίνεται ότι ήταν μία από τις λίγες πόλεις της Ηπείρου που διατήρησαν το προηγούμενο καθεστώς και παρέμειναν έδρα επισκοπής χωρίς παρέμβαση.[22] Οι πηγές που διασώζονται είναι ελάχιστες, γι΄αυτό δεν γνωρίζουμε αν το Βουθρωτό ήταν από τον 7ο ως τον 10ο αιώνα υπό την κατοχή των Σλάβων ή των Βυζαντινών.[23] Η Μέγιστη Βασιλική του Βουθρωτού οικοδομήθηκε το πρώτο μισό του 6ου αιώνα στη νοτιοανατολική πλευρά του οικισμού.[24] Άλλα μνημεία ήταν η Βασιλική Ακρόπολη (4ος αιώνας), τα "Τρίκογχα Ανάκτορα" (6ος αιώνας), το Βαπτιστήρι με ένα περίπλοκο μωσαϊκό (6ος αιώνας), η πύλη της εκκλησίας της λίμνης (9ος αιώνας) και το βαφτιστήρι της εκκλησίας (9ος αιώνας).[25] Ο Άραβας γεωγράφος Μουχάμαντ αλ-Ιντρίσι καταγράφει ότι τον 12ο αιώνα το Βουθρωτό ήταν πυκνοκατοικημένη πόλη με πολλές αγορές.[26] Παρέμεινε φυλάκιο της Ηπείρου παρά τις επιθέσεις των Νορμανδών όταν καταλύθηκε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία στην Δ΄ Σταυροφορία, παρέμεινε στο Δεσποτάτο της Ηπείρου. Τους επόμενους αιώνες παρέμεινε πεδίο σύγκρουσης ανάμεσα στον Οίκο των Ανδεγαυών που κυβερνούσε τη νότια Ιταλία και τη Δημοκρατία της Βενετίας.

Ανδεγαυοί  Το Βαπτιστήρι του Βουθρωτού

Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους το Βουθρωτό υπόκειται στον Δεσπότη της Ηπείρου. Ο Κάρολος ο Ανδεγαυός κατέλαβε το Βουθρωτό και την Κέρκυρα (1267), επέκτεινε περισσότερο τις οχυρώσεις της πόλης και τη Μεγάλη Βασιλική. Οι Βυζαντινές δυνάμεις εισέβαλαν στο Βουθρωτό κάτι που ενόχλησε έντονα το Δεσποτάτο της Ηπείρου επειδή ο Δεσπότης Νικηφόρος Α΄ Κομνηνός Δούκας θεωρούσε ότι η περιοχή ανήκε στην κυριαρχία του.[27] Παρά τις βαθιές θρησκευτικές διαφορές ο Καθολικός Κάρολος ο Ανδεγαυός και ο Ορθόδοξος Νικηφόρος ενώθηκαν για να αντιμετωπίσουν τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Μιχαήλ Θ΄ Παλαιολόγο, έδιωξαν μαζί τους Βυζαντινούς από την περιοχή (1278).[28] Ο Νικηφόρος αναγκάστηκε τελικά να αναγνωρίσει τα δικαιώματα του Καρόλου του Ανδεγαυού στην περιοχή, ο πατέρας του Μιχαήλ Β΄ Κομνηνός Δούκας το είχε παραχωρήσει στον Μανφρέδο της Σικελίας που είχε παντρευτεί την Ελένη Αγγελίνα της Ηπείρου και ο Κάρολος ήταν ο διάδοχος του. Ο Κάρολος ο Ανδεγαυός είχε με αυτό τον τρόπο υπό τον έλεγχο του όλη την Ακροκεραύνια ακτή από τον Αυλώνα μέχρι το Βουθρωτό.[29]

Ο Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος είχε τον έλεγχο στο μεγαλύτερο μέρος της περιοχής που ονομάζουμε σήμερα Αλβανία, οι Ανδεγαυοί κατείχαν μόνο την περιοχή του Βουθρωτού στην ίδια διοικητική ενότητα με την Κέρκυρα.[30] Ολόκληρο τον 14ο αιώνα το Βουθρωτό ακολούθησε την ίδια τύχη με την Κέρκυρα.[31] Το Βουθρωτό παρέμεινε υπό Ανδεγαυικό έλεγχο μέχρι το 1386 με εξαίρεση δύο χρονικές περιόδους (1306, 1313-1331).[32] Την περίοδο 1305-1306 το κατείχε ο Δεσπότης της Ηπείρου Θωμάς Κομνηνός Δούκας.[33] Το Βουθρωτό έγινε εξ΄ολοκλήρου Καθολικό μετά την κατάκτηση του από τους Ανδεγαυούς και παρέμεινε μέχρι τα τέλη του 14ου αιώνα.[34] Ο ιστορικός Χοτζ ισχυρίζεται ότι εκείνη την εποχή το Βουθρωτό ήταν αστική πόλη αν και δεν υπάρχουν ίχνη από κατοικίες, ο Χοτζ ισχυρίζεται ότι οι κατοικίες βρίσκονταν στη νότια πλευρά της Ακρόπολης. Η Ορθόδοξη επισκοπή μεταφέρθηκε στη γειτονική Γλυκή Θεσπρωτίας (1337), η πόλη βρέθηκε σε παρακμή μετά τις ταραχές που ξέσπασαν στην περιοχή στα τέλη του 14ου αιώνα.[35]

Δημοκρατία της Βενετίας  Το Βουθρωτό σαν Βενετική κυριαρχία σε Οθωμανικές περιοχές

Η Δημοκρατία της Βενετίας κατέλαβε την επαρχία από τους Ανδεγαβούς (1386), οι Βενετοί ασχολήθηκαν ωστόσο μόνο με την Κέρκυρα με αποτέλεσμα την παρακμή του Βουθρωτού. Ο τοπικός Βενετός διοικητής της Κέρκυρας Ντομένικο Φοσκαρίνι διέταξε να κατασκευαστεί τρίγωνο φρούριο για τη διοίκηση του που σχετιζόταν με τις υπάρχουσες παγίδες από ιχθυοτροφεία, οι Οθωμανοί το κατέλαβαν (1655) αλλά οι Βενετοί το ανακατέλαβαν (1718). Η αλιεία του είχε μεγάλη συμβολή στον εξοπλισμό της Κέρκυρας, μαζί με τους ελαιώνες ήταν οι κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής.[36] Με τη Συνθήκη του Κάμπο Φόρμιο ανάμεσα στη Γαλλία και την Αυστρία (1797) το Βουθρωτό και οι υπόλοιπες περιοχές που κατείχε η Δημοκρατία της Βενετίας μεταβιβάστηκαν στη Γαλλία (1797).[37] Ο Οθωμανός κυβερνήτης Αλή Πασάς το κατέλαβε ωστόσο από τους Γάλλους (1799), παρέμεινε Οθωμανικό μέχρι την ανεξαρτησία της χώρας (1912), την περίοδο αυτή το Βουθρωτό ήταν γεμάτο με ελωνώδη έλη.

Νεότερα χρόνια

Όταν έληξε ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος το Βουθρωτό προσαρτήθηκε στην Ελλάδα αλλά η Ιταλία αντέδρασε έντονα και μπόρεσε να αλλάξει την απόφαση, με τη Συνθήκη του Λονδίνου (1913) προσαρτήθηκε στο νεοιδρυθέν κράτος της Αλβανίας. Το Βουθρωτό βρισκόταν στα νοτιότερα σύνορα του νέου κράτους και ο πληθυσμός του ήταν σε ολοκληρωτικό βαθμό Ελληνόφωνος.[38] Οι κάτοικοι αντέδρασαν έντονα και δημιούργησαν την Αυτόνομη Δημοκρατία της Βορείου Ηπείρου, διατηρήθηκε για 6 μήνες και τελικά με συνθήκη προσαρτήθηκαν στην Αλβανία (1919).[39] Οι Ιταλοί απέρριψαν όλες τις προτάσεις των κατοίκων επειδή δεν ήθελαν να ελέγχουν οι Έλληνες και τις δυο πλευρές του Πορθμού της Κέρκυρας.[40] Από το 1925 ιταλική αρχαιολογική αποστολή άρχισε ανασκαφές, που έφεραν στο φως σημαντικά ευρήματα προϊστορικών, ελληνικών, ρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων.[41]